Cylchlythyr Pwyllgor Deintyddol Cymru: Gorffennaf 2025

Cynhaliodd Llywodraeth Cymru ymgynghoriad cyhoeddus rhwng 27 Mawrth a 19 Mehefin 2025, ynghylch eu cynnig am gontract gwasanaethau deintyddol cyffredinol newydd y GIG i'w weithredu ym mis Ebrill 2026.

Hoffai Pwyllgor Deintyddol Cymru ddiolch i bob aelod o'r proffesiwn, a chleifion, a ymatebodd i'r ymgynghoriad hwn.

Mae Pwyllgor Deintyddol Cymru wedi gwneud cryn dipyn o waith ar ein hymateb eu hunain, gyda dau gyfarfod ychwanegol wedi'u hychwanegu at ein hamserlen.

Y cam nesaf yw i Lywodraeth Cymru ddarllen yr ymatebion, nodi patrymau, a myfyrio ar unrhyw feysydd o'r cynnig sydd angen eu datblygu ymhellach.

Un o rolau Pwyllgor Deintyddol Cymru, fel y disgrifir yn ein datganiad cenhadaeth yw “darparu cyd-destun yn y byd go iawn i lywio a llunio polisi”.

5 blaenoriaeth strategol Llywodraeth Cymru yw:

• dylanwadu ar benderfynyddion ehangach iechyd
• hybu ymddygiad iach
• cefnogi'r gwaith o  ddatblygu system iechyd a gofal gynaliadwy sy'n canolbwyntio ar atal ac ymyrryd yn gynnar
• mynd i'r afael ag effeithiau newid hinsawdd ar iechyd cyhoeddus
• diogelu'r cyhoedd a sicrhau'r canlyniadau gorau posibl i iechyd y boblogaeth 

Ein nod yw gweithio o fewn y strwythur hwn, gan ddarparu gweledigaeth o sut beth fyddai deintyddiaeth yn y dyfodol. Rydym yn bwriadu gwneud hyn dros y misoedd nesaf drwy gyhoeddi Datganiadau Sefyllfa ar amrywiaeth o egwyddorion sy'n ymwneud â "Cymru iachach" a Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol.

Mae datganiad sefyllfa yn ddogfen ffurfiol sy'n amlinellu ein safbwynt swyddogol ar fater penodol. Byddant yn rhoi:

• cyd-destun cefndir
• safbwynt diamwys clir
• rhesymeg dros y safbwynt
• argymhellion
• unrhyw wybodaeth berthnasol arall

Bydd ein datganiadau yn cael eu cyhoeddi ar-lein a dylid eu defnyddio i:

• lywio polisi
• datblygu gwasanaethau
• ymateb i faterion sy'n dod i'r amlwg

Mae Pwyllgor Deintyddol Cymru wedi pleidleisio ar ba 3 phwnc fydd yn ffurfio ein datganiadau sefyllfa cyntaf ac mae wedi penderfynu y byddant fel a ganlyn:

• deintyddiaeth wyrddach
• dileu anghydraddoldeb Iechyd y geg
• darparu gofal deintyddol i bobl agored i niwed

Datganiad sefyllfa 1: deintyddiaeth wyrddach

Rydym wedi rhannu llawer o wybodaeth am y pwnc hwn mewn cylchlythyrau blaenorol. Bydd y datganiad sefyllfa yn cael ei adeiladu o amgylch: 

• egwyddorion lleihau, ailddefnyddio, ailgylchu a ailfeddwl
• gall newidiadau bach ychwanegu at newid sylweddol
• dylid cynnwys cynaliadwyedd ym mhob penderfyniad a chynllunio
• cefnogi llif gwaith digidol a moderneiddio
• ceisio tystiolaeth ynghylch ailbrosesu yn erbyn ailgylchu

Pa wybodaeth rydych yn meddwl y dylem ei chynnwys i gynorthwyo lleihau gwastraff, arbed ynni, sicrhau gwasanaethau cynaliadwy, a defnyddio cynhyrchion ecogyfeillgar?

Mae mwy o wybodaeth am ofal sylfaenol gwyrddach ar gael ar wefan NHS Cymru.

Datganiad sefyllfa 2: dileu anghydraddoldeb iechyd y geg

Cymru fydd "cenedl Marmot" gyntaf y byd fel rhan o waith parhaus Llywodraeth Cymru i fynd i'r afael ag anghydraddoldebau iechyd.

Egwyddorion Marmot

Nod 8 egwyddor yr arbenigwr iechyd cyhoeddus Syr Michael Marmot yw dileu gwahaniaethau annheg y gellid eu hosgoi ym maes iechyd, gwahaniaethau sy'n gallu cael eu hachosi gan ble mae pobl yn byw, pa fath o waith y maent yn ei wneud a sut y maent yn cael eu trin mewn cymdeithas.

Yr 8 egwyddor yw:

• rhoi’r cychwyn gorau mewn bywyd i bob plentyn
• galluogi pob plentyn, person ifanc ac oedolyn i fanteisio i’r eithaf ar ei alluoedd a sicrhau rheolaeth dros ei fywyd
• creu cyflogaeth deg a gwaith da i bawb
• sicrhau safon byw iach i bawb
• creu a datblygu lleoedd a chymunedau iach a chynaliadwy
• cryfhau rôl ac effaith atal salwch
• mynd i’r afael â hiliaeth, gwahaniaethu a’u canlyniadau
• mynd ar drywydd cynaliadwyedd amgylcheddol a thegwch iechyd gyda’i gilydd

Cymhwyso'r egwyddorion hyn i iechyd y geg

I sicrhau bod gwasanaethau iechyd llafar yn cydymffurfio â egwyddorion Marmot, byddwn yn ystyried y cwestiynau canlynol:

• sut y gall y proffesiwn deintyddol ddileu anghydraddoldeb?
• a yw gwasanaethau deintyddol yn y lle cywir, ar yr adeg gywir?
• a ydynt yn deg?
• sut y gallwn gasglu data a monitro newid?
• a yw'r llwybrau yn hygyrch?
• pa anghenion sydd heb eu diwallu ar hyn o bryd?

A oes unrhyw wybodaeth benodol rydych yn credu y dylem ei chynnwys yn ein datganiad sefyllfa?

Datganiad sefyllfa 3: darparu gwasanaethau deintyddol i bobl agored i niwed

Yng Nghylchlythyr Iechyd Cymru Awst 2022, diffiniwyd pobl agored i niwed fel "y rhai sydd wedi gweld anghydraddoldeb o ran eu profiad o afiechydon a/neu eu mynediad at ofal".

Mae pobl agored i niwed yn aml yn wynebu risg uwch o glefyd deintyddol a chlefyd y geg ac maent yn debygol o gynnwys y rhai nad ydynt yn gallu:

• cydweithredu â gofal deintyddol arferol
• deall yr agen am ofal deintyddol a hylendid y geg da
• cynnal hylendid y geg da heb gymorth
• chael mynediad hawdd at wasanaethau deintyddol (er enghraifft, cleifion y mae angen teclyn codi arnynt er mwyn trosglwyddo i'r gadair ddeintyddol)

Gallant hefyd fod: 

• yn bobl ag anghenion iechyd cymhleth a all gynnwys anghenion meddygol, corfforol, neu iechyd meddwl
• dan anfantais gymdeithasol, gan gynnwys ceiswyr lloches, pobl ddigartref, a phobl ag anhwylderau camddefnyddio sylweddau
• plant sy’n derbyn gofal, neu blant â chlefyd deintyddol yr effeithir yn ddifrifol arnynt a/neu nad ydynt yn cael eu cymryd i dderbyn gofal deintyddol
• phobl hŷn fregus ac agored i niwed, gan gynnwys y rhai sy'n byw gyda dementia a phobl sy'n byw mewn cartrefi gofal nad ydynt yn gallu cael mynediad at ofal gan y Gwasanaethau Deintyddol Cyffredinol

Sut y gall gwasanaethau deintyddol gynorthwyo pobl agored i niwed yn well? 

Anfonwch neges e-bost at adam.porter2@wales.nhs.uk gydag unrhyw wybodaeth rydych yn teimlo y dylid ei hystyried wrth ddatblygu ein datganiad sefyllfa Pwyllgor Deintyddol Cymru. Os gwelwch yn dda ystyriwch:

• sut mae ein gwasanaeth yn cymharu â 10 mlynedd yn ôl?
• pa ffactorau sydd wedi dylanwadu ar y newid hwn?
• pa newidiadau yr hoffem eu gweld dros y 10 mlynedd nesaf?
• pa welliannau fyddent yn eu sicrhau?
• beth yw'r rhwystrau sy'n atal newid?

Byddem yn croesawu eich cyfraniad

Anfonwch neges e-bost at adam.porter2@wales.nhs.uk gydag unrhyw wybodaeth berthnasol rydych yn credu y dylid ei chynnwys mewn unrhyw un o'r datganiadau sefyllfa.

Yn 2023, roedd 41% o fabanod yng Nghymru yn cael eu bwydo ar y fron pan oeddent yn 6 wythnos oed, gan ostwng i 29% pan oeddent yn 6 mis.

Weithiau mae dryswch ynghylch cysylltiadau rhwng bwydo ar y fron ac iechyd y geg, a'r potensial am negeseuon cymysg gan weithwyr iechyd proffesiynol.

Cyflawni gwell iechyd y geg

Mae cyflawni gwell iechyd y geg yn becyn cymorth sy'n seiliedig ar dystiolaeth i gynorthwyo timau deintyddol â'u rôl wrth wella iechyd y geg ac iechyd cyffredinol cleifion. Mae'n argymell bod bwydo ar y fron yn darparu'r dechrau gorau mewn bywyd ac y dylai babanod gael eu bwydo ar y fron yn unig am tua'r 6 mis cyntaf.

Mae'r dystiolaeth sydd ar gael yn nodi bod bwydo ar y fron hyd at 12 mis oed yn gysylltiedig â llai o risg o bydredd dannedd a gall gynnig rhywfaint o amddiffyniad o gymharu â fformiwla babanod. Nid yw'r dystiolaeth ar fwydo ar y fron ar ôl un flwyddyn yn syml oherwydd bod llawer o'r ymchwil yn arsylwadol ac nid yw'n addasu ar gyfer newidynnau drysu fel ffactorau deietegol, arferion hylendid y geg a defnyddio cynhyrchion sy'n cynnwys fflworid. Mae angen rhagor o ymchwil wedi'i gynllunio'n dda.

Pan fydd dannedd yn dechrau ymddangos, efallai y bydd rhieni'n codi'r cyfyng-gyngor ynghylch pryd i frwsio dannedd plentyn os yw'n syrthio i gysgu ar y fron. Dylid annog rhieni i frwsio dannedd plant mor agos at amser gwely â phosibl a dilyn y canllawiau cyffredinol, yn hytrach na deffro plentyn er mwyn brwsio ei ddannedd.

Os oes gennych unrhyw ymholiadau neu sylwadau am waith Pwyllgor Deintyddol Cymru, cysylltwch â:

• Cadeirydd, Adam Porter: adam.porter2@wales.nhs.uk
• Is-gadeirydd, Jonathan Carter: chairgwentldc@gmail.com
• Ysgrifennydd, Rebecca Evans: rebecca.evans034@gov.wales