Grŵp Cyfeirio Rhanddeiliaid Cynllunio Morol: 1 Gorffennaf 2025

Eluned Jones (Chair, Welsh Government), Elen King, Megan Nicholas, Eluned Jones (Cadeirydd, Llywodraeth Cymru), Elen King, Megan Nicholas, Rhys Davies, Hishiv Shah, a Morgan Commins (Llywodraeth Cymru), Helen Bloomfield, Katherine Griffith, Maggie Hatton-Ellis, Karen Perrow, Lucie Skates (Cyfoeth Naturiol Cymru), Poppy Phillips (Sefydliad Rheoli Morol), Jean-Francois Dulong (Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru), Alex Curd (Cymdeithas Cadwraeth y Môr), Shaun Gaffey (RSPB), Jennifer Godwin (Grŵp Defnyddwyr a Datblygwyr Gwely'r Môr), Chrissie Ingle (Partneriaeth Aber Hafren), Claire Stephenson (Porthladdoedd Cysylltiedig Prydain), Julian Whitewright (Comisiwn Brenhinol Henebion a Hanesyddol), Cloe Evans (Cymdeithas Hwylio Frenhinol), John Wrottesley (Cymdeithas Ceblau Tanfor Ewrop), Nick Salter, Helen Croxson (Asiantaeth Forwrol a Gwylwyr y Glannau), Olivia Ross, Richard Shelmerdine (JNCC), Rosie Kelly, Tristan Bromley (Ystâd y Goron).

Cadeirydd, Llywodraeth Cymru

Croesawodd Eluned aelodau newydd i'r Grŵp Cyfeirio Rhanddeiliaid Cynllunio Morol (MPSRG) a chychwyn cyflwyniadau bord gron. 

Elen King, Llywodraeth Cymru

Amlinellodd Elen fod Llywodraeth Cymru wedi bod yn gweithio gyda Llywodraeth y DU ar ofynion iawndal mewn perthynas â gwynt ar y môr. Mae hyn yn cynnwys y Pecyn Gwella Amgylcheddol Gwynt ar y Môr, a fydd yn cyflwyno'r Gronfa Adfer Morol a Safonau Amgylcheddol Gwynt ar y Môr. 

Tynnodd sylw at y ffaith fod yr ymgynghoriad ar y Gronfa Adfer Morol wedi cau'n ddiweddar. Yng Nghymru, gall y Gronfa Adfer Morol fod yn ymwneud â Phrosiectau Seilwaith o Arwyddocâd Cenedlaethol yn y rhanbarth ar y môr a datblygiadau gwynt ar y môr dros 350 megawat yn rhanbarth y glannau. Gall unrhyw ddatblygiad sydd wedi'i leoli yn rhanbarth y glannau a fyddai fel arfer yn cael ei ganiatâd gan Weinidogion Cymru hefyd dalu i'r Gronfa Adfer Morol. Dywedodd Elen fod Llywodraeth Cymru ar hyn o bryd yn aros am wybodaeth am ganlyniadau'r ymgynghoriad ond wedi cytuno â Defra y gall datblygwyr yng Nghymru ddewis cael mynediad i'r Gronfa Adfer Morol.

Cododd Elen y ffaith hefyd fod Llywodraeth Cymru wedi bod yn gweithio gyda Llywodraeth y DU ar lyfrgell o fesurau iawndal, a fydd yn ategu'r Gronfa Adferiad Morol. 

Mae Defra hefyd yn bwriadu ymgynghori ar asesiadau amgylcheddol yn ystod haf 2025.

Eluned Jones, Llywodraeth Cymru 

Rhoddodd Eluned rywfaint o gefndir ar yr Adolygiad Annibynnol o Ddulliau Cynllunio Morol, a ddaeth i ben yng Ngwanwyn 2025. Ar ôl symud ymlaen gyda mewnbwn gan randdeiliaid, ystyriodd yr Adolygiad opsiynau ar gyfer adeiladu ar y fframwaith cynllunio morol a’i datblygu ymhellach i ddarparu mwy o gyfeiriad gofodol a chydbwyso uchelgeisiau Sero Net â gwella amgylcheddol. 

Nododd Eluned fod y Dirprwy Brif Weinidog ac Ysgrifennydd y Cabinet dros Newid yn yr Hinsawdd a Materion Gwledig wedi cyhoeddi Datganiad Ysgrifenedig ar ganfyddiadau'r Adolygiad Annibynnol ar 17 Mehefin. Mae adroddiad yn dadansoddi prif themâu'r ymatebion wedi'i gyhoeddi ar wefan Llywodraeth Cymru. Mae'r adroddiad yn dod i'r casgliad bod Cynllun Morol Cenedlaethol Cymru yn addas i'r diben ac yn gwneud awgrymiadau adeiladol ar sut y gall Llywodraeth Cymru adeiladu ar y fframwaith cynllunio morol.

Rhoddodd Eluned drosolwg o'r themâu a'r argymhellion allweddol a ddaeth i'r amlwg o'r Adolygiad Annibynnol a'r camau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i fwrw ymlaen â'r argymhellion hyn.  Mae'r rhain yn cynnwys Asesiad Gofodol o Foroedd Cymru, Astudiaeth Cwmpasu i Archwilio Budd Net Morol, Datganiad Technegol sy'n rhoi canllawiau ar bolisi Cynllun Morol Cenedlaethol Cymru ENV_01: Ecosystemau Morol Cydnerth, ac ystyried dulliau o gyflwyno Ardaloedd Adnoddau Strategol pellach. 

Hishiv Shah, Llywodraeth Cymru 

Darparodd Hishiv drosolwg ac arddangosfa o Borthol Cynllunio Morol Cymru. 

Yna fe wahoddodd Hishiv aelodau o'r MPSRG i ofyn cwestiynau neu roi adborth ar y Porthol Cynllunio Morol. 

Nododd rhanddeiliaid: 

• ei fod yn ddefnyddiol nad yw setiau data y Porth Cynllunio Morol yn gyfyngedig i ardal cynllun morol Cymru, ond yn ymestyn y tu hwnt
• mae rhyngwyneb y Porthol Cynllunio Morol yn haws i'w lywio na MapDataCymru
• gellid cynrychioli data economaidd-gymdeithasol o adroddiadau teipoleg arfordirol ar y Porthol
• gallai cynnwys SMPau fod yn fwy manwl

Diolchodd Hishiv i bawb am eu hadborth a nododd y byddai'n adolygu'r awgrymiadau.

Megan Nicholas, Llywodraeth Cymru

Rhoddodd Megan ddiweddariad byr ar y Datganiad Technegol, a ddatblygwyd i gefnogi'r gwaith o weithredu polisi Cynllun Morol Cenedlaethol Cymru, ENV_01: Ecosystemau Morol Cydnerth. 

Diolchodd Megan i randdeiliaid am eu cyfraniad i ddatblygu'r Datganiad Technegol. Nododd bod y ddogfen bellach yn cael ei pharatoi i'w chyhoeddi ac mae'n gobeithio y bydd y fersiwn derfynol ar gael yn ystod hydref 2025. 

Rhoddodd Megan ddiweddariad hefyd ar yr astudiaeth cwmpasu sydd ar ddod i archwilio budd net morol.  Ailadroddodd nad yw'r astudiaeth cwmpasu yn cynrychioli unrhyw ymrwymiad i gyflwyno polisi cysylltiedig yng Nghymru, ond yn hytrach bydd yn archwilio dulliau posibl tuag at fudd net morol mewn cyd-destun Cymreig, a dichonoldeb y budd net. Rhagwelir y bydd y contract ar gyfer yr astudiaeth yn dechrau ym mis Awst 2025, a daw i ben yng ngwanwyn 2026. 

Tynnodd Megan sylw at y faith y bydd rhanddeiliaid yn cael cyfle i roi mewnbwn i'r astudiaeth, gyda barn rhanddeiliaid yn cyfrannu tuag at argymhellion yr astudiaeth. 

Helen Bloomfield, Maggie-Hatton Ellis, Katherine Griffith, Cyfoeth Naturiol Cymru

Cyflwynodd Helen yr eitem hon, gan esbonio bod Cyfoeth Naturiol Cymru (CNC) yn archwilio cyfleoedd i wella ecosystemau ac yn gobeithio datblygu tystiolaeth i lywio camau cysylltiedig. Bydd angen i'r dystiolaeth hon gael mynediad agored, bod yn hawdd i'w holi, ac yn hawdd ei diweddaru.

Nododd Helen fod CNC eisiau adeiladu consensws ar gyfleoedd allweddol a blaenoriaethau a rennir ar gyfer gwella ecosystemau. Eglurodd fod 'gwella' yn derm ymbarél sy'n dal adferiad rhywogaethau, adfer, creu, cyflwyno a thystiolaeth.

Bydd y mapio hwn yn cael ei symud ymlaen fel proses ailadroddus, gyda'r gobaith o fireinio o feysydd posibl o gyfle ar gyfer gwella ecosystemau, i'r rhai sy'n ymarferol, ac yn y pen draw i feysydd ffocws. 

Trafododd Helen y Rhwydwaith Ecolegol Blaenoriaeth Forol (mPEN) o'r gwaith hwn, sy'n canolbwyntio ar rwydwaith MPA fel conglfaen gwytnwch yn nyfroedd Cymru.  Mae'r mPEN yn tynnu sylw at ble mae angen gweithredu i gyflwyno mesurau i adfer nodweddion, lleihau pwysau i alluogi adferiad, neu i ddatblygu tystiolaeth i gefnogi rheolaeth effeithiol.  Mae'r Rhwydwaith Ecolegol Blaenoriaeth Forol ar fin cael ei ddiweddaru gyda'r allbynnau asesu cyflwr newydd o Brosiect Cyngor Gwella Cadwraeth Morol CNC (IMCA) a gwblhawyd yn ddiweddar. 

Rhoddodd Maggie ragor o fanylion ar IMCA, gan amlinellu bod wyth deg pump o asesiadau cyflwr nodweddion wedi'u cynnal ar draws dau ar bymtheg o safleoedd o dan brosiect IMCA. Cynhaliodd CNC weithdai mewnol i asesu cynefinoedd, rhywogaethau ac Ardaloedd Gwarchod Arbennig (AGAs). 

Mae CNC wedi cynhyrchu deugain o adroddiadau o dan IMCA, gan gynnwys chwe phecyn cyngor Ardal Cadwraeth Arbennig newydd ar gyfer AGA morol, deuddeg asesiad cyflwr lefel nodwedd, ac wyth asesiad cyflwr SPA morol ar lefel safle. Gellir chwilio pob adroddiad ar wefan CNC.

Nododd Maggie ei bod yn anodd mapio'r rhesymau lluosog sy'n achosi i safle fod mewn cyflwr anffafriol. 

Nododd Maggie fod cyfanswm o ddeuddeg pecyn cyngor cadwraeth morol newydd wedi'u cynhyrchu (sy'n cwmpasu AGAau ac ACAau). Mae'r pecynnau newydd yn wahanol i'r rhai sy'n bodoli gan eu bod yn cynnwys adrannau cyfreithiol symlach, amcanion wedi'u targedu, gwybodaeth ategol allweddol i gyflawni amcanion, cyngor symlach ar weithrediadau, ac archwilio bregusrwydd newid hinsawdd a gwasgfa arfordirol.

Cyn cyflwyno Katherine, nododd Maggie fod gwaith IMCA yn parhau ac y bydd yn symud ymlaen dros y pum mlynedd nesaf. Bydd yn archwilio asesiadau cyflwr trawsffiniol ac yn arwain at becynnau cyngor cadwraeth cyflawn ar gyfer safleoedd cysylltiedig.

Fel siaradwr olaf CNC, rhoddodd Katherine drosolwg o gontract arfaethedig, sy'n cael ei symud ymlaen mewn partneriaeth ag Ystâd y Goron, a fydd yn datblygu tystiolaeth ynghylch y cyfleoedd posibl a dichonadwy ar gyfer gwella cynefinoedd a rhywogaethau Adran 7 ac OSPAR (yn unol â'r broses fapio ailadroddol a gyflwynodd Helen yn flaenorol). 

Bydd y contract hwn yn diweddaru'r gwaith a wnaed yn flaenorol yn 2016 i nodi a blaenoriaethu'r cynefinoedd a'r rhywogaethau mwyaf addas ar gyfer camau gweithredu/prosiectau gwella. Er mwyn diweddaru'r gwaith, bydd CNC yn cynnal adolygiad tystiolaeth - gan sicrhau bod unrhyw ddulliau ac enghreifftiau newydd o lwyddiannau/methiannau yn cael eu cynnwys. Gan ddefnyddio allbynnau yr adolygiad tystiolaeth, byddant wedyn yn gweithio gyda rhanddeiliaid i adeiladu consensws ynghylch pa gynefinoedd a rhywogaethau sy'n flaenoriaeth i'w gwella yng Nghymru. 

Disgrifiodd Katherine sut y bydd y gwaith hefyd yn datblygu methodoleg i symud ymlaen yn mapio cyfleoedd "posibl" i gyfleoedd "ymarferol" trwy ystyried ffactorau a allai effeithio ar lwyddiant camau gwella. Mae hyn yn cynnwys nodi a chymhwyso 1) cyfyngiadau cynefin (fel nad yw gwella un cynefin neu rywogaeth er anfantais i gynefin/rhywogaeth a warchodir arall) a 2) cyfyngiadau caled a meddal (i gael gwared ar ardaloedd lle efallai na fydd gwella yn gydnaws oherwydd defnyddiau neu weithgareddau presennol). Bydd y fethodoleg yn cael ei chymhwyso i'r mapiau potensial morwellt a wystrys brodorol cyfredol fel peilot a bydd yn gweithredu templed ar gyfer unrhyw haenau cynefin neu rywogaethau dilynol sy'n cael eu datblygu. 

Bydd angen rhagor o waith y tu hwnt i gwmpas y contract hwn i nodi/mapio'r meysydd ffocws. 

Pawb 

Ni chodwyd unrhyw fater arall.  Diolchodd Eluned i'r aelodau am fod yn bresennol ac am gyfrannu at cyfarfod. 

Diwedd y cyfarfod.