Prosiect ymestyn band eang cyflym: asesiad effaith integredig

Bydd y prosiect Ymestyn Band Eang Cyflym yn darparu band eang cyflym a dibynadwy gyda chyflymder lawrlwytho cyflym iawn o 30Mbps o leiaf, ond gydag uchelgais i ddarparu 1Gbps, i gartrefi a busnesau yng Nghymru nad ydynt yn gallu cael gwasanaeth cyflym iawn ac nad ydynt mewn unrhyw gynlluniau cyflwyno band eang masnachol neu a ariennir yn gyhoeddus yn y tair blynedd nesaf. 

Mae'r prosiect yn cefnogi'r Rhaglen Lywodraethu, a gyhoeddwyd ym mis Mehefin 2022, sy'n nodi y bydd Llywodraeth Cymru yn: Darparu’r Strategaeth Ddigidol i Gymru ac uwchraddio ein seilwaith digidol a chyfathrebu.

Mae Strategaeth Ddigidol Cymru yn disgrifio sut y bydd Llywodraeth Cymru yn defnyddio digidol, data a thechnoleg i wella bywydau pobl yng Nghymru. Mae'r strategaeth yn nodi cyfres o flaenoriaethau o dan chwe chenhadaeth. Mae Cenhadaeth 5 yn nodi sut y bydd Llywodraeth Cymru yn gwella cysylltedd digidol ledled Cymru.

Mae mynediad at seilwaith digidol y gellir ei ddefnyddio yn cyfrannu at nodau Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol, er enghraifft, mae'n darparu mynediad i bobl at gyfleoedd dysgu ar-lein a gwasanaethau a gwybodaeth iechyd ar-lein. Bydd yn helpu i fynd i'r afael ag allgáu digidol daearyddol, ynysu cymdeithasol ac yn helpu i gael mynediad at ddiwylliant ar-lein a gwybodaeth am gyfleoedd chwaraeon.

Y Tymor Hir

Mae'r ffordd y mae pobl yn cael mynediad at wasanaethau ac yn prynu nwyddau yn symud fwyfwy ar-lein, sy'n barhad o duedd o'r ddau ddegawd blaenorol. Mae mynediad at fand eang cyflym a dibynadwy bellach yn cael ei ystyried yn hanfodol. Bydd y prosiect hwn yn mynd i'r afael ag adeiladau nad oes ganddynt fynediad eto ac nad ydynt yng nghynlluniau cwmnïau telathrebu neu gyflwyno band eang a ariennir yn gyhoeddus yn y tair blynedd nesaf. 

Atal ac Integreiddio

Fel y nodwyd uchod, mae band eang cyflym a dibynadwy yn darparu mynediad i bobl i ystod o nwyddau a gwasanaethau, gan gynnwys cyfleoedd dysgu ar-lein a gwasanaethau a gwybodaeth iechyd ar-lein. Gall helpu i fynd i'r afael ag allgáu digidol daearyddol, ynysu cymdeithasol a helpu i gael mynediad at ddiwylliant a threftadaeth ar-lein. 

Mae amrywiaeth o ymyriadau eraill ar waith i wella cysylltedd band eang gan ddarparwyr telathrebu a chyrff sector cyhoeddus eraill. Mae proses a elwir yn adolygiad o'r farchnad agored yn nodi pa adeiladau nad ydynt yn gallu cael gwasanaeth cyflym iawn ac nad ydynt mewn unrhyw gynlluniau cyflwyno ar gyfer y tair blynedd nesaf. Bydd cydgysylltu ag ymyriadau eraill y sector cyhoeddus yn hanfodol ac mae Llywodraeth Cymru eisoes yn gweithio'n agos gyda Llywodraeth y DU drwy Building Digital UK, awdurdodau lleol a bargeinion dinesig a thwf yng Nghymru.

Cydweithio a chyfranogiad

Mae'r cynnig wedi'i ddatblygu yn dilyn ymgysylltu â'r diwydiant telathrebu a thrwy ymchwil a gynhaliwyd gan Cwmpas ar ran Llywodraeth Cymru. Casglodd yr ymchwil hon adborth gan aelwydydd, busnesau ac adeiladau ledled Cymru sy'n wynebu anawsterau wrth gael mynediad at gyflymder band eang boddhaol. 

Casglwyd data aelwydydd oddi wrth ystod o oedrannau rhwng 16 a 75+ (roedd y ganran fwyaf yn y braced 54-63 ar 31.4% a'r lleiaf yn y braced 16-25 oed, sef 1.45%), gyda thua 57% yn ddynion a 43% yn fenywod. Roedd yr ymatebwyr yn hanu o bob cwr o Gymru, fodd bynnag, gan fod yr ymchwil wedi'i thargedu at ardaloedd heb fynediad at fand eang cyflym a dibynadwy, roedd mwy o ymatebwyr o siroedd gwledig yn bennaf.

Mae Llywodraeth y DU, awdurdodau lleol a bargeinion dinesig a thwf yng Nghymru hefyd wedi chwarae eu rhan. 

Canfu ymchwil Cwmpas fod gan ddiffyg band eang dibynadwy oblygiadau sylweddol i weithgareddau dyddiol a gweithrediadau busnes. Mae'n effeithio ar wahanol agweddau, gan gynnwys cael mynediad at wasanaethau hanfodol, gweithio o bell, cyfleoedd addysgol, ac ymgysylltu â chwsmeriaid yn y sector twristiaeth. Canfu'r ymchwil lefel uchel o ymwybyddiaeth gyffredinol a chymhwysedd digidol a mynegodd trigolion ffafriaeth gref am wasanaeth rhyngrwyd sefydlog ac ymarferol sy'n defnyddio'r dechnoleg sydd ar gael yn effeithiol. Er bod Cysylltiad Ffeibr i'r Adeilad (FTTP) yn cael ei ystyried yr ateb terfynol, cydnabuwyd yr angen am atebion pontio nes bod FTTP yn cael ei gyflawni a phenderfyniad i archwilio a dod o hyd i ffyrdd o gael mynediad i'r rhyngrwyd a diwallu eu hanghenion ar-lein. Y brif flaenoriaeth a nodwyd gan ymatebwyr oedd bod angen canfod ateb gwell yn brydlon.

Yn ogystal, roedd y cynnig hefyd yn dibynnu ar dystiolaeth arall gan gynnwys galwad Llywodraeth y DU am dystiolaeth ar wella band eang ar gyfer adeiladau anodd eu cyrraedd: Improving broadband for Very Hard to Reach Premises: Government response. Canfu ar draws yr holl ardaloedd gwledig y byddai band eang gwell yn gwella eu gallu i gadw mewn cysylltiad â theulu a ffrindiau, defnyddio adloniant ar-lein, cael mynediad at wasanaethau cymorth, gweithio gartref wrth ofalu am rywun, a gwella eu lles a'u llesiant. Dywedodd pob ymatebydd busnes y byddai gwell cysylltedd yn gwella cynhyrchiant busnesau a byddai'n golygu y gellir defnyddio cymwysiadau ar-lein yn fwy helaeth ac effeithlon.

Tynnodd dadansoddiad pellach o'r Alban sylw at y rôl y gall cysylltedd digidol ei chwarae wrth fynd i'r afael ag ynysu cymdeithasol, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig. Canfu bod technoleg ddigidol yn offeryn pwysig a ddefnyddir yn eang ar gyfer hwyluso cysylltiad cymdeithasol, ond i'r rhai heb fynediad, gall gyfrannu at ynysu cymdeithasol ac unigrwydd. Mae unigolion a sefydliadau yn cytuno ar ddefnyddioldeb technoleg ddigidol wrth gysylltu a dod â phobl at ei gilydd, yn enwedig lle mae'n cael ei defnyddio i hysbysebu gweithgareddau neu wasanaethau wyneb yn wyneb.

Effaith

Mae'r prif ddadleuon dros y cynnig i wella cysylltedd band eang wedi'u nodi yn y manteision a nodwyd yn y cynnig sy'n cynnwys:

• Gall busnesau ddenu a chadw cwsmeriaid yn fyd-eang.
• Gall busnesau ddefnyddio technolegau cwmwl i gefnogi eu busnes.
• Gall busnesau geisio a gwneud arbedion effeithlonrwydd drwy dechnolegau wedi'u galluogi gan fand eang.
• Gall preswylwyr gael mynediad at gyfleoedd dysgu gydol oes ar-lein.
• Gall preswylwyr gymryd rhan mewn bywyd dinesig.
• Gall cysylltedd helpu i fynd i'r afael ag ynysu cymdeithasol drwy alluogi ffrindiau a theulu i gadw mewn cysylltiad.
• Gall preswylwyr gael mynediad at wasanaethau cyhoeddus ar-lein.
• Gall preswylwyr gael mynediad at nwyddau a gwasanaethau ar-lein sy’n costio llai.
• Gall y gallu i gael mynediad at nwyddau a gwasanaethau ar-lein helpu i atal mudo o ardaloedd gwledig.
• Gall sefydliadau'r trydydd sector gael mynediad at y gwasanaethau ar-lein sydd eu hangen arnynt i gefnogi gwaith eu sefydliad. 

Mae nifer o anfanteision hefyd wedi'u nodi. Maent yn canolbwyntio ar allgáu digidol, effaith economaidd, effaith ar ddefnyddwyr ac aflonyddwch wrth gyflwyno. Er enghraifft, gall grwpiau cymdeithasol lle mae llythrennedd digidol yn isel, megis ymhlith pobl hŷn a grwpiau incwm isel, deimlo'n fwy ynysig wrth i fwy o ddibyniaeth gael ei rhoi ar gyfathrebu a thrafod dros y rhyngrwyd. Mae'r twf o ran band eang cyflym wedi cynyddu gwariant defnyddwyr ar-lein i ffwrdd o fusnesau traddodiadol y stryd fawr, a all effeithio'n andwyol ar yr economi leol. Gall pobl fod mewn perygl o e-droseddau, megis twyll ar-lein, ymosodiadau gan firysau, dwyn hunaniaeth ac ati. Gall gwaith sifil i osod ffeibr a seilwaith cysylltiedig gymryd sawl wythnos a gall arwain at aflonyddwch byrdymor yn lleol.

Fel y disgrifiwyd uchod, cynhaliwyd ymchwil gan Cwmpas ar ran Llywodraeth Cymru i gasglu adborth gan aelwydydd, busnesau ac adeiladau ledled Cymru sy'n wynebu anawsterau wrth gael mynediad at gyflymder band eang boddhaol. Fel y nodwyd uchod, roedd yr achos busnes hefyd yn dibynnu ar dystiolaeth arall, gan gynnwys galwad Llywodraeth y DU am dystiolaeth ar wella band eang ar gyfer adeiladau anodd iawn eu cyrraedd.

Costau ac arbedion

Bydd y prosiect yn cael ei ariannu gan ddefnyddio arian a ddychwelir i Lywodraeth Cymru drwy fecanwaith adfachu yng nghytundeb grant prosiect Cyflymu Cymru. Bydd cost y prosiect yn cael ei bennu drwy'r broses dyfarnu grant.

Mae'r prosiect yn canolbwyntio ar yr adeiladau hynny nad oes ganddynt fynediad at wasanaeth band eang cyflym iawn ac nad ydynt yng nghynlluniau cyflwyno band eang masnachol neu a ariennir yn gyhoeddus yn y tair blynedd nesaf. Bydd y prosiect yn rhannu data ac yn defnyddio'r data o'r broses adolygu marchnad agored genedlaethol dan arweiniad Llywodraeth y DU i sicrhau mai dim ond yr adeiladau hynny nad ydynt yn rhan o gynlluniau cyflwyno eraill y mae'r prosiect yn ymdrin â nhw. 

Nid oes unrhyw arbedion wedi'u nodi, ond bydd y gwerth gorau yn cael ei geisio drwy'r broses dyfarnu grant.

Mecanwaith

Bydd y prosiect yn targedu hyd at 84,000 o adeiladau yng Nghymru nad ydynt yn gallu derbyn gwasanaeth cyflym iawn ac nad ydynt yn rhan o unrhyw gynlluniau cyflwyno yn y tair blynedd nesaf. Bydd yn rhoi cyllid grant i un neu fwy o ddarparwyr telathrebu i adeiladu rhwydwaith dros dair blynedd.  Mae'r prosiect yn dechnoleg niwtral. Nid oes unrhyw ddeddfwriaeth wedi'i chynnig.

Sut y mae pobl sydd fwyaf tebygol o gael eu heffeithio gan y cynnig wedi'u cynnwys yn y gwaith o'i ddatblygu?

Mae'r cynnig prosiect wedi'i ddatblygu yn dilyn gwaith ymgysylltu a wnaed gan Cwmpas ar ran Llywodraeth Cymru i gasglu adborth gan aelwydydd, busnesau ac adeiladau ledled Cymru sy'n wynebu anawsterau wrth gael mynediad at gyflymder band eang boddhaol. Ymgynghorodd Cwmpas yn uniongyrchol â chymunedau gan weithredu ar ddata mapio a'i wybodaeth bresennol ar leoliadau daearyddol gyda materion hysbys hanesyddol wedi'u nodi drwy ei sianeli presennol megis Cynghorwyr Lleol, Swyddogion Band Eang Awdurdodau Lleol, Cyrff Cynrychioliadol Gwledig ac Arweinwyr Cymunedol. Cynhaliwyd ymgyngoriadau ledled Cymru gyda chymysgedd o ddefnyddwyr digidol, gan gynnwys demograffig oedran eang. Roedd hyn yn cynnwys, myfyrwyr, pobl hŷn, perchnogion microfusnesau, gweithwyr cartref, a rhieni a gwarcheidwaid.

Mae swyddogion Llywodraeth y DU, awdurdodau lleol a bargeinion dinesig a thwf yng Nghymru hefyd wedi cael eu cyflogi i sicrhau y byddai'r cynlluniau prosiect yn ategu at gynlluniau cyflwyno arfaethedig eraill a rhai posibl yn y sector cyhoeddus. Mae'r ymgysylltiad hwn yn parhau wrth i hyn a phrosiectau eraill gael eu datblygu.

Yn ogystal, roedd cynnig hefyd yn dibynnu ar dystiolaeth arall gan gynnwys galwad Llywodraeth y DU am dystiolaeth ar wella band eang ar gyfer adeiladau anodd iawn eu cyrraedd. Gofynnwyd i'r ymatebwyr a oeddent yn credu y byddai band eang gwell yn gwella eu gallu i gadw mewn cysylltiad â theulu a ffrindiau, defnyddio adloniant ar-lein, cael mynediad at wasanaethau cymorth, gweithio gartref wrth ofalu am rywun, a gwella eu lles a'u llesiant.

Yn olaf, ymgymerwyd â gweithgarwch ymgysylltu â'r farchnad gyda'r diwydiant telathrebu ar draws cyfnod datblygu'r prosiect i ddeall ei gynlluniau cyflwyno presennol ac yn y dyfodol, ei awydd i gymryd rhan yn y prosiect a'i ddull a ffefrir.

Beth yw'r effeithiau cadarnhaol a negyddol mwyaf arwyddocaol? 

Effeithiau mwyaf arwyddocaol y prosiect ymestyn band eang cyflym fydd nid y seilwaith a fydd yn cael ei gyflwyno o dan y prosiect ond yr hyn y mae'r mynediad at fand eang cyflym a dibynadwy yn galluogi pobl, busnesau a sefydliadau'r trydydd sector i'w wneud. Y prif fanteision yw:

• Gall busnesau ddenu a chadw cwsmeriaid yn fyd-eang.
• Gall busnesau ddefnyddio technolegau cwmwl i gefnogi eu busnes.
• Gall busnesau geisio a gwneud arbedion effeithlonrwydd drwy dechnolegau wedi'u galluogi gan fand eang.
• Gall preswylwyr gael mynediad at gyfleoedd dysgu gydol oes ar-lein.
• Gall preswylwyr gymryd rhan mewn bywyd dinesig.
• Gall cysylltedd helpu i fynd i'r afael ag ynysu cymdeithasol drwy alluogi ffrindiau a theulu i gadw mewn cysylltiad.
• Gall preswylwyr gael mynediad at wasanaethau cyhoeddus ar-lein.
• Gall preswylwyr gael mynediad at nwyddau a gwasanaethau ar-lein sy’n costio llai.
• Gall y gallu i gael mynediad at nwyddau a gwasanaethau ar-lein helpu i atal mudo o ardaloedd gwledig.
• Gall sefydliadau'r trydydd sector gael mynediad at y gwasanaethau ar-lein sydd eu hangen arnynt i gefnogi gwaith eu sefydliad. 

Bydd hefyd yn cefnogi'r sector cyhoeddus i ddarparu gwasanaethau digidol sydd wedi'u hadeiladu o amgylch anghenion defnyddiwr y gwasanaeth, gan wella mynediad a manteisio ar effeithlonrwydd.

Fel y nodwyd yn y rhagymadrodd i'r asesiad hwn, mae nifer o anfanteision hefyd wedi'u nodi. Maent yn canolbwyntio ar allgáu digidol, effaith economaidd, effaith ar ddefnyddwyr ac aflonyddwch wrth gyflwyno. Er enghraifft, grwpiau cymdeithasol lle mae llythrennedd TGCh yn isel, megis ymhlith pobl hŷn a grwpiau incwm isel, a allai deimlo'n fwy ynysig wrth i fwy o ddibyniaeth gael ei rhoi ar gyfathrebu a thrafod dros y Rhyngrwyd.  Mae'r twf o ran band eang cyflym wedi cynyddu gwariant defnyddwyr ar-lein i ffwrdd o fusnesau traddodiadol y stryd fawr, a all effeithio'n andwyol ar yr economi leol. Gall pobl fod mewn perygl o e-droseddau, megis twyll ar-lein, ymosodiadau gan firysau, dwyn hunaniaeth ac ati. Gall gwaith sifil i osod ffeibr a seilwaith cysylltiedig gymryd sawl wythnos a gall arwain at aflonyddwch byrdymor yn lleol.

Mae cysylltedd da yn sail i'r nodau llesiant a amlinellir o dan Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol. Mae'n cefnogi Cymru ffyniannus drwy ddod â manteision i fusnesau gan gynnwys gallu busnesau i ddenu a chadw cwsmeriaid yn fyd-eang a defnyddio technolegau cwmwl i gefnogi eu busnes. Hefyd gall helpu plant a phobl ifanc i ddysgu drwy adnoddau addysgol ar-lein ac eraill sydd â chyfleoedd dysgu gydol oes. Mae band eang addas hefyd yn darparu mynediad at nwyddau a gwasanaethau ar-lein sy'n costio llai.

Mae mynediad at fand eang cyflym a dibynadwy yn helpu i gynnal nod llesiant arall, sef creu cymunedau cydlynus. Mae'n gwneud hyn drwy fynd i'r afael ag ynysu cymdeithasol, gan alluogi ffrindiau a theulu, gan gynnwys plant a phobl ifanc, i gadw mewn cysylltiad, a darparu mynediad at wasanaethau cyhoeddus. Bydd cysylltedd digidol da hefyd yn helpu sefydliadau'r trydydd sector i gyrchu, creu a chefnogi'r gwasanaethau ar-lein sydd eu hangen arnynt i gyflawni gwaith eu sefydliad.

Er bod y prosiect Ymestyn Band Eang Cyflym yn ymwneud yn unig ag adeiladu seilwaith band eang, gellir dadlau bod mynediad at fand eang cyflym yn offeryn i wella cydraddoldeb a gellid ei ystyried fel lefelwr cymdeithasol ac economaidd. Bydd y prosiect yn helpu i sicrhau y bydd seilwaith ar gael i holl bobl a busnesau Cymru yn yr ardaloedd daearyddol lle mae'n cael ei adeiladu, a bydd yn effeithio ar yr holl grwpiau o bobl, gan gynnwys y rhai sydd â nodweddion gwarchodedig. Wrth wneud hynny mae'n cefnogi'r nod llesiant creu Cymru fwy cyfartal.

Gallai y prosiect Ymestyn Band Eang Cyflym effeithio’n gadarnhaol ar iaith, diwylliant a threftadaeth Cymru, gan helpu i gefnogi'r nod llesiant o weld Cymru â diwylliant bywiog lle mae'r Gymraeg yn ffynnu, drwy well cysylltedd i fusnesau a sefydliadau sy'n ymwneud â diwylliant, treftadaeth, y celfyddydau, chwaraeon a hamdden. Mae'r prosiect hefyd yn cefnogi 'Cymraeg 2050: Miliwn o Siaradwyr Cymraeg' drwy ddarparu mynediad at gyfleoedd dysgu ar-lein ac adnoddau i gefnogi dysgwyr. Er enghraifft, bydd yn caniatáu i ddysgwyr gael mynediad i'r platfform e-sgol. Bydd hefyd yn darparu mynediad yn fwy cyffredinol i gynnwys ar-lein Cymraeg gan gynnwys adloniant, gwybodaeth a fforymau. 

Gall mynediad at fand eang cyflym gefnogi iechyd a llesiant pobl yng Nghymru drwy eu helpu i gael mynediad at amrywiaeth eang o adnoddau a gwasanaethau ar-lein, gan gynnwys ap GIG Cymru. 

Mae darparu mynediad at fand eang cyflym a dibynadwy yn cefnogi nod y Rhaglen Lywodraethu i 'Ddarparu'r Strategaeth Ddigidol i Gymru ac uwchraddio ein seilwaith digidol a chyfathrebu' ac mae'n cyflawni yn erbyn Cenhadaeth 5 yn y Strategaeth Ddigidol i Gymru. Bydd y prosiect hwn yn adeiladu ar gamau gweithredu Llywodraeth Cymru hyd yma i wella mynediad at fand eang cyflym a dibynadwy, er enghraifft, prosiect Cyflymu Cymru a'r cynllun ffeibr llawn olynol, cynllun grant Allwedd Band Eang a'r Gronfa Band Eang Lleol.

Yn dilyn yr effeithiau a nodwyd, sut fydd y cynnig yn sicrhau’r cyfraniad mwyaf i’n hamcanion llesiant a’r saith nod llesiant; a/neu yn osgoi, yn lleihau neu’n lleddfu unrhyw effeithiau negyddol?

Bydd effaith y prosiect, ar y cyfan, yn gadarnhaol. Mae mynediad at fand eang cyflym a dibynadwy yn rhagofyniad mewn cymdeithas fodern. Bydd y prosiect yn cael yr effaith gadarnhaol fwyaf arwyddocaol ar y preswylwyr a'r busnesau hynny mewn ardaloedd gwledig ac anghysbell yn bennaf nad oes ganddynt fynediad at fand eang cyflym a dibynadwy ac nad ydynt mewn unrhyw gynlluniau cyflwyno masnachol neu a ariennir yn gyhoeddus yn y tair blynedd nesaf, ond bydd mannau eraill hefyd yn gallu elwa ar y prosiect. 

Mae hwn yn brosiect adeiladu seilwaith sy'n hwyluso ystod o fanteision drwy well cysylltedd ac fel y nodwyd uchod, mae'n sail i’r nodau llesiant. Fodd bynnag, mae rhai nodau y gall y prosiect ddylanwadu arnynt yn uniongyrchol, er enghraifft o amgylch bioamrywiaeth. Mae'r angen i'r darparwr telathrebu roi sylw dyledus i warchod bioamrywiaeth wedi'i amlinellu mewn cytundebau grant blaenorol i adeiladu seilwaith digidol. Bydd y cytundeb grant newydd yn adlewyrchu hyn. Bydd tîm y prosiect yn adolygu sut y gellir cynnwys yr angen i ddiogelu a gwella bioamrywiaeth yn y cytundeb grant a'r fanyleb gaffael.

Gall y mwyafrif o'r anfanteision a amlinellir uchod ymddangos ar ôl adeiladu'r seilwaith ac maent y tu allan i gwmpas y prosiect.  Fodd bynnag, mae yna nifer o liniariadau y gellid eu rhag-weld i fynd i'r afael â nhw. Gallai hyn gynnwys sicrhau bod y cwmni telathrebu sy'n adeiladu'r seilwaith yn cyfathrebu mewn ffordd agored a thryloyw cyn defnyddio'r seilwaith i helpu i leihau unrhyw aflonyddwch ar bobl a busnesau lleol. 

Sut y caiff effaith y cynnig ei monitro a’i gwerthuso wrth iddo fynd rhagddo a phan ddaw i ben? 

Bydd yr asesiad effaith hwn yn cael ei fonitro wrth i'r prosiect ddatblygu ac yn symud ymlaen i gam cyflawni'r prosiect, a bydd yn cael ei ddiweddaru yn ôl yr angen.  Fel rhan o'r broses rheoli prosiect, bydd y prosiect yn cael ei adolygu'n rheolaidd, a'i werthuso ar ôl iddo gael ei gyflawni.