Dull o ymdrin â feirysau anadlol o ran iechyd y cyhoedd gan gynnwys COVID-19 2022 i 2023

Mae'r ddogfen hon yn amlinellu’r cyd-destun o ran iechyd y cyhoedd wrth i ni symud tuag at hydref/gaeaf 2022 i 2023 a'n dull o ymateb i feirysau anadlol yng Nghymru. O ystyried nad ydym yn sicr eto pa effaith y bydd feirysau anadlol, gan gynnwys COVID-19, yn ei chael yn ystod yr hydref/gaeaf sydd i ddod, pwrpas y ddogfen hon yw:

• tynnu sylw at feysydd blaenoriaeth i ganolbwyntio arnynt
• gosod disgwyliadau clir o'r system Iechyd a gofal cymdeithasol wrth ymateb i feirysau anadlol
• amlinellu sut bydd Llywodraeth Cymru yn cefnogi system Iechyd a gofal cymdeithasol i ymateb yn effeithlon ac effeithiol
• pennu sut y gallwn baratoi ein cymunedau ar gyfer hydref/gaeaf heriol o bosibl

Yn ganolog i'r dull rydym wedi'i amlinellu mae ein hamcan i amddiffyn y rhai mwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas rhag clefyd difrifol.

Mae'r dull a amlinellir yn y ddogfen hon yn tybio ein bod yn gweithredu mewn amgylchedd COVID sefydlog. Dyma lle rydym yn disgwyl tonnau pellach o'r haint ond nid ydym yn disgwyl iddynt roi pwysau anghynaladwy parhaus ar y system iechyd a gofal cymdeithasol. Fodd bynnag, nid oes unrhyw beth yn sicr, ac efallai y bydd angen i ni weithredu'n gyflym i ymateb i amgylchiadau sy'n newid. Gallai hyn gynnwys cyflwyno mesurau eraill a chyngor cryfach ar ymddygiadau amddiffynnol gan gynnwys, er enghraifft, ddefnyddio gorchuddion wyneb. 

Rydym yn wynebu gaeaf anodd, trafferthus mewn ffyrdd eraill yn sgil yr argyfwng costau byw a’r pwysau mawr sy’n cael ei roi ar incwm a chyflenwadau ynni pobl. Byddwn yn cynllunio ar gyfer hyn drwy gydnabod bod y pwysau ar wasanaethau’n llawer mwy eithafol na’r hyn rydym wedi’i weld mewn blynyddoedd blaenorol, a gallai gael ei effeithio mewn nifer o ffyrdd y tu hwnt i’n rheolaeth.

Ochr yn ochr â'r ddogfen hon, byddwn yn darparu cyngor technegol pellach ar senarios a chamau gweithredu sydd eu hangen o fewn y system Iechyd a gofal cymdeithasol.

Cafodd cynllun pontio Llywodraeth Cymru, Gyda’n gilydd tuag at Ddyfodol mwy Diogel: COVID-19 – Cynllun pontio hirdymor Cymru o bandemig i endemig ei gyhoeddi ym mis Mawrth 2022. Mae'n nodi'r egwyddorion y bydd Cymru’n seilio ei hymateb parhaus i COVID-19 arnynt wrth inni edrych tuag at ddyfodol o fyw gyda'r feirws, ynghyd â chlefydau heintus eraill, a beth fydd hynny'n ei olygu i wasanaethau iechyd cyhoeddus ac amddiffyniadau.

Gellid dadlau bod y sefyllfa o ran feirysau anadlol ar gyfer gaeaf 2022/23 yn fwy aneglur na'r blynyddoedd blaenorol, yn enwedig wrth i batrwm y feirysau tymhorol gael ei darfu’n sylweddol oherwydd y pandemig. Rydym yn dal i weld mwtaniadau gyda COVID-19, ac ansicrwydd ynghylch effaith amrywiolion y dyfodol o ran trosglwyddadwyedd, ymateb imiwnyddol, eu gallu i ddianc rhag effaith brechlynnau, a’u difrifoldeb. Y llynedd, dechreuodd tymor y feirws syncytiol anadlol (RSV) yn gynharach nag arfer, ac mae'r un patrwm wedi'i weld eleni.

Oherwydd yr ansefydlogrwydd presennol yn natur tymhorol arferol y feirysau anadlol yn sgil COVID-19, nid yw'n bosibl rhagweld pryd y gwelwn frigiadau y feirysau anadlol eraill dros y gaeaf sydd i ddod, a ph’un a allent gyd-daro ag ymchwydd mewn achosion COVID-19.

Bydd y poblogaethau sydd mewn perygl o ddioddef yn ddifrifol yn sgil COVID-19 a'r ffliw yn cynnwys unigolion sydd â chlefyd isorweddol yr ysgyfaint neu'r rhai sydd â system imiwnedd wannach na’r cyffredin. Y tu hwnt i hyn, gall y carfanau oedran sydd mewn perygl amrywio yn dibynnu ar y mathau o ffliw neu COVID-19 sy'n cylchredeg a'r imiwnedd sy'n bodoli eisoes o fewn y gwahanol garfannau oedran yn y boblogaeth.

Mae ymyriadau anfferyllol yn fesurau iechyd cyhoeddus cymunedol y gall pobl eu defnyddio i helpu i arafu lledaeniad afiechydon fel COVID-19 a'r ffliw.  Mae enghreifftiau o'r math hyn o fesurau’n cynnwys aros gartref pan fyddwch yn teimlo'n sâl a gwisgo masgiau mewn ardaloedd prysur a lleoliadau iechyd a gofal cymdeithasol. Mae'n bwysig ystyried cydbwysedd risgiau rhwng COVID-19 a’r defnydd o’r ymyriadau hyn, oherwydd gall aros gartref am gyfnodau hir fod yn niweidiol i iechyd corfforol a meddyliol unigolion.

Rydym yn parhau i fabwysiadu’r dull gweithredu o gymryd nad yw COVID-19 ar ben, ac mae angen i’r penderfyniad o bontio o bandemig i endemig gael ei yrru gan y cyflyrau iechyd cyhoeddus ar y pryd.

Bydd yr amcanion sy'n llywio ein dull o weithredu yn parhau i ganolbwyntio ar:

• amddiffyn y rhai sy'n agored i niwed rhag clefydau difrifol drwy alluogi mynediad at frechiadau, triniaethau; a diogelu yn erbyn y risg o gael eu heintio
• cynnal gallu i ymateb i frigiadau o achosion lleol ac mewn lleoliadau risg uchel
• cadw systemau gwyliadwriaeth effeithiol i nodi unrhyw ddirywiad yn y sefyllfa megis amrywiolion niweidiol a mwtaniadau sy'n peri pryder
• paratoi at don newydd bosib o’r feirws a chynnydd mewn feirysau anadlol eraill

Mae'r cynllun hirdymor COVID-19 hefyd yn amlinellu ein senarios cynllunio craidd:

COVID sefydlog

Rydym yn dal i ddisgwyl gweld rhagor o donnau o'r haint. Rydym yn disgwyl i amrywiolion newydd ddod i'r amlwg, a gallai rhai ohonynt fod yn amrywiolion cryf. Ond ni fydd y tonnau hyn yn rhoi pwysau anghynaladwy ar y system Iechyd a gofal cymdeithasol. Disgwylir i frechlynnau ac ymyriadau fferyllol eraill barhau i fod yn effeithiol wrth atal salwch difrifol. Rydym o'r farn mai dyma'r senario mwyaf tebygol.

COVID brys

Mae hyn yn bosibilrwydd rydym yn cynllunio ar ei gyfer. Gallai amrywiad newydd ddod i'r amlwg sy’n dianc rhag effaith brechlyn ar lefel uchel neu fanteision eraill sy'n rhoi nifer fawr o bobl mewn perygl o salwch difrifol, er enghraifft yn debyg i'r lefelau a welsom yn ystod y don alffa ym mis Rhagfyr 2020. Yn y senario hon, efallai y bydd yn ofynnol i bob un ohonom weithio gyda'n gilydd i gymryd camau i ddiogelu eraill. Rydym i gyd eisoes yn gyfarwydd â nifer o’r camau hyn fel aros gartref os ydym yn sâl a gwisgo gorchudd wyneb mewn mannau prysur.

Mae gan feirysau ffliw tymhorol a COVID-19 hefyd y potensial i ychwanegu'n sylweddol at y pwysau parhaus sydd ar GIG a’r sector gofal cymdeithasol, yn enwedig os yw tonnau heintiau o'r ddau feirws yn cyd-daro.

Nid ydym yn gwybod eto beth fydd amseriad a maint y tonnau posibl o heintiau ffliw a COVID-19 yn ystod gaeaf 2022 i 2023. Datblygwyd senarios ar gyfer modelau COVID-19, y ffliw a RSV ar gyfer tymor y gaeaf sydd ar ddod sy'n edrych ar sut y gallent effeithio ar y nifer sy’n cael eu derbyn i'r ysbyty a nifer y gwelyau fydd yn cael eu defnyddio gyda gwahanol gyflyrau (e.e. os byddai tymor arferol y ffliw a thon COVID-19 tebyg i Omicron yn cyd-daro). Mae'r senarios hyn wedi'u creu i helpu'r system iechyd a gofal cymdeithasol i gynllunio ar gyfer y senarios mwyaf tebygol, a’r brigiadau gwaethaf sy’n rhesymol eu tybied.

Gan ystyried nad oes modd gwybod yn iawn beth fydd hyd a lled lefelau a brigiadau posibl feirysau anadlol y gaeaf hwn, rydym yn anelu at y canlynol:

• Paratoi cymunedau a'r system Iechyd a gofal cymdeithasol i gynllunio ac ymateb i'r posibilrwydd o donnau o COVID a'r ffliw tymhorol. Caiff y cynlluniau hyn eu datblygu yng nghyd-destun pwysau eraill a'r argyfwng costau byw.
• Darparu rhaglenni brechu rhag y ffliw a COVID-19, ac ymyriadau fferyllol eraill, sy’n effeithiol ac yn amserol.
• Cyflwyno rhaglen wyliadwriaeth well sy'n darparu gwybodaeth amserol am nifer yr achosion o heintiau anadlol; yn galluogi canfod achosion a brigiadau’n gyflym ac yn cefnogi'r system iechyd a gofal cymdeithasol i gymryd camau priodol i leihau niwed.
• Cyflwyno cynlluniau profi sy'n amddiffyn y rhai mwy agored i niwed, ac yn cefnogi ein cynlluniau gwyliadwriaeth. Cefnogir hyn drwy flaenoriaethu dilyniannu genomau cyfan sy'n galluogi canfod amrywiolion COVID-19 newydd a newid mewn feirysau ffliw sy’n cyd-fynd â difrifoldeb y salwch.
• Sicrhau bod lleoliadau lle ceir unigolion agored i niwed megis lleoliadau iechyd a gofal cymdeithasol, carchardai a gwasanaethau hanfodol eraill yn cael eu harwain gan ganllawiau priodol ar reoli brigiadau o achosion cyflyrau anadlol.
• Sicrhau bod y cyfathrebu’n glir ac yn effeithiol, gan gefnogi'r cyhoedd i leihau'r risg bersonol o salwch feirysol anadlol.
• Sicrhau bod canllawiau a gohebiaeth yn ystyried yr argyfwng costau byw a'i effaith ar gamau unigolion a sefydliadau.
• Cydweithredu i leihau’r niwed ehangach sy’n codi drwy ein hymateb i frigiadau o achosion neu epidemigau heintiau anadlol.

Mewn sefyllfa COVID brys, byddai'r nodau uchod yn aros ond byddem yn darparu canllawiau pellach fel y bo'n briodol, gan fanylu ar unrhyw ymyriadau ychwanegol.

Mae cadw golwg effeithiol a rheolaidd ar glefydau anadlol yn nodwedd bwysig o’r system diogelu iechyd yng Nghymru. Bydd yr wybodaeth a gasglwn yn helpu i lywio penderfyniadau buddsoddi a dewisiadau polisi y bydd angen eu gwneud y gaeaf hwn. 

Ein nod yw darparu system wyliadwriaeth gyfun effeithiol sy'n darparu gwybodaeth amserol i helpu i gynnal asesiad risg effeithiol a phenderfyniadau rheoli risg er mwyn lleihau niwed yn sgil COVID-19 a feirysau anadlol eraill. Bydd hyn yn bwysicach nag erioed y gaeaf hwn wedi i brofion cymunedol torfol ar gyfer COVID-19 ddod i ben ym mis Ebrill 2022.

Y gaeaf hwn byddwn yn cryfhau ein system wyliadwriaeth i nodi unrhyw ddirywiad yn y sefyllfa, megis amrywiolion niweidiol sy'n peri pryder a feirysau anadlol eraill. Bydd y system wyliadwriaeth yn helpu i benderfynu a yw Cymru wedi symud o senario COVID sefydlog i senario COVID brys, naill ai drwy'r dangosyddion epidemiolegol neu o edrych ar genomeg sy'n dangos presenoldeb amrywiolyn mwy difrifol. Yn ystod hydref/gaeaf 2022 byddwn yn canolbwyntio ar wella a sefydlu systemau gwyliadwriaeth mwy cadarn yn ein cymunedau a’n hysbytai.

Mae'r gwaith yn parhau i gynnwys mwy o samplau ar gyfer pobl sydd â symptomau anadlol o set fwy a mwy cynrychioliadol o feddygfeydd a fferyllfeydd a fydd hefyd yn ystyried grwpiau sy’n agored i niwed ac anghydraddoldebau. Bydd y system fwy hon yn anelu at gynnwys 50 o feddygfeydd yn cwmpasu poblogaeth o tua 500,000. Bydd rhwydweithiau gwyliadwriaeth newydd mewn cartrefi gofal a fferyllfeydd yn cynyddu samplau ymhellach ac yn ychwanegu at yr wybodaeth hon am ein cymuned. Nod iechyd cyhoeddus Cymru yw cyfuno systemau gwyliadwriaeth meddygfeydd a fferyllfeydd yn y tymor hwy i ddarparu 25,000 o samplau’r flwyddyn gyda'r nod o gyrraedd 6,500 o achosion y flwyddyn (125 yr wythnos) ledled Cymru yn 2022 y 2023.

Yn ystod yr hydref/gaeaf, byddwn hefyd yn parhau i ddarparu profion amlddadansoddiad ar gyfer preswylwyr symptomatig mewn cartrefi gofal ac mewn charchardai. Bydd profion amlddadansoddol yn rhoi diagnosis o COVID-19 a feirysau anadlol eraill gan gynnwys y ffliw a’r feirws syncytiol anadlol (RSV). Bydd hyn yn cynyddu ein gwyliadwriaeth ynghyd ag amddiffyn y rhai mwy agored i niwed o fewn lleoliadau caeedig ac yn ein helpu i reoli brigiadau o achosion yn seiliedig ar y feirws anadlol a nodir. 

Yn ogystal, yn ystod yr hydref/gaeaf rydym am gynnig profion PCR amlddadansoddiad i weithwyr symptomatig sydd ar y rheng flaen yn y maes iechyd a gofal cymdeithasol sy'n gweithio mewn lleoliadau risg uchel, fel y nodir yn yr adran Diogelu Ein Pobl Mwy Agored i Niwed. Mae'r boblogaeth hon, i raddau helaeth, yn cynrychioli'r boblogaeth oedran gweithio ac yn gallu ychwanegu at ffynonellau gwyliadwriaeth cymunedol eraill.

Bydd pobl sy’n cael eu derbyn i'r ysbyty gyda symptomau anadlol acíwt hefyd yn cael set safonol o brofion pathogen a bydd eu data’n cael eu casglu, gydag is-set o safleoedd adrannau brys yn casglu ystod ehangach o wybodaeth. Mae hyn yn ein galluogi i fonitro baich gwirioneddol a pherthnasol heintiau anadlol ac yn rhoi syniad o ba mor effeithiol yw brechlynnau.

Yn ystod y pandemig, mae Cymru wedi datblygu gallu o safon fyd-eang i gynnal gwyliadwriaeth genomeg a phennu nodweddion feirolegol, ac wedi gwella’r gallu hwnnw’n gyflym. Rydym yn cydnabod yr angen i barhau i bennu dilyniannau a chynnal dadansoddiad genomig yr hydref/gaeaf hwn a bydd samplau positif o'r profion cymunedol ac o ysbytai yn cael eu nodweddu a'u dilyniannu i ganfod newidiadau mewn pathogenau sy’n cylchredeg a'u hamrywiolion, deall trosglwyddiad, a darparu gwybodaeth ar gyfer cyfansoddiad a strategaethau brechu. Bydd hyn yn ein helpu i barhau i gyfrannu at wyliadwriaeth fyd-eang.

Er mwyn sicrhau bod ein data gwyliadwriaeth yn cael eu dehongli mewn modd amserol a chywir, rydym yn bwriadu parhau i ddefnyddio gwybodaeth leol a gasglwyd o'n rhwydweithiau proffesiynol sefydledig. Bydd nifer o grwpiau amlddisgyblaethol cenedlaethol sy’n ymwneud ag iechyd a diogelu'r cyhoedd yn parhau i gyfarfod yn rheolaidd i edrych ar wybodaeth leol a rhanbarthol mewn perthynas â thueddiadau mewn data gwyliadwriaeth cenedlaethol. Bydd hyn yn adeiladu ar yr wybodaeth a gawn gan arolwg COVID-19 y Swyddfa Ystadegau Gwladol yn wythnosol sydd hefyd yn darparu cymariaethau ar draws gwledydd y DU.  Bydd hyn yn cefnogi dull o wneud penderfyniadau ar sail tystiolaeth. Bydd data’r Swyddfa Ystadegau Gwladol a data eraill yn cael ei gyhoeddi'n rheolaidd mewn papurau Cell Cynghori Technegol sy’n cael eu cyhoeddi ar wefan Llywodraeth Cymru. Mae data hefyd wedi'u cynnwys o samplu rheolaidd o lefelau COVID-19 mewn dŵr gwastraff o bob rhan o Gymru i hybu ein deallusrwydd ymhellach.

Ym mis Medi 2020 fe ddechreuodd Llywodraeth Cymru samplu dŵr gwastraff o 19 o Weithfeydd Trin Dŵr Gwastraff o bob rhan o Gymru er mwyn canfod lefelau COVID-19. Ers hynny, mae'r rhaglen wedi gwneud gwaith nid yn unig i ehangu'r sylw i'r gwaith o fonitro dŵr gwastraff ond hefyd i wella'r fethodoleg brofi i'w gwneud yn fwy cynrychioliadol o'r dalgylchoedd a wasanaethir. Mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu monitro hyd at 50 o ddalgylchoedd Gweithfeydd Trin Dŵr Gwastraff ledled Cymru er mwyn helpu i ganfod lefelau feirysol yn gynnar a graddfa bosibl yr achosion i helpu i lywio unrhyw gamau iechyd cyhoeddus a gymerwyd wrth reoli'r pandemig a thu hwnt.

Rheoli achos lluosog a brigiadau o achosion

Mae’r Cynllun ar gyfer Brigiadau o Achosion o Glefydau Trosglwyddadwy yng Nghymru (phw.nhs.wales) a’r Fframwaith ar gyfer Rheoli Brigiadau o Achosion neu Achosion Lluosog Haint mewn Eiddo Gofal Iechyd Acíwt yng Nghymru (phw.nhs.wales) yn darparu'r templed ar gyfer rheoli'r holl achosion lluosog a brigiadau o achosion o glefydau trosglwyddadwy, gan gynnwys clefydau anadlol, gyda goblygiadau o ran iechyd y cyhoedd ledled Cymru.

Mae'r cyfrifoldeb am reoli achosion lluosog a brigiadau o achosion yn cael ei rannu rhwng yr holl sefydliadau sy'n aelodau o'r Tîm Rheoli Brigiad neu'r Tîm Rheoli Achos Lluosog. Yn benodol, mae'r cyfrifoldeb am benderfyniadau a wneir gan y Timau hyn yn cael ei ysgwyddo ar y cyd gan yr holl sefydliadau a gynrychiolir ar y ddau dîm. Mae sefydliadau unigol wedyn yn gyfrifol am gyflawni'r camau a neilltuwyd iddynt ac y cytunwyd arnynt yng nghyfarfodydd y Tîm Rheoli Brigiad a’r Tîm Rheoli Achos Lluosog.

Os bydd achos lluosog yn troi’r frigiad o achosion, dylid datgan bod brigiad o achosion yn digwydd, dylid diddymu’r Tîm Rheoli Achos Lluosog a ffurfio Tîm Rheoli Brigiad.

Y prif amcan wrth reoli brigiad o achosion yw diogelu iechyd y cyhoedd drwy nodi ffynhonnell a/neu brif benderfynyddion y brigiad a rhoi’r mesurau angenrheidiol ar waith i atal lledaeniad pellach neu bod yr haint yn ailymddangos.

Yr amcan arall yw gwella gwyliadwriaeth, mireinio sut y caiff achosion eu rheoli, ychwanegu at y casgliad o dystiolaeth, a dysgu gwersi i wella’r ffordd y caiff clefydau trosglwyddadwy eu rheoli ar gyfer y dyfodol.

Brechu yw ein llinell amddiffyn gyntaf o hyd ar gyfer COVID-19 a'r ffliw ac mae'n rhan hanfodol o'n hymateb. Dyma'r weithred bwysicaf y gall unigolyn ei gwneud i amddiffyn ei hun ac eraill. Datblygwyd brechlynnau COVID-19 yn gyflym ac yn ddiogel yn ystod y pandemig, ac maent wedi achub miloedd o fywydau, ac wedi gwanhau'n sylweddol y cysylltiad rhwng cael yr haint a chael y clefyd yn ddifrifol, gorfod mynd i’r ysbyty a marwolaethau. Dyma pam ei bod mor bwysig i bawb dderbyn eu cynnig i gael brechlyn a sicrhau bod ganddynt yr amddiffyniad y mae'n ei gynnig rhag amrywiolion presennol a’r dyfodol.

Brechu

Mae Rhaglen Frechu'r Gaeaf yn erbyn Feirysau Anadlol yn amlinellu sut rydym yn integreiddio rhaglenni brechu COVID-19 a’r ffliw eleni er mwyn ceisio sicrhau bod y nifer mwyaf posibl o bobl yn cael y ddau frechlyn er mwyn diogelu unigolion, cymunedau a'r system iechyd a gofal yng Nghymru y gaeaf hwn. Dyma’r cam mawr cyntaf ein rhaglen trawsnewid brechu, sy'n cael ei ddisgrifio'n fanylach yn Rhaglen frechu’r gaeaf yn erbyn feirysau anadlol: hydref a gaeaf 2022 i 2023

Mae'r strategaeth yn amlinellu'r tair blaenoriaeth genedlaethol ganlynol:

• Amddiffyn y rhai sy'n wynebu'r risg mwyaf.
• Amddiffyn Plant a phobl ifanc.
• Peidio â gadael neb ar ôl – ni fydd y cyfle i unigolion cymwys gael eu brechlyn yn dod i ben. Bydd y GIG yn parhau i hwyluso nifer uchel o bobl i gael y brechlyn drwy sicrhau bod y brechlynnau ar gael i bawb ac yn hygyrch ar lefel eang.

Mae'r Cyd-bwyllgor ar Imiwneiddio Brechu (JCVI) yn bwyllgor ymgynghorol arbenigol annibynnol sy'n cynghori adrannau iechyd ar imiwneiddio a darparu argymhelliad ar gyfer amserlenni brechu. Mae eu cyngor cyhoeddedig ar gyfer rhaglen atgyfnerthu'r hydref 2022, yn nodi y dylai rhaglenni ddefnyddio un math o frechlyn ar gyfer pigiadau atgyfnerthu (brechlynnau deufalent) yn bennaf, er mwyn ei gwneud yn haws yn ymarferol. Mae Llywodraeth Cymru wedi cefnogi ac wedi rhoi’r cyngor ar waith.

Peidio â gadael neb ar ôl

Mae brechu teg yn parhau i fod yn un o egwyddorion allweddol rhaglen frechu Cymru. Mae'r egwyddor 'peidio â gadael neb ar ôl’, sydd wedi'i gwreiddio yn ein strategaeth frechu, wedi'i hadeiladu ar y cynsail y dylai pawb gael mynediad teg a chyfle teg i fanteisio ar y cynnig o frechiad COVID-19.

Rydym yn gwybod nad yw'r niwed i iechyd yn sgil COVID-19 wedi effeithio pobl yng Nghymru y'n gyfartal ac mae'r GIG wedi gweithio'n agos gyda grwpiau ac arweinwyr cymunedol, gan ymateb i faterion lleol megis:

• camwybodaeth am y brechlyn sy'n arwain at betruster ymysg rhai grwpiau cymunedol
• diffyg trafnidiaeth i ganolfannau brechu sy’n golygu bod rhai yn methu â mynd i apwyntiad brechu
• drwgdybiaeth o weithwyr iechyd proffesiynol sy'n arwain at bryder ynghylch mynd i ganolfan brechu torfol ymysg rhai pobl
• cyfyngiadau amser sy'n arwain at bobl eraill yn canfod na allant flaenoriaethu apwyntiad brechu.  

Brechu COVID-19

Bydd yr holl garfanau cymwys sydd wedi'u rhestru isod yn cael eu gwahodd i gael eu brechiadau atgyfnerthu cyn 30 Tachwedd 2022 gyda'r pigiadau cyntaf wedi eu rhoi yn gynnar ym mis Medi 2022. 

• preswylwyr a staff sy’n gweithio mewn cartrefi gofal i oedolion hŷn
• gweithwyr iechyd a gofal cymdeithasol rheng flaen
• pobl sy’n 50 oed neu’n hŷn
• pobl rhwng 5 a 49 oed mewn grŵp risg clinigol, gan gynnwys menywod beichiog
• pobl rhwng 5 a 49 oed sy'n byw ar yr un aelwyd â phobl sy'n imiwnoataliedig, fel y'i diffinnir yn y Llyfr Gwyrdd
• pobl rhwng 16 a 49 oed sy'n ofalwyr

Brechiad ffliw

Mae'r Cyd-bwyllgor ar Imiwneiddio a Brechu hefyd yn cyhoeddi cyngor ar gyfer brechlyn ffliw ac mae gan ein GIG gynlluniau ar waith i gynnig y brechlyn i'r oedolion canlynol yn unol â hyn: 

• pobl sy’n 50 oed neu’n hŷn
• staff sydd â chyswllt rheolaidd â chleientiaid mewn cartrefi nyrsio a chartrefi gofal
• staff sy’n darparu gwasanaethau gofal rheng flaen y GIG/gofal sylfaenol, gweithwyr gofal iechyd sydd â chyswllt uniongyrchol â chleifion
• staff sy'n darparu gofal cartref 
• pobl rhwng chwe mis oed a 49 oed mewn grŵp risg glinigol 
• unigolion sy'n ddigartref 
• menywod beichiog 
• gofalwyr 
• pobl ag anabledd dysgu 
• pobl â salwch meddwl difrifol 

Ein huchelgais yw:

• sicrhau bod 75% o bobl yn gyffredinol yn manteisio ar frechlynnau COVID-19 a’r ffliw     
• sicrhau bod 80% o bobl yn y grŵp risg clefyd rhwystrol cronig yr ysgyfaint yn manteisio ar frechlynnau COVID-19 a’r ffliw

Edrych tua’r dyfodol

Integration rhaglenni COVID-19 a'r ffliw eleni - drwy Raglen Frechu’r Gaeaf yn erbyn Feirysau Anadlol - yw'r cam cyntaf yn ein Rhaglen Trawsnewid Brechu. Drwy’r Rhaglen hon rydym yn edrych ar ddarpariaeth ein gwasanaethau brechu yn ei chyfanrwydd, ac yn y tymor hwy yn sicrhau bod ein gwasanaethau yn addas ar gyfer y dyfodol.

Yn ddiweddarach yn yr hydref byddwn yn cyhoeddi Fframwaith Imiwneiddio Cenedlaethol i Gymru. Mae'r Fframwaith yn cael ei ddatblygu ar y cyd â’r GIG. Drwy'r broses hon byddwn yn nodi ac yn defnyddio'r hyn sy'n gweithio'n dda ar hyn o bryd a'r gwersi a ddysgwyd o'r pandemig er mwyn symud i sefyllfa ‘busnes fel arfer’ well drwy integreiddio pob rhaglen frechu bresennol. Bydd y Fframwaith yn cael ei gymhwyso ar draws y GIG yng Nghymru fel bod gan bobl Cymru ddarpariaeth adnabyddadwy a di-dor i gael eu brechu er mwyn eu diogelu rhag feirysau.    

Cefnogi ein cymunedau i gadw'n iach y gaeaf hwn

Gall heintiau anadlol ledaenu'n hawdd rhwng pobl.

Mae symptomau’n cynnwys:

• peswch parhaus
• tymheredd uchel, gwres, neu deimlo’n oer
• colli eich synnwyr arferol o flas neu arogl neu newid yn y synnwyr
• diffyg anadl
• blinder anesboniadwy, diffyg egni
• poenau yn y cyhyrau nad ydynt oherwydd ymarfer corff
• ddim eisiau bwyta neu ddim yn teimlo'n llwglyd
• cur pen sy'n anarferol neu'n para'n hirach na'r arfer
• dolur gwddw, trwyn llawn neu drwyn yn rhedeg
• dolur rhydd
• bod yn sâl neu deimlo’n sâl

Bydd ein cyngor a'n dull gweithredu yn parhau i ganolbwyntio ar alluogi a hyrwyddo ymddygiadau unigol i ddiogelu ein hunain, ein gilydd ac yn enwedig y rhai mwy agored i niwed, gan y gallai’r rhain fod â buddion sylweddol o ran lleihau trosglwyddiad feirysau anadlol.

Mae ymddygiadau amddiffynnol yn cynnwys:

• cael eich brechu
• aros gartref os ydych yn sâl a chyfyngu eich cyswllt ag eraill
• sicrhau hylendid dwylo da
• gwisgo gorchudd wyneb mewn mannau gorlawn dan do neu fannau caeëdig, gan gynnwys lleoliadau iechyd a gofal
• cyfarfod eraill yn yr awyr agored
• mewn lleoliadau dan do, awyru mwy a gadael awyr iach i mewn lle bo’n bosibl

Gall cynnal yr ymddygiadau hyn yr ydym wedi dod yn gyfarwydd â nhw, ochr yn ochr ag amddiffyniadau amgylcheddol priodol, gael manteision sylweddol sy'n mynd y tu hwnt i leihau lledaeniad COVID-19. Bydd parhau â'r ymddygiadau hyn yn helpu i leihau effaith tonnau coronafeirws yn y dyfodol, gan leihau effeithiau heintiau anadlol eraill hefyd.

Y neges allweddol er mwyn amddiffyn eich hun, eich teulu ac eraill y gaeaf hwn yw manteisio ar y cynnig i gael brechiad, os ydych yn gymwys, a sicrhau eich bod yn cael eich holl frechiadau COVID-19 a'r ffliw.

Cyngor i unigolion

Ein cyngor i bobl sydd â symptomau haint anadlol yw:

• Gorffwys digon ac yfed dŵr er mwyn sicrhau eich bod wedi eich hydradu.
• Defnyddiwch feddyginiaethau fel paracetamol i helpu gyda symptomau. Ni argymhellir gwrthfiotigau ar gyfer heintiau anadlol feirysol oherwydd ni fyddant yn lleddfu symptomau nac yn cyflymu adferiad.
• Arhoswch gartref gan osgoi cyswllt ag eraill nes nad oes gennych dymheredd uchel mwyach neu nes y byddwch yn teimlo'n well. Gallech ofyn i ffrindiau, teulu, neu gymdogion gael bwyd a hanfodion eraill i chi.
• Gweithiwch gartref pan fo’n bosibl. Os na allwch weithio gartref, siaradwch â'ch cyflogwr am eich opsiynau.
• Os gofynnwyd i chi fynd i apwyntiad meddygol neu ddeintyddol, dywedwch wrthyn nhw am eich symptomau.
• Dywedwch wrth bobl rydych wedi bod mewn cysylltiad â nhw yn ddiweddar eich bod yn teimlo'n sâl. Mae hyn yn golygu y gallant fod yn ymwybodol o arwyddion neu symptomau.

Os ydych chi'n poeni am eich symptomau, neu eu bod yn gwaethygu, neu os na allwch ymdopi â bod gartref mwyach, gofynnwch am gyngor meddygol drwy gysylltu â'ch meddyg teulu neu GIG 111. Mewn argyfwng deialwch 999.

Cyngor i fusnesau a chyflogwyr

Dylai busnesau, cyflogwyr a threfnwyr digwyddiadau ystyried y risgiau sy'n gysylltiedig â COVID-19 yn yr un ffordd ag y maent yn ystyried pob clefyd trosglwyddadwy arall (er enghraifft y ffliw a norofeirws).

Rydym yn cynghori pob busnes, cyflogwr a threfnwr digwyddiadau i barhau i weithredu mesurau rheoli iechyd y cyhoedd effeithiol. Bydd y rhain yn helpu i amddiffyn gweithwyr, contractwyr, ymwelwyr a chwsmeriaid rhag dod i gysylltiad â coronafeirws ac atal ei ledaeniad. Y ffordd fwyaf effeithiol o atal unrhyw glefyd trosglwyddadwy rhag lledaenu mewn unrhyw safle yw atal y feirws rhag bod yn bresennol yn y lle cyntaf.

Dylai cyflogwyr ystyried pa gamau y dylent eu cymryd os yw aelod o staff yn arddangos unrhyw symptomau clefyd trosglwyddadwy (fel y ffliw, coronafeirws neu norofeirws) neu’n cael prawf coronafeirws positif. Mae'r hyn sy'n rhesymol yn dibynnu ar nifer o ffactorau, gan gynnwys a yw'n ymarferol i'r gwaith gael ei wneud o'r cartref.

Pan fo hynny'n bosib, byddai Llywodraeth Cymru yn annog cyflogwyr i drafod a chytuno ar unrhyw newidiadau o ran rheoli absenoldeb gyda'r gweithlu ac undebau llafur cyn gwneud unrhyw newidiadau. 

Cyngor i ysgolion

Ysgolion

Mae’r Cyngor Iechyd Cyhoeddus i Ysgolion: Coronafeirws yn cynnig hyblygrwydd i benderfynu beth sydd ei angen i reoli risgiau. Mae'n parhau'n bwysig i ysgolion ystyried yr hyn y gallant ei wneud i leihau lledaeniad COVID-19 a diogelu eu dysgwyr a'u staff, gan gynnwys unrhyw amddiffyniadau ychwanegol i'r rhai sy'n fwy agored i niwed. Drwy barhau i weithredu mesurau rheoli iechyd y cyhoedd, bydd ysgolion a lleoliadau yn helpu i gadw lledaeniad y feirws yn isel, yn gwella hyder y cyhoedd a staff ac yn lleihau'r potensial o darfu pellach.

Gyda nifer cynyddol o bobl wedi'u brechu ac ymdrechion parhaus pawb, dylid ystyried y risgiau o COVID-19 bellach yn yr un cyd-destun â risgiau clefydau trosglwyddadwy eraill (er enghraifft y ffliw a norofeirws).

Mae cyngor ychwanegol i staff a disgyblion ysgolion addysgol arbennig, yn seiliedig ar y nod o amddiffyn y rhai sy'n fwy agored i niwed a lleihau'r risg o drosglwyddo i'r rhai sy'n wynebu'r risg uchaf o ganlyniadau niweidiol ac o fewn lleoliadau caeedig. Mae rhagor o fanylion ar gael yn adran 'Diogelu Ein Pobl Mwy Agored i Niwed' (Profi, Olrhain, Diogelu).

Mae cyngor ychwanegol ar weithredu ysgolion yn ddiogel. 

Iechyd

Mae COVID-19 wedi rhoi pwysau cyson ar y GIG yng Nghymru, o ran pobl yn cael eu trin yn uniongyrchol am COVID-19, a hefyd o ran pobl yn profi'n bositif ond yn cael eu trin am resymau eraill, yn ogystal ag absenoldeb staff oherwydd haint, ynysu, neu salwch teuluol. Mae’n bosibl bod COVID-19 yn parhau i ychwanegu 2-10% o bwysau ychwanegol ar y GIG o ran derbyniadau, absenoldebau staff, a mwy o waith atal a rheoli heintiau, sy'n cynrychioli pwysau nad oedd yn y system cyn 2020.  

Mae'r GIG yng Nghymru bellach yn symud tuag at hydref/gaeaf 2022 i 2023, gyda rhaglen frechu integredig wedi'i sefydlu, ond hefyd â heriau sylweddol i fynd i'r afael â rhestrau aros, gofynion y gaeaf a phwysau eraill. Mae cynllunio ar gyfer y GIG y gaeaf hwn wedi cael ei integreiddio i waith cynllunio presennol ac mae wedi'i nodi yn Fframwaith Cynllunio'r GIG a bu ddechrau fisoedd lawer yn ôl. Mae cynllunio ar gyfer brigau tymhorol mewn pwysau yn ymarfer sy’n digwydd gydol y flwyddyn, yn ogystal â datblygu ymyriadau a fydd yn galluogi gwytnwch ychwanegol, y gwyddom a ddechreuwyd fisoedd lawer yn ôl. Un o'r prif nodau fu cynyddu gwytnwch system y gwasanaethau gofal brys a gofal argyfwng y gaeaf hwn.

Mae £146 miliwn ar gyfer Cronfa Integreiddio Ranbarthol Iechyd a Gofal Cymdeithasol yn y system i gefnogi ymateb ar y cyd gan y gwasanaethau gofal cymdeithasol a’r GIG i flaenoriaethau allweddol. Mae cyfran sylweddol o'r gronfa wedi ei ymrwymo i dri model o ofal sydd eisoes yn gwneud cyfraniad uniongyrchol at flaenoriaethau’r hydref a’r gaeaf, sef:

• gofal yn y gymuned – dulliau ataliol a chydlyniant cymunedol
• gofal yn y gymuned – gofal cymhleth yn nes at y cartref
• gwasanaethau gartref o’r ysbyty

Mae'r modelau gofal hyn yn cynnwys prosiectau sy'n helpu pobl i aros yn iach gartref, gan wneud defnydd effeithiol o asedau, adnoddau a gwasanaethau cymunedol i helpu i atal unigrwydd, iechyd gwael a'r angen i fynd i'r ysbyty.  Mae prosiectau hefyd sy'n darparu gwelyau gofal llai dwys a gwasanaethau cyfatebol yn y gymuned gan gynnwys gwasanaethau gofal canolradd a chymorth ailalluogi i helpu pobl i ddychwelyd i'w cartref eu hunain i wella'n ddiogel yn eu hamgylchedd eu hunain.  

Mae mesurau atal a rheoli heintiau yn parhau i fod yn elfen allweddol o ymarfer er mwyn sicrhau bod holl wasanaethau gofal iechyd yn dychwelyd yn ddiogel, ac osgoi trosglwyddiad COVID-19 a heintiau eraill megis y ffliw, feirws syncytiol anadlol (RSV) a norofeirws mewn lleoliadau gofal iechyd.

Bydd ein mesurau atal a rheoli heintiau, gan gynnwys fframwaith profi cleifion yr ysbyty yn parhau i gefnogi'r GIG yr hydref/gaeaf hwn. Mae'n ofynnol hefyd i gyrff y GIG ddangos bod ganddynt brosesau cadarn ar waith, gan gynnwys cynlluniau ar gyfer pwysau ychwanegol, i ddelio â phwysau tymhorol sy'n deillio o gynnydd mewn afiechydon anadlol, fel y ffliw neu RSV. Bydd angen i'r cynlluniau hyn gynnwys ffocws ar gyfraddau brechu/imiwneiddio, y gallu i asesu a thrin cleifion yn y gymuned er mwyn osgoi gorfod derbyn pobl i’r ysbyty, a chynlluniau i gynyddu mynediad at gymorth anadlol lefel gofal critigol. Yn ogystal â hyn, dylid ystyried y cynlluniau hyn fel dogfennau byw sy'n sbarduno gwelliant ac a adolygir yn rheolaidd i sicrhau eu bod yn parhau i fod yn briodol, yn gyfredol, ac yn ymateb i dystiolaeth ac amgylchiadau newydd wrth iddynt godi.

Cyngor atal a rheoli heintiau ar gyfer staff iechyd a chymdeithasol

Mae canllawiau cyfredol Atal a Rheoli Heintiau COVID-19 Iechyd Cyhoeddus Cymru yn gosod mesurau atal a rheoli heintiau er mwyn atal trosglwyddo COVID-19 mewn lleoliadau iechyd a gofal yng Nghymru. Dylid darllen y canllawiau hyn ar y cyd â Llawlyfr Atal a Rheoli Heintio Cenedlaethol Cymru, sy'n cynnwys canllawiau ar reoli feirysau eraill y gaeaf.

Mae'r fframwaith profi cleifion yn nodi canllawiau cenedlaethol ar gyfer profi cleifion er mwyn eu derbyn a’u rhyddhau o’r ysbyty, ac mae'n cynnwys y defnydd o brofion amlddadansoddiad ar gyfer yr hydref a’r gaeaf hwn. Mae'r canllawiau'n seiliedig ar y dystiolaeth wyddonol, iechyd cyhoeddus ac arbenigol orau sydd ar gael ond mae hefyd yn cydnabod y pwysigrwydd i benderfyniadau lleol gael eu gwneud ynghylch ble neu pryd y gall fod angen cynyddu neu leihau’r nifer o brofion, yn dibynnu ar gyfraddau nosocomiaidd, cyfraddau trosglwyddo cymunedol, neu fregusrwydd cleifion.

Mae rhaglenni brechu ar gyfer COVID-19 a’r ffliw tymhorol yn parhau i fod yn rhan hanfodol o'n cynlluniau atal a rheoli heintiau. Mae lefelau uchel o frechu i’w gweld ymhlith y gweithlu i gynnal iechyd a lles ein gweithlu, ac i atal trosglwyddo'r haint ymlaen i gleifion a chydweithwyr.  Bydd hyn hefyd yn helpu i gynnal ein lefelau staffio trwy leihau salwch y gellir ei osgoi ac felly osgoi cynyddu'r pwysau ar gydweithwyr sy'n parhau yn y gwaith.  Byddwn yn gweithio gyda phartneriaid cymdeithasol i annog ein gweithlu i gael eu brechu.

Gofal cymdeithasol

Yn ystod yr hydref a'r gaeaf eleni byddwn yn parhau i roi cefnogaeth i’r maes gofal cymdeithasol, gan gynnwys cartrefi gofal, o ran mesurau atal a rheoli heintiau. Bydd hyn yn cynnwys parhau i ddarparu mynediad at brofion a chyfarpar diogelu personol am ddim. Argymhellir bod pob preswylydd a staff â symptomau mewn cartrefi gofal i oedolion yn cael prawf amlddadansoddiad i roi diagnosis o COVID-19 a feirysau anadlol eraill gan gynnwys y ffliw ac RSV a sicrhau bod mesurau amddiffynnol yn cael eu rhoi ar waith yn brydlon. Ar gyfer diagnosis o'r ffliw gallai hyn olygu rhoi presgripsiwn ar gyfer cyffuriau gwrthfeirol i drin ac atal haint. 

Cafodd profion asymptomatig ar gyfer staff gofal cymdeithasol eu hatal dros dro ar 8 Medi 2022. Fodd bynnag, mae gennym gynlluniau ar waith i’w hail-gyflwyno os oes angen y gaeaf hwn.

Ymwelwyr â chartrefi gofal

Dylai ymwelwyr â chartrefi gofal gael eu croesawu, eu hannog a'u galluogi pan nad oes brigiad o achosion yn y cartref gofal. Dylai trefniadau ymweld fod mor agored a hyblyg â phosibl. Gan fod profion asymptomatig rheolaidd wedi eu hoedi ar gyfer lleoliadau gofal cymdeithasol ar hyn o bryd, ni fydd angen i ymwelwyr wneud profion llif unffordd cyn ymweld â chartref gofal bellach.

Gofynnir i unrhyw un sydd â symptomau COVID-19 neu sydd wedi dod i gysylltiad agos ag achos positif o COVID-19 yn ystod y 10 diwrnod diwethaf, neu sydd wedi cael unrhyw symptomau eraill sy’n gysylltiedig â feirws anadlol arall, beidio â dod i’r cartref gofal yn ystod y cyfnod hwn.

Dylai cartrefi gofal ddefnyddio dull seiliedig ar risg o gefnogi ymweliadau yn ystod brigiad o achosion/achos lluosog. Os oes brigiad o achosion/achos lluosog yn y cartref gofal, dylai penderfyniadau am gefnogi ymwelwyr i ddod i’r cartref gael eu llywio gan nodweddion yr achosion a'r cyngor gan y timau iechyd lleol a thimau diogelu'r cyhoedd lleol sy'n cefnogi'r cartref hwnnw. Mewn rhai amgylchiadau efallai y bydd yn gymesur i gyflwyno mesurau rheoli ychwanegol i alluogi parhau ag ymweliadau rheolaidd. Un enghraifft o hyn yw os yw’r haint wedi’i gyfyngu i adeilad neu lawr penodol o'r cartref neu wedi’i gyfyngu i staff y gegin.

Gall ymwelwyr hanfodol barhau i ymweld yn ystod brigiad o achosion/achos lluosog. Gall pobl enwebu 2 ymwelydd hanfodol bellach er mwyn rhoi mwy o hyblygrwydd iddyn nhw a'u teuluoedd heb gynyddu nifer yr ymwelwyr i'r cartref yn sylweddol yn ystod brigiad o achosion o'r clefyd. Gallant ymweld ar wahân neu ar yr un pryd.

Mae datgan a rheoli achosion o COVID-19 mewn cartrefi gofal bellach yn cyd-fynd â’r canllawiau presennol ar gyfer heintiau anadlol er mwyn sicrhau y caiff brigiad o achosion/achos lluosog ei ddatgan dim ond os oes dau neu fwy o gleifion neu aelodau staff wedi cael COVID-19 mewn lleoliad penodol lle yr amheuir bod haint nosocomiaidd a throsglwyddiadau parhaus. Gellir datgan bod achosion wedi dod i ben os nad oes unrhyw achosion symptomatig newydd neu achosion COVID-19 wedi’u cadarnhau, sy'n newydd neu’n gysylltiedig ag achosion, am gyfnod o 14 diwrnod o leiaf.

Rydym wedi cadw seilwaith i gefnogi achosion mewn cartrefi gofal a lleoliadau eraill. Mae hyn yn cynnwys tair uned Profi Symudol, timau profi byrddau iechyd a chyflenwadau a systemau profion llif unffordd. 

Carchardai

Disgwylir i fyrddau iechyd sy’n darparu gwasanaethau iechyd mewn carchardai gynnwys gwasanaethau iechyd carchardai yn eu trefniadau cynllunio ar gyfer y gaeaf. Bydd Iechyd Cyhoeddus Cymru yn parhau i gynnig cefnogaeth drwy gynhyrchu adroddiadau goruchwylio i ddarparu gwybodaeth am frigiadau o achosion ac achosion lluosog, a bydd yn cadw mewn cysylltiad agos â phob carchar i gynnig cymorth a chyngor ar ddarparu trefn COVID ddiogel.

Mae Iechyd Cyhoeddus Cymru yn bwriadu adolygu unrhyw ddiweddariad i ganllawiau ar reoli clefydau trosglwyddadwy mewn carchardai, a’u haddasu ar gyfer Cymru, a’u dosbarthu i bob carchar a darparwr gofal iechyd mewn carchardai.

Bydd angen i fyrddau iechyd sicrhau bod digon o adnoddau’n cael eu neilltuo i dimau gofal iechyd mewn carchardai remánd, gan y bydd angen i’r rhain barhau i frechu drwy gydol y gaeaf oherwydd eu trosiant cyflym o ran derbyniadau.

Mae rhai pobl yn wynebu mwy o berygl o niwed difrifol a gorfod cael eu derbyn i’r ysbyty os ydynt yn dal feirysau anadlol. Gallant hefyd ddioddef heintiau yn amlach a gall hyn effeithio'n arbennig ar y rhai sydd â chyflwr iechyd sy’n bodoli eisoes. Gall meddyginiaethau gwrthfeirol helpu i atal salwch difrifol mewn pobl ac atal pobl rhag gorfod mynd i'r ysbyty, cyn belled bod y meddyginiaethau’n cael eu cymryd yn fuan ar ôl i'r unigolyn gael ei heintio.

Ymyriadau fferyllol

Meddyginiaethau gwrthfeirol ar gyfer trin y ffliw

Pan fydd person agored i niwed yn cael ei heintio, bydd cyfryngau gwrthfeirol fel oseltamivir a zanamivir yn cael eu hargymell gan y Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal (NICE) i drin y ffliw mewn oedolion a phlant os yw:

• cynlluniau goruchwylio cenedlaethol yn dangos bod feirws ffliw A neu B yn cylchredeg
• y person mewn grŵp ‘risg uchel’
• y person yn arddangos symptomau salwch tebyg i ffliw ac yn gallu dechrau triniaeth o fewn 48 awr o ddechrau’r symptomau (neu o fewn 36 awr ar gyfer triniaeth zanamivir mewn plant)

Y diffiniad o rywun mewn grŵp risg yw:

• pobl dros 65 oed
• pobl â chyflwr anadlol cronig (gan gynnwys asthma a chlefyd rhwystrol cronig yr ysgyfaint), cyflwr calon, clefyd yr arennau neu glefyd yr afu
• pobl â chyflwr niwrolegol cronig
• pobl â diabetes mellitus
• pobl â system imiwnedd wannach na’r cyffredin

Mae NICE hefyd wedi darparu canllawiau sy’n nodi y gellir defnyddio oseltamivir a zanamivir ar gyfer proffylacsis (triniaeth a roddir i atal clefyd) i bobl mewn grwpiau risg uchel ar ôl iddynt ddod i gysylltiad â pherson ar yr un aelwyd neu mewn lleoliad preswyl sydd ag afiechyd tebyg i ffliw, pan fo’r ffliw yn cylchredeg yn y gymuned.

Yn unol â chanllawiau NICE, dylid rhoi proffylacsis os nad yw brechu’n rhoi amddiffyniad digonol ar gyfer y cysylltiad. Gall hyn fod oherwydd nad yw’r brechiad yn cyd-fynd yn dda â’r straen sy’n cylchredeg, neu oherwydd bod llai na 14 diwrnod wedi bod rhwng y dyddiad brechu a dyddiad y cyswllt cyntaf â’r ffliw. Yn ogystal, mae’r canllawiau hefyd yn nodi y gellir rhoi proffylacsis gwrthfeirol i unigolyn, waeth beth fo’i statws brechu, os yw wedi dod i gysylltiad â’r ffliw fel rhan o frigiad o achosion lleol (megis mewn cartref gofal).

Meddyginiaethau gwrthfeirol ar gyfer trin COVID-19

Mae pobl sy’n wynebu risg uchel o fod yn ddifrifol wael oherwydd COVID-19 yn gymwys i gael triniaeth gyda therapïau gwrthfeirol neu therapïau niwtraleiddio gwrthgyrff monoclonaidd yn unol â pholisi mynediad clinigol y DU gyfan. Mae’r grŵp risg uchaf, sy'n gymwys i gael triniaeth, yn cynnwys pobl sydd ag unrhyw un o’r cyflyrau canlynol: 

• anhwylderau cromosomaidd sy’n effeithio ar y system imiwnedd, gan gynnwys syndrom Down
• mathau penodol o ganser, neu wedi cael tynnu canser yn y 12 mis diwethaf
• wedi cael naill ai radiotherapi neu gemotherapi yn y 12 mis diwethaf
• clefyd y crymangelloedd
• cyflyrau penodol sy’n effeithio ar y gwaed, neu wedi cael trawsblaniad bôn-gelloedd haematolegol
• clefyd cronig yn yr arennau (CKD) cam 4 neu 5
• clefyd difrifol yr afu
• wedi cael trawsblaniad organ
• clefydau awto-imiwn penodol neu gyflyrau llidiol, megis arthritis gwynegol neu glefyd llid y coluddyn ac yn cael meddyginiaethau penodol o bosibl
• HIV neu AIDS
• cyflwr niwrolegol prin (megis sglerosis ymledol, clefyd Huntington, clefyd niwronau motor neu myasthenia gravis)
• system imiwnedd wan naill ai oherwydd cyflwr neu oherwydd meddyginiaethau penodol

Os yw pobl yn y grwpiau hyn yn profi'n bositif am COVID-19 ac yn adrodd canlyniad eu prawf llif unffordd, byddant fel arfer yn cael neges destun neu alwad ffôn gan y Gwasanaeth Gwrthfeirol Cenedlaethol o fewn 48 awr yn cynnig triniaeth iddyn nhw. 

Bydd clinigydd yn y gwasanaeth gwrthfeirol yn cynnig triniaeth i bobl gymwys gyda'r meddyginiaethau gwrthfeirol nirmatrelvir a ritonavir, neu molnupiravir, neu os nad yw triniaethau gwrthfeirol yn briodol byddant yn cael eu cyfeirio at fwrdd iechyd i gael triniaeth niwtraleiddio gwrthgyrff monoclonaidd (sotrovimab) a roddir drwy’r fraich mewn un apwyntiad, fel arfer yn yr ysbyty.

Profi Olrhain Diogelu

Ffocws ein timau profi ac olrhain cysylltiadau bellach yw amddiffyn y bobl fwyaf agored i niwed, hysbysu gwyliadwriaeth, cefnogi brigiadau o achosion a chynllunio ar gyfer ton bosibl mewn achosion a senario COVID brys. Rydym nawr yn darparu profion PCR amlddadansoddiad mewn nifer o leoliadau. Gall y profion hyn roi diagnosis o feirysau anadlol eraill ar wahân i COVID-19, fel y ffliw a feirws syncytiol anadlol (RSV). Mae profi yn cefnogi mynediad at ymyriadau fferyllol i amddiffyn y rhai sy'n parhau i fod yn agored i ganlyniadau negyddol o'r haint.

Mae ein dull profi, olrhain, diogelu ar gyfer yr hydref/gaeaf hwn yn cynnwys:

1. Derbyn COVID-19 fel clefyd sydd wedi'i gynnwys yn ein hymateb iechyd y cyhoedd ochr yn ochr â chlefydau trosglwyddadwy eraill.
2. Canolbwyntio ar hyrwyddo ymddygiadau unigol a rheoli symptomau - aros gartref pan yn sâl (sy’n arbennig o bwysig i weithwyr iechyd a gofal cymdeithasol), cyfyngu ar gyswllt ag eraill, cymryd rhagofalon ychwanegol wrth gyfarfod â rhywun sy'n agored i niwed a gwisgo gorchudd wyneb os oes angen gadael y tŷ.
3. Bydd olrhain cysylltiadau yn canolbwyntio ar amddiffyn y rhai mwyaf agored i niwed a chefnogi'r ymateb i frigiadau o achosion a chlystyrau lleol (yn unol â chyfarwyddyd y byrddau iechyd rhanbarthol), yn ogystal â chynnal capasiti ymchwydd os ceir senario COVID brys.
4. Amddiffyn y rhai sy'n parhau'n agored i ganlyniadau negyddol yn sgil haint COVID-19, y rhai sy'n gymwys i gael triniaethau a/neu a allai fod yn agored i ledaeniad cyflym amrywiolion newydd (preswylwyr cartrefi gofal) a defnyddio’r seilwaith profi sydd ar gael i ni i gefnogi ymatebion i afiechydon anadlol ehangach.

I'r mwyafrif o bobl, mae hyn yn golygu os oes ganddynt symptomau o haint anadlol, fel COVID-19, a bod ganddynt dymheredd uchel neu os nad ydynt yn teimlo'n ddigon da i fynd i'r gwaith neu i wneud eu gweithgareddau arferol, y cyngor yw i geisio aros gartref ac osgoi dod i gysylltiad â phobl eraill.

Mae'r trefniadau profi wedi'u targedu sydd ar waith mewn sefyllfa COVID Sefydlog y gaeaf hwn wedi'u nodi isod:

• Profion llif unffordd a/neu PCR yn unol â’r fframwaith profi cleifion a barn glinigol.
• Profion llif unffordd a PCR i'r rhai sy'n gymwys i gael triniaethau COVID-19.
• Profion llif unffordd a PCR ar gyfer rheoli brigiadau o achosion.
• Profion llif unffordd ar gyfer staff iechyd a gofal cymdeithasol symptomatig sy'n gweithio yn y gymuned gan gynnwys gweithwyr gofal cartref, gweithwyr gofal cymdeithasol a staff gofal sylfaenol. 

Ochr yn ochr â phrofion llif unffordd a phrofion PCR COVID-19 rydym hefyd y gaeaf hwn yn cynyddu mynediad at brofion amlddadansoddiad sy’n canfod feirysau anadlol eraill yn ogystal â COVID-19. Mae'r rhain eisoes ar gael ar gyfer y bobl ganlynol sydd â symptomau: 

• preswylwyr cartrefi gofal
• carcharorion
• rhai cleifion o dan y fframwaith profi cleifion

Yn yr hydref a'r gaeaf byddant hefyd yn cael eu hymestyn i staff â symptomau sy'n gweithio yn y lleoliadau canlynol:

• ysbytai (staff sy'n ymdrin â chleifion)
• cartrefi gofal
• hosbisau
• ysgolion arbennig (lleoliadau preswyl)
• carchardai

Mae trefniadau profi ar gyfer rhyddhau cleifion o'r ysbyty i gartref gofal yn parhau i fod yn eu lle ac yn seiliedig ar ddatrys symptomau a'r amser a aeth heibio ers cael prawf positif. Y canllawiau yn y fframwaith profi cleifion yw y dylai cleifion asymptomatig nad ydynt wedi profi'n bositif am COVID-19 yn flaenorol wneud prawf llif unffordd o fewn 24 awr i gael eu rhyddhau i gyfleuster gofal.

Rydym hefyd wedi cadw lefel o seilwaith a dulliau o ymateb i don mewn achosion a senario COVID brys. Mae'r rhain yn cynnwys cadw cyflenwad o brofion llif unffordd, capasiti labordy a systemau logistaidd a allai o bosibl ddarparu mynediad ychwanegol, wedi'i dargedu, at brofion i helpu i leihau trosglwyddiad, cefnogi ymddygiadau i amddiffyn y rhai sy'n agored i niwed a deall unrhyw newidiadau i'r feirws ac effaith unrhyw amrywiolion newydd.

Mae gweithgarwch cyfathrebu'n parhau i ddefnyddio dull aml-gyfrwng, sy’n cael ei arwain gan fewnwelediad, o annog unigolion i gymryd cyfrifoldeb personol i leihau trosglwyddiad COVID-19 a chlefydau anadlol eraill.

Er mwyn sicrhau bod pobl Cymru'n cael cyngor a gwybodaeth iechyd y cyhoedd sy’n glir a chyson, mae gennym ni ystod eang o sianeli cyfathrebu, gan gynnwys hysbysebion, cyfryngau cymdeithasol a chyfathrebu digidol, yn ogystal â sesiynau briffio'r wasg a'r cyfryngau, ac rydym yn parhau i ddefnyddio’r rhain.

Bydd Llywodraeth Cymru ac Iechyd Cyhoeddus Cymru yn parhau i weithio mewn partneriaeth i ddarparu ymgyrchoedd cyfathrebu iechyd y cyhoedd cenedlaethol, gan ddarparu deunyddiau i bartneriaid ar lefel Bwrdd Iechyd Lleol ac Awdurdod Lleol i hyrwyddo negeseuon cenedlaethol ar lefel leol. Byddwn hefyd yn rhannu deunyddiau gyda phartneriaid fel elusennau a'r sector gwirfoddol er mwyn cyrraedd cynulleidfaoedd allweddol penodol.

Wrth i ni symud i'r hydref a’r gaeaf, bydd gweithgarwch ymgyrch 'Diogelu Cymru' yn esblygu ac yn datblygu i gynnwys negeseuon ar afiechydon anadlol ehangach. Bydd yr ymgyrch yn canolbwyntio ar ymddygiadau amddiffynnol dyddiol y gall pawb eu gwneud i atal feirysau anadlol rhag lledaenu er mwyn diogelu'r bobl hynny sy’n wynebu’r risg uchaf. Bydd y negeseuon yn sensitif i gostau byw cynyddol, ac yn canolbwyntio ar ymddygiadau sy'n hawdd ac yn syml i bawb eu cynnal. Mae’r ymgyrch yn hyblyg er mwyn sicrhau, os ydym yn symud i senario COVID-19 brys, y gellir cynyddu gweithgarwch cyfathrebu o ran ei amlder, ei amlygrwydd a’i naws.

Iechyd Cyhoeddus Cymru fydd yn arwain y gwaith o ddarparu'r rhaglen frechu ar gyfer clefydau anadlol, a fydd yn cael ei chefnogi gan ymgyrch genedlaethol i roi gwybodaeth i'r cyhoedd. Nod yr ymgyrch yw cynyddu'r niferoedd sy'n manteisio ar frechlynnau rhag y ffliw a COVID-19, gan ganolbwyntio'n benodol ar grwpiau agored i niwed a'r rhai sy'n wynebu anfantais.

Mae gwasanaethau GIG Cymru yn debygol o fod dan fwy o bwysau wrth i ni symud i'r hydref a’r gaeaf. Er mwyn helpu i leddfu'r pwysau o ran cael gafael ar wasanaethau'r GIG, bydd Llywodraeth Cymru'n parhau i arwain a chyflawni'r ymgyrch 'Helpwch Ni i'ch Helpu Chi'. Nod yr ymgyrch yw cyfeirio at yr ystod o ffyrdd y gall pobl gael mynediad at wasanaethau'r GIG yn briodol er mwyn iddynt gael y cymorth iawn, yn y lle iawn, y tro cyntaf. Mae'r ymgyrch hefyd yn canolbwyntio ar annog hunanofal, defnyddio fferyllfeydd lleol ar gyfer llawer o gyflyrau cyffredin a hyrwyddo cefnogaeth ar gyfer iechyd meddwl a llesiant, drwy ddefnyddio'r is-bennawd ‘Chi sy’n dechrau’r daith at fod yn iach’.

I gefnogi'r gweithgarwch hwn, bydd Ymddiriedolaeth Gwasanaethau Ambiwlans Cymru yn lansio ymgyrch i hyrwyddo gwasanaeth cenedlaethol GIG 111 Cymru. Mae'r ddwy ymgyrch yn cael eu cydlynu er mwyn sicrhau eu bod yn cael yr effaith fwyaf posibl ar y cyfnodau mwyaf tyngedfennol yn ystod misoedd y gaeaf.

Ar draws pob ymgyrch, byddwn yn parhau i deilwra ein cyfathrebu i gyrraedd cynulleidfaoedd amrywiol, gan gydnabod yr angen i feithrin cysylltiadau ag oedolion ifanc a chymunedau Du, Asiaidd ac Ethnig Leiafrifol, er enghraifft, drwy sianeli penodol, cyfathrebu wedi'i deilwra a lleisiau dibynadwy.

Mae heriau eraill yn ein hwynebu y gaeaf hwn gyda'r argyfwng costau byw a byddwn yn datblygu cyngor a chanllawiau ymarferol i gefnogi unigolion a chymunedau i helpu i gadw pobl yn ddiogel.

Mae trefniadau monitro a goruchwylio yn parhau i fod ar waith gennym i adolygu'r data gwyliadwriaeth a gwybodaeth a nodir yn adran Gwyliadwriaeth. Mae hyn yn adeiladu ar y dulliau a fabwysiadwyd trwy gydol y pandemig o gyfuno ystod ehangach o dystiolaeth wyddonol a dadansoddiad o wahanol ddisgyblaethau ochr yn ochr â gwybodaeth a gwyliadwriaeth lleol. Y gaeaf hwn, byddwn hefyd yn goruchwylio feirysau anadlol eraill yn ogystal â COVID-19. 

Yn ystod y gaeaf, rydyn ni'n disgwyl y byddwn ni’n rheoli achosion drwy'r trefniadau sydd gennym ar waith o dan y cynllun rheoli achosion, ac yn ymateb i donnau pellach o'r haint. Mae potensial hefyd y gallai amrywiolyn COVID-19 newydd ddod i'r amlwg a fydd yn creu ymchwydd mewn achosion ac o bosibl lefel uwch o achosion o'r ffliw nag yr ydym wedi'i weld dros y ddwy flynedd ddiwethaf wrth i feirysau anadlol eraill ailymddangos.

Rydym wedi cadw lefel o seilwaith a dulliau o addasu ac ymateb pan fo angen gan gynnwys mesurau atal a rheoli heintiau manylach, profion wedi'u targedu’n well, cynlluniau ymchwydd ar gyfer brechu a chyhoeddi canllawiau cryfach i'r cyhoedd ar fesurau y gallant eu cymryd i’w hamddiffyn eu hunain ac eraill. Gobeithiwn na fydd angen mwy o gapasiti dros y gaeaf ond byddwn yn barod i’w gynyddu gyda phartneriaid yn y system iechyd a gofal cymdeithasol os bydd angen hynny.