Adroddiadau'r Monitor Entrepreneuriaeth Byd-eang 2024

Mae Monitor Entrepreneuriaeth y Byd (Global Entrepreneurship Monitor - GEM) yn brosiect ymchwil rhyngwladol, sy'n cynnwys 51 o economïau yn 2024 ac sy'n rhoi cipolwg cynhwysfawr ar y dirwedd entrepreneuraidd ar draws gwledydd. Mae ymchwil helaeth wedi dangos bod entrepreneuriaeth yn chwarae rhan hanfodol wrth sbarduno twf economaidd, gwella cystadleurwydd, a chreu swyddi. Mae canlyniadau GEM yn cael eu defnyddio'n helaeth gan awdurdodau rhanbarthol a chenedlaethol fel dangosyddion meincnodi allweddol. Yn 2024, maint y sampl yng Nghymru oedd 1,149 o oedolion 18 oed a hŷn, wedi'i hybu gan gymorth ychwanegol gan Lywodraeth Cymru fel rhan o arolwg cenedlaethol y DU.

• Cyfradd cyfanswm y gweithgarwch entrepreneuraidd (total early-stage entrepreneurship - TEA) cyfnod cynnar yng Nghymru yn 2024 oedd 10.8 y cant. Mae hyn yn cynrychioli gostyngiad bach o 11.5 y cant yn 2023, ond nid yw'r newid yn ystadegol arwyddocaol. Nid yw cyfradd TEA 2024 yng Nghymru chwaith yn sylweddol wahanol i'r gyfradd yn Lloegr (12.2%) na'r DU yn gyffredinol (12.0%).
   
• Roedd entrepreneuriaid yng Nghymru yn 2024 wedi'u cymell fwyaf i ddechrau busnes naill ai i ennill bywoliaeth oherwydd bod swyddi'n brin neu i adeiladu cyfoeth mawr neu incwm uchel iawn, gydag ychydig o dan 70 y cant yn nodi un o'r cymhellion hyn. Ychydig iawn a ddywedodd i barhau â thraddodiad teuluol. Roedd cyfran y rhai a ysgogwyd "i wneud gwahaniaeth yn y byd" hefyd yn uchel (tua 60%), yn unol â chyfartaledd y DU. 
   
• Ar 9.8 y cant, nid oedd cyfradd TEA menywod yng Nghymru yn 2024 yn sylweddol wahanol i'r gyfradd i ddynion o 11.9 y cant. Roedd y ddwy gyfradd yn sefydlog ar y cyfan o'i gymharu â 2023. Roedd y gymhareb TEA rhwng menywod a dynion yng Nghymru yn 82 y cant, yr uchaf ymhlith gwledydd cartref y DU. Roedd y bwlch hwn rhwng y rhywiau wedi culhau o ganlyniad i ostyngiad mewn TEA gwrywaidd, yn hytrach na chynnydd mewn TEA benywaidd. 
   
• Mae entrepreneuriaeth ieuenctid yn parhau i fod yn uchel. Yn 2024, roedd y gyfradd TEA ymhlith pobl ifanc 18–24 oed yng Nghymru yn 9.9 y cant—i lawr o 14.0 y cant yn 2023 ac 16.5 y cant, yr uchaf erioed, yn 2021, ond yn dal i fod ymhell yn uwch na'r 2.0 y cant a gofnodwyd yn 2002. Ledled y DU, cyrhaeddodd TEA ieuenctid y lefel uchaf erioed o 13.7 y cant. Gwelodd y grŵp oedran 18–29 yng Nghymru gynnydd o bedair gwaith mewn TEA ers 2002, gan godi o 3.4 y cant i 13.5 y cant yn 2024.
   
• Mae statws graddedig yn parhau i ddylanwadu ar entrepreneuriaeth. Yn 2024, roedd y gyfradd TEA ar gyfer graddedigion yng Nghymru yn 13.9 y cant, o'i gymharu ag 8.3 y cant ar gyfer unigolion nad oeddent yn raddedigion. Fodd bynnag, nid oedd y gwahaniaeth hwn yn ystadegol arwyddocaol. Gwelwyd patrwm tebyg yng Ngogledd Iwerddon, tra bod gwahaniaethau ystadegol arwyddocaol wedi'u canfod yn Lloegr a'r Alban.
   
• Mae agweddau tuag at entrepreneuriaeth yng Nghymru yn cyfateb yn fras i gyfartaledd y DU. Yn 2024, roedd 42.3 y cant o bobl nad ydynt yn entrepreneuriaid yng Nghymru yn teimlo bod ganddynt y sgiliau i ddechrau busnes, ac roedd 48.1 y cant yn adnabod rhywun a oedd wedi dechrau busnes - yn debyg i ffigurau'r DU. Ymhlith pobl ifanc (18-24), roedd 64.2 y cant yn adnabod entrepreneur, yn sylweddol uwch na'r 48.1 y cant ymhlith y boblogaeth ehangach (18-64) nad oedd yn entrepreneuriaid.
   
• Mae'r canfyddiadau o gyfleoedd i ddechrau busnesau yn parhau i fod yn isel yng Nghymru. Yn 2024, dim ond 31.9 y cant o bobl nad ydynt yn entrepreneuriaid yng Nghymru oedd yn credu bod cyfleoedd da i ddechrau busnes yn lleol yn ystod y chwe mis nesaf, sy'n sylweddol is na'r ffigwr yn y DU o 43.2 y cant. Mae'r bwlch hwn, a oedd wedi culhau ar ôl Covid, wedi dechrau ehangu eto.
   
• Mae ofn methiant yn parhau i fod yn rhwystr mawr. Ymhlith y rhai a welodd gyfleoedd da, dywedodd 60.8 y cant yng Nghymru y byddai ofn methiant yn eu hatal rhag dechrau busnes, gan gyfateb yn fras i gyfradd y DU o 58.2 y cant. Mae cyfraddau wedi codi ers 2017, gan adlewyrchu ansicrwydd parhaus a phryder ar ôl y pandemig.
   
• Mae bwriad entrepreneuraidd yn parhau i fod yn uchel. Yn 2024, roedd 22.6 y cant o oedolion oedran gweithio nad ydynt yn entrepreneuriaid yng Nghymru yn disgwyl dechrau busnes o fewn y tair blynedd nesaf, i fyny o 20.0 y cant yn 2023. Mae hyn yn cymharu â chyfradd y DU o 26.4 y cant, sy'n sylweddol uwch nag yn y blynyddoedd blaenorol.
   
• Ni chanfuwyd unrhyw wahaniaeth sylweddol mewn cyfraddau TEA o ran rhuglder yn y Gymraeg. Yn 2024, roedd TEA yn 14.1 y cant ymhlith siaradwyr Cymraeg rhugl, 13.2 y cant ymhlith y rhai sydd â rhywfaint o Gymraeg, a 9.0 y cant ymhlith y rhai heb fawr o Gymraeg neu ddim Cymraeg—nid oedd yr un o'r gwahaniaethau yn ystadegol arwyddocaol.

Mae Monitor Entrepreneuriaeth y Byd (GEM) yn brosiect rhyngwladol sy'n ceisio darparu gwybodaeth am dirwedd entrepreneuraidd gwledydd yn seiliedig ar y datganiadau canlynol. Yn gyntaf, mae ffyniant economi yn dibynnu'n fawr ar sector entrepreneuriaeth deinamig. Yn ail, mae gallu entrepreneuraidd economi yn cynnwys unigolion o bob grŵp mewn cymdeithas sydd â'r gallu a'r cymhelliant i ddechrau busnesau, ac mae angen canfyddiadau cymdeithasol cadarnhaol am entrepreneuriaeth. Yn drydydd, mae entrepreneuriaeth twf uchel yn gyfrannwr allweddol at gyflogaeth newydd mewn economi, ac mae cystadleurwydd cenedlaethol yn dibynnu ar fentrau entrepreneuraidd arloesol a thrawsffiniol.

Mae Llywodraeth Cymru (LlC) yn noddi elfen Gymreig prosiect ymchwil GEM y DU. Mae ysgogi entrepreneuriaeth yn parhau i fod yn her bwysig i'r rhanbarth ac mae LlC wedi cymryd yr awenau wrth sicrhau ei bod wedi'i hymgorffori yn ei weithgareddau craidd.  Dyma'r ail flwyddyn ar hugain y mae LlC wedi cymryd rhan yn GEM. O'r 390,000 o ymatebwyr i arolygon GEM y DU ar gyfer y cyfnod 2002-2024, mae tua 71,000 o ymatebwyr yn dod o Gymru. Mae gan Gymru bellach un o'r cronfeydd data mwyaf ar agweddau, gweithgarwch a dyheadau entrepreneuraidd gwledydd cartref y DU ar gyfer y cyfnod hwn. Mae hyn yn arbennig o ddefnyddiol wrth gynnal dadansoddiad tueddiadau ar gyfer is-boblogaethau pwysig yng Nghymru, fel menywod, pobl ifanc neu bobl hŷn. 

Defnyddir canlyniadau dadansoddiad data GEM fel dangosyddion meincnodi allweddol gan awdurdodau rhanbarthol a chenedlaethol ledled y byd. Maent hefyd yn galluogi cymariaethau â rhanbarthau eraill y DU a gwledydd eraill sy'n cymryd rhan yn GEM.  Yn gyffredinol, mae gallu unigryw GEM i ddarparu gwybodaeth am dirwedd entrepreneuraidd gwledydd mewn cyd-destun byd-eang yn gwneud ei ddata yn adnodd angenrheidiol ar gyfer unrhyw ymgais ddifrifol i astudio ac olrhain ymddygiad entrepreneuraidd. 

Mae'n bwysig ein bod yn deall penderfynyddion entrepreneuriaeth cyfnod cynnar yn well, oherwydd mae tystiolaeth i awgrymu cysylltiad rhwng cyfraddau uwch o entrepreneuriaeth a ffyniant economaidd cyffredinol, yn enwedig mewn economïau sy'n cael eu gyrru gan arloesedd fel Cymru.

Mae GEM yn creu mynegai o gyfanswm y gweithgarwch entrepreneuraidd (a elwir yn TEA) cyfnod cynnar, gan ddefnyddio'r dull canlynol:

• Cynhelir arolwg dros y ffôn ac ar-lein o sampl ar hap o'r boblogaeth oedolion rhwng mis Mai a mis Medi.
• Y mynegai TEA yw swm yr ymatebwyr hynny sydd wedi'u dosbarthu fel entrepreneuriaid cychwynnol ac entrepreneuriaid cwmnïau newydd (Y cyfnod cynllunio gweithredol lle mae'r entrepreneur wedi gwneud rhywbeth yn ystod y 12 mis diwethaf i helpu i ddechrau busnes newydd, busnes newydd y bydd o leiaf yn rhannol berchen arno, ac nad yw wedi talu cyflogau neu incwm arall i'r perchnogion yn ystod y 3 mis diwethaf. Diffinnir yr ail gam fel 4 i 42 mis ar ôl i'r fenter newydd ddechrau darparu incwm i'r perchnogion.  Cyfeirir at entrepreneuriaid sydd o leiaf yn rhannol berchen ar fusnes newydd ac yn ei reoli, sydd wedi bod yn talu rhyw fath o incwm i'r perchnogion am o leiaf 4, a dim mwy na 42 mis, fel entrepreneuriaid cwmni newydd).

Nid yw'r mynegai TEA yn mesur yr holl weithgarwch entrepreneuraidd ac nid yw'n seiliedig ar arolwg o endidau busnes.  Mae'n mesur nodweddion unigolion entrepreneuraidd a'r mathau o endidau y maent yn eu sefydlu.  Fel y cyfryw mae'n fesur unigryw a chymharol rhyngwladol o dueddiad diwylliannol gwlad, neu ranbarth, i fod yn entrepreneuraidd.

Yn flaenorol yn GEM, y dull i wahaniaethu rhwng gwahanol fathau o weithgarwch entrepreneuraidd oedd mesur i ba raddau y mae'r gweithgarwch yn seiliedig ar raid (h.y. nid oes dewisiadau amgen gwell ar gyfer gwaith), neu gyfle (lle gall entrepreneuriaid fod yn manteisio ar y potensial ar gyfer creu marchnad newydd).  Mae'r cwestiynau cymhelliant presennol, sy'n rhychwantu dewis ehangach, yn galluogi datgyfuniad mwy manwl o gymhelliant entrepreneuraidd na'r dewis deuol blaenorol a ganiatawyd. Yn ogystal â gweithgarwch, mae'r arolwg GEM yn gofyn i'r holl ymatebwyr am eu hagweddau at weithgarwch entrepreneuraidd, ac yn gofyn i entrepreneuriaid am eu dyheadau.

Mae'r fethodoleg, meintiau samplau a systemau pwysoli a ddefnyddiwyd ar gyfer arolwg poblogaeth oedolion GEM y DU 2024 yn cael eu hegluro'n fanylach yn adroddiad GEM y DU 2024/25 (www.gemconsortium.org). Mewn ymateb i amhariadau Covid-19, cyflwynodd GEM y DU ddull casglu data cyfunol yn 2020, gan gyfuno deialu digidau ar hap o linellau tir a ffonau symudol gyda phanel ar-lein BMG. Roedd hyn yn newid methodolegol allweddol gyda'r nod o sicrhau canlyniadau cadarn a dibynadwy. Yn 2024, casglwyd tua 20% o'r sampl amrwd yng Nghymru drwy CATI, gyda thua 80% wedi'i gasglu drwy'r panel ar-lein. 

Mae'r adroddiad canlynol yn cyflwyno crynodeb o'r prif ganlyniadau a'r themâu allweddol sy'n deillio o'r arolwg GEM yn 2024, yn ogystal â dadansoddiad o'r ddwy flynedd ar hugain o ddata GEM (2002-24). 

Cyfradd entrepreneuriaeth cyfnod cynnar yng Nghymru yn 2024 oedd 10.8 y cant, a oedd yn ostyngiad bach ar yr amcangyfrif o 11.5 y cant yn 2023. Fodd bynnag, nid oedd y gwahaniaeth yn ystadegol arwyddocaol. Roedd y gyfradd yng Nghymru yn 2024 yn is, ond nid yn sylweddol wahanol, i'r gyfradd yn Lloegr (12.2 y cant) ac amcangyfrif y DU o 12.0 y cant (Ffigur 1). 

Yn gyffredinol, mae cyfradd TEA o 10.8 y cant yng Nghymru yn cyfateb i oddeutu un o bob naw oedolyn 18-64 oed, neu oddeutu 254,000 o unigolion, ac roedd tua 70 y cant ohonynt yn y camau cynnar iawn o ddechrau busnes (entrepreneuriaid cychwynnol 7.5 y cant), a'r gweddill y rhai a oedd â busnes newydd rhwng 4 a 42 mis oed (4.2 y cant).  I gymharu, y gyfradd ar gyfer entrepreneuriaid cychwynnol yn y DU oedd 8.1 y cant.

Image

Fel y dengys Ffigur 2a, arhosodd y gyfradd o weithgarwch entrepreneuraidd cyfnod cynnar yng Nghymru a'r DU yn gymharol sefydlog rhwng 2004 a 2010, sef tua 6 y cant. Gwahanodd y cyfraddau wedi hynny, ynghyd â chyfnewidioldeb yn y ddwy gyfres.  Fel gyda rhannau eraill o'r DU, roedd gan weithgarwch entrepreneuraidd cyfnod cynnar yng Nghymru uchafswm newydd yn 2021 ar 10.3 y cant, ac yna yn 2023 ar 11.5 y cant, gan ragori ar gyfradd y DU (10.7 y cant) y flwyddyn honno.   

Yn 2024 roedd y gyfradd gweithgarwch entrepreneuraidd yng Nghymru yn 7.5 y cant, nid yn sylweddol is na'r 8.5 y cant a gofnodwyd yn 2023. Roedd y gyfradd perchnogaeth busnes newydd o 4.2 y cant i fyny, ond nid oedd yn sylweddol wahanol i'r gyfradd o 3.8 y cant yn 2023. Mewn cymhariaeth, cynyddodd y gyfradd entrepreneuriaeth gychwynnol yn y DU o 7.3 y cant yn 2023 i 8.1 yn 2024. Cynyddodd y gyfradd perchnogaeth busnes newydd ar gyfer y DU hefyd o 4.2 y cant yn 2023 i 5.0 yn 2024. 

Image

Hyd at 2009, roedd y cyfraddau TEA yn Nwyrain a Gorllewin Cymru yn debyg (Ffigur 2b). Ar ôl yr argyfwng ariannol byd-eang, daeth cyfraddau TEA yn fwy cyfnewidiol, er bod y gwahaniaethau yn parhau i fod yn ystadegol ddibwys. Yn 2024, roedd y gyfradd TEA yng Ngorllewin Cymru yn 9.8 y cant, o'i gymharu ag 11.7 y cant ar gyfer Dwyrain Cymru. 

Image

Yn arolwg 2020, cyflwynwyd dull newydd a gwell o edrych ar gymhellion sylfaenwyr i ddechrau eu busnes. Yn flaenorol, roedd y cwestiwn a ofynnwyd yn rhy gyfyngedig a dim ond yn caniatáu dewis rhwng entrepreneuriaeth a oedd yn gyfle a rhaid. Disodlwyd y cwestiynau hyn gan y rhai a oedd yn caniatáu cyfuniad o gymhellion, gan alluogi set fwy realistig o yrwyr ar gyfer cychwyn busnes. 

Y pedwar cymhelliad yw "gwneud gwahaniaeth yn y byd", "adeiladu cyfoeth mawr neu incwm uchel iawn", "parhau â thraddodiad teuluol" ac "ennill bywoliaeth oherwydd bod swyddi yn brin." Gellir meddwl am y ddau gyntaf fel rhai sy'n cael eu gyrru gan gyfle, tra bod y trydydd yn fwy cymhleth gan y gallai hyn fod oherwydd cyfle neu raid. Gellir meddwl am yr un olaf fel mwy o raid.  Fodd bynnag, y pwynt sylfaenol yw nad yw'r opsiynau hyn bellach yn annibynnol ar ei gilydd, a gall entrepreneuriaid nodi mwy nag un cymhelliant a'r graddau y maent yn uniaethu â nhw. Sylwch nad yw'r cymhellion hyn yn cynnwys ymreolaeth nac annibyniaeth; mae hyn oherwydd bod rhag-brofion yn dangos bod hyn yn gymhelliant cyffredinol i entrepreneuriaid ac nid yw'n gwahaniaethu rhwng mathau o entrepreneuriaid. 

Mae Ffigur 3 yn cyflwyno dadansoddiad o gymhellion entrepreneuraidd yn ôl gwlad gartref, wedi'i fynegi fel canran o entrepreneuriaid cyfnod cynnar. Fel yn y blynyddoedd blaenorol, roedd entrepreneuriaid ar draws pob gwlad gartref yn llawer llai tebygol o nodi 'parhau â thraddodiad teuluol' fel cymhelliant o'i gymharu â rhesymau eraill. Y ddau gymhelliant mwyaf cyffredin i ddechrau busnes oedd 'ennill bywoliaeth oherwydd bod swyddi yn brin' ac 'adeiladu cyfoeth mawr neu incwm uchel iawn.' Yng Nghymru, cyfeiriodd ychydig llai na 70 y cant o entrepreneuriaid cyfnod cynnar at un o'r ddau reswm hyn - yn uwch na chyfartaledd y DU o 64 a 67 y cant, yn y drefn honno. Yn ogystal, dywedodd tua thri o bob pump entrepreneur yng Nghymru eu bod wedi'u cymell 'i wneud gwahaniaeth yn y byd,' ffigwr sy'n gyson â chyfartaledd y DU. 

Image

Rhyw

Mae gan ddynion gyfraddau gweithgarwch entrepreneuraidd cyfnod cynnar uwch na menywod. Yn 2024, roedd cyfradd TEA dynion yng Nghymru yn 11.9 y cant o'i gymharu â chyfradd menywod o 9.8 y cant - nid oedd y gwahaniaeth yn ystadegol arwyddocaol (Ffigur 4). 

Yn hanesyddol, mae'r gymhareb o weithgarwch entrepreneuraidd cyfnod cynnar menywod i ddynion yn y DU wedi bod tua 50 y cant, ond mae'r bwlch wedi lleihau'n sylweddol dros amser, gan sefyll ar 69 y cant yn 2024, o'i gymharu â’r record o 85 y cant yn 2023. Yng Nghymru, y gymhareb yn 2024 oedd yr uchaf ymhlith y gwledydd cartref ar 82 y cant, i fyny o 70 y cant yn 2023. Fodd bynnag, mae'r cynnydd hwn oherwydd gostyngiad yn y gyfradd TEA gwrywaidd yn hytrach na chynnydd yn y gyfradd TEA benywaidd. Mewn cymhariaeth, roedd cymhareb Gogledd Iwerddon yn 73 y cant, tra bod yr Alban a Lloegr yn cofnodi cymarebau is o 64 a 68 y cant yn y drefn honno, y ddwy wedi'u gyrru gan gynnydd sydyn mewn cyfraddau TEA dynion.

Image

Mae cyfradd TEA menywod yng Nghymru wedi amrywio ers 2011, gan gyrraedd y ganran uchaf erioed o 9.8 y cant yn 2021, ac fe ailadroddwyd hyn yn 2024 ar ôl y gostyngiad yn 2022 (Ffigur 5). Mae Ffigur 5 yn dangos bod cyfraddau TEA menywod yng Nghymru yn cyfateb i duedd y DU tan 2010, ac ar ôl cyfnod o wahaniaeth, ymddengys eu bod yn olrhain tueddiad y DU eto o 2018 ymlaen. Ar wahân i'r cwymp yn 2022, ailgydgyfeiriodd cyfraddau menywod yn 2023 i ychydig o dan 10 y cant. 

Image

Oed

Er bod unigolion rhwng 25 a 34 oed fel arfer yn arddangos y cyfraddau uchaf o weithgarwch entrepreneuraidd cyfnod cynnar yn y DU, nid yw'r patrwm hwn yn codi ar draws pob gwlad gartref - er enghraifft, yng Ngogledd Iwerddon, pobl ifanc 18-24 oed yw'r rhai mwyaf entrepreneuraidd. Yn 2024, roedd gan unigolion 45 oed a throsodd yn y DU gyfraddau gweithgarwch entrepreneuraidd sylweddol is na phob grŵp oedran iau. Yng Nghymru, roedd cyfradd TEA ar gyfer y rhai 55–64 oed yn sylweddol is na chyfradd y grwpiau oedran 25–34 a 35–44 oed (Ffigur 6). 

Image

Ers sawl blwyddyn, mae gweithgarwch entrepreneuraidd yng Nghymru wedi bod yn symud tuag at genhedlaeth iau. Yn nodedig, yn ystod y Dirwasgiad Mawr, cyrhaeddodd cyfraddau TEA ymhlith pobl ifanc 18–24 oed uchafbwynt o 10.2 y cant yn 2011. Er bod y gyfradd wedi gostwng yn y blynyddoedd canlynol, cododd eto i'r uchaf erioed o 16.5 y cant yn 2021. Yn 2024, gostyngodd y gyfradd i 9.9 y cant o 14.0 y cant yn 2023 (Ffigur 7). Mewn cyferbyniad, mae cyfradd y DU ar gyfer y grŵp oedran hwn wedi bod yn cynyddu'n raddol yn ystod y blynyddoedd diwethaf, gan gyrraedd yr uchaf erioed o 13.7 y cant yn 2024.   

O'i gymharu â'r DU, mae'r gyfradd uwch o weithgarwch entrepreneuraidd cyfnod cynnar ymhlith pobl ifanc 18-24 oed yng Nghymru a welwyd yn ystod y dirwasgiad yn awgrymu eu bod yn wynebu hinsawdd economaidd anoddach, gyda'r diffyg swyddi yn gofyn am fynd i hunangyflogaeth, a ddiflannodd wrth i'r economi adfer. Ers 2015, bu cynnydd mewn entrepreneuriaeth ieuenctid yn y DU nad oedd wedi'i adlewyrchu yng Nghymru, hynny yw tan 2020, pan ymddengys bod y pandemig unwaith eto wedi gyrru entrepreneuriaeth o raid ymhlith y grŵp oedran hwn. Mae hyn wedi parhau ers hynny a gall hefyd adlewyrchu'r ddarpariaeth gynyddol o weithgarwch entrepreneuriaeth ieuenctid gan Lywodraeth Cymru. Mae addysg fenter wedi bod yn ffactor cyfrannol mawr yn ystod y degawdau diwethaf ac mae'r dystiolaeth hon yn dangos y gallai fod yn cael effaith ar weithgarwch entrepreneuraidd gwirioneddol y bobl ifanc hyn.

Image

Dadansoddiad mwy craff o bosibl yw archwilio'r duedd mewn cyfraddau TEA ar gyfer y grŵp oedran 18–29 - lle mae toriad naturiol yn ymddangos yn data GEM y DU - a'i gymharu â'r grŵp oedran 30–64. Mae Ffigur 8 yn dangos, er gwaethaf amrywiadau sylweddol o flwyddyn i flwyddyn, bod y gyfradd TEA ar gyfer oedolion ifanc yng Nghymru wedi cynyddu mwy na phedair gwaith dros ddau ddegawd, gan godi o 3.4 y cant yn 2002 i 13.5 y cant yn 2024. Yn nodedig, mae'r ddau uchafbwynt mewn gweithgarwch entrepreneuraidd ieuenctid - tua 2011 (9.7 y cant) a 2021 (15.3 y cant) - yn cyd-fynd â chyfnodau argyfwng mawr: yr argyfwng ariannol byd-eang a'r pandemig Covid-19, yn y drefn honno. Er bod cyfradd 2024 ychydig yn is nag uchafbwynt 2021, mae'n parhau i fod yn hanesyddol uchel. Mae’r gwledydd cartref eraill hefyd wedi profi cyfraddau TEA cynyddol ymhlith pobl ifanc 18–29 oed dros y cyfnod hwn, gyda Lloegr a'r Alban yn cofnodi cyfraddau uwch na Chymru yn 2024 - 16.1 a 15.9 y cant, yn y drefn honno - gan gyfrannu at gyfartaledd y DU a gyrhaeddodd yr uchaf erioed o 15.9 y cant (Ffigur 9a).

Mae'r cynnydd mewn gweithgarwch entrepreneuraidd cyfnod cynnar ymhlith y grŵp oedran 30–64 wedi bod yn arafach dros y ddau ddegawd diwethaf o'i gymharu â'r grŵp oedran 18–29 oed (Ffigur 8). Yng Nghymru, cododd y gyfradd TEA ar gyfer y rhai 30–64 oed o 4.4 y cant yn 2002 i 10.8 y cant yn 2023, cyn gostwng ychydig i 10.4 y cant yn 2024. Gogledd Iwerddon welodd y twf cyflymaf, gyda'r gyfradd yn cynyddu o 3.5 y cant yn 2002 i 9.2 y cant yn 2024. Cododd cyfradd yr Alban o 5.7 y cant i 8.8 y cant dros yr un cyfnod. Yn Lloegr a'r DU gyfan, cyrhaeddodd cyfraddau TEA uchafbwynt yn 2021 ac arhosodd yn uchel yn 2024, ar 11.1 a 10.9 y cant yn y drefn honno (Ffigur 9b).   

Image

Image

Image

Addysg

Mae graddedigion yn y DU fel arfer â chyfraddau uwch o weithgarwch entrepreneuraidd cyfnod cynnar na’r rhai nad ydynt yn raddedigion. Yn 2024, roedd cyfradd TEA graddedigion y DU yn 15.8 y cant, yn sylweddol uwch na'r gyfradd 8.6 y cant ar gyfer pobl nad ydynt yn raddedigion (Ffigur 10). Er bod y ddwy gyfradd yn wahanol i'w lefelau 2022, nid oedd yr un newid yn ystadegol arwyddocaol.

Yng Nghymru, cyfradd TEA graddedigion 2024 oedd 13.9 y cant, o'i gymharu ag 8.3 y cant ar gyfer pobl nad oeddent yn raddedigion, ond nid oedd y gwahaniaeth yn ystadegol arwyddocaol - yn debyg i Ogledd Iwerddon. Mewn cyferbyniad, yn yr Alban a Lloegr, roedd cyfraddau TEA graddedigion yn ystadegol sylweddol uwch na chyfraddau’r unigolion nad oeddent yn raddedigion.

Image

Mae GEM wedi datblygu nifer o ddatganiadau agweddol sy'n darparu ffigwr ar gyfer potensial entrepreneuraidd mewn gwlad/rhanbarth.  Maent yn cynnwys adnabod unigolyn sydd wedi dechrau busnes yn y 2 flynedd diwethaf; canfyddiad o gyfleoedd da ar gyfer dechrau busnes; hunan-gred mewn meddu ar y sgiliau perthnasol i ddechrau busnes, a pha mor gyffredin yw’r ofn o fethiant fel rhwystr i ddechrau busnes. 

Adroddir data agweddol GEM yma ar gyfer y gyfran honno o'r boblogaeth nad ydynt eisoes yn entrepreneuriaid, gan y gall unigolion sy'n ymwneud â gweithgarwch entrepreneuraidd deimlo eu bod yn cael eu gorfodi i ddarparu atebion cadarnhaol yn yr Arolwg Poblogaeth Oedolion (APS). 

Yng Nghymru yn 2024, mae 48.1 y cant o unigolion nad ydynt yn entrepreneuraidd yn nodi eu bod yn adnabod entrepreneur, nad yw'n sylweddol wahanol i gyfradd y DU o 49.5 y cant (Ffigur 11), nac i'r gyfradd yn 2023. Mae cyfanswm o 42.3 y cant o bobl nad ydynt yn entrepreneuriaid yng Nghymru yn credu bod ganddynt y sgiliau i sefydlu busnes, sydd unwaith eto yn debyg i gyfartaledd y DU o 42.8 y cant. Arhosodd yr ofn o fethu yn gymharol uchel yn 2024. Dywedodd tua thair rhan o bump o bobl nad ydynt yn entrepreneuriaid yng Nghymru (63.6 y cant) a'r DU (62.5 y cant), y byddai ofn methu yn eu hatal rhag dechrau busnes.

Dim ond 31.9 y cant o bobl nad ydynt yn entrepreneuriaid yng Nghymru sy'n credu bod cyfleoedd da i ddechrau busnes yn eu hardal yn ystod y chwe mis nesaf. Cynyddodd hyn o 28.6 y cant yn 2023, ond nid oedd y gwahaniaeth hwn yn ystadegol arwyddocaol. Mewn cymhariaeth, roedd 43.2 y cant o bobl nad ydynt yn entrepreneuriaid yn y DU yn ystyried bod cyfleoedd da i ddechrau busnesau, a oedd yn sylweddol uwch na'r gyfran yng Nghymru. 

Image

Mae Ffigur 12 yn dangos yr un set o agweddau tuag at entrepreneuriaeth, gan ganolbwyntio'n unig ar bobl ifanc 18–24 oed. Yn debyg i'r boblogaeth gyffredinol, roedd y gwahaniaeth mwyaf rhwng pobl ifanc nad ydynt yn entrepreneuriaid yng Nghymru a'r DU yn y canfyddiad o gyfleoedd i ddechrau busnes: dim ond 37.7 y cant o bobl ifanc nad ydynt yn entrepreneuriaid yng Nghymru a welodd gyfleoedd cychwynnol da yn eu hardal dros y chwe mis nesaf, o'i gymharu â 45.8 y cant yn y DU. Fodd bynnag, nid yw’r gwahaniaeth hwn yn ystadegol arwyddocaol.

Wrth gymharu agweddau pobl ifanc â’r holl unigolion nad ydynt yn entrepreneuriaid (fel y dangosir yn Ffigur 11), dywedodd cyfran sylweddol uwch o bobl ifanc yng Nghymru eu bod yn adnabod rhywun sydd wedi dechrau busnes yn ystod y ddwy flynedd diwethaf - 64.2 y cant o'i gymharu â 48.1 y cant ymhlith y boblogaeth ehangach nad yw'n entrepreneuraidd. Nid oedd unrhyw wahaniaethau sylweddol rhwng y grwpiau ar fesurau agweddol eraill. Gwelir patrwm tebyg ledled y DU, lle dywedodd 64.1 y cant o bobl ifanc eu bod yn adnabod rhywun a oedd wedi dechrau busnes, o'i gymharu â 49.5 y cant o'r boblogaeth gyffredinol nad yw'n entrepreneuraidd, heb unrhyw wahaniaethau sylweddol ar fesurau eraill. 

Image

Yn arolwg 2024, cytunodd 31.9 y cant o'r boblogaeth o oedran gweithio nad yw'n entrepreneuraidd yng Nghymru, fod cyfleoedd da i ddechrau busnes yn eu hardal leol o fewn y chwe mis nesaf, o'i gymharu â 43.2 y cant ledled y DU—gwahaniaeth ystadegol arwyddocaol. Yn nodweddiadol, mae'r bwlch mewn canfyddiadau cyfle rhwng Cymru a'r DU wedi bod yn ystadegol arwyddocaol ers yr argyfwng ariannol byd-eang, er iddo leihau yn dilyn argyfwng Covid-19. Ers 2023, fodd bynnag, mae'r duedd wedi symud eto tuag at wahaniaeth (Ffigur 13). 

Image

Roedd cyfran y boblogaeth nad yw'n entrepreneuraidd yng Nghymru sy'n gweld cyfleoedd dechrau busnes da ond sy'n adrodd y byddai'r ofn o fethiant yn eu hatal rhag dechrau busnes yn 60.8 y cant yn 2024, nad oedd yn sylweddol wahanol i 2023 pan oedd yn 60.2 y cant. Nid oedd cyfradd y DU o 58.2 y cant hefyd yn sylweddol wahanol i'r gyfradd gyfatebol yn 2023 o 56.5 y cant. 

Mae Ffigur 14 yn dangos bod ofn methiant wedi cynyddu yng Nghymru ers 2017, fel y gwnaeth yn y gwledydd cartref eraill.  Efallai y bydd y duedd hon am i fyny yn adlewyrchu'r lefelau cynyddol o ansicrwydd dros Brexit yn ystod y cyfnod hwnnw. Cyfrannodd y pandemig ymhellach at fwy o ofn methu, gyda chynnydd yn cael ei weld ers 2020. Nid oedd unrhyw wahaniaethau sylweddol yn y cyfraddau ofn methu ar draws y gwledydd cartref yn 2024.

Image

Yn 2024, roedd 22.6 y cant o oedolion oedran gweithio nad ydynt yn entrepreneuraidd yng Nghymru wedi dweud eu bod yn bwriadu dechrau busnes o fewn y tair blynedd nesaf. Er bod hyn yn nodi cynnydd o'r uchafbwynt blaenorol o 18.8 y cant yn 2021, nid yw'r newid yn ystadegol arwyddocaol (Ffigur 15). Ar draws y DU, fodd bynnag, mae amcangyfrif 2024 o 26.4 y cant yn cynrychioli cynnydd ystadegol arwyddocaol o'i gymharu â 2023 a blynyddoedd cynharach. Mae'n debyg bod cynnydd yn y gorffennol mewn bwriadau entrepreneuraidd yn ystod yr argyfwng ariannol byd-eang yn cael ei yrru gan raid. Er bod gostyngiad yng Nghymru yn 2022, mae'n debygol bod y duedd gyffredinol am i fyny mewn cyfraddau bwriadau ers 2020 yn adlewyrchu cymysgedd o raid - fel colli swyddi yn ystod y pandemig - a chyfleoedd, gan gynnwys ffyrdd newydd o weithio a phosibiliadau digidol sy'n dod i'r amlwg.

Image

Yn 2024, nododd 26.3 y cant o ddynion nad ydynt yn entrepreneuraidd weithgar yng Nghymru eu bwriad i ddechrau busnes o fewn y tair blynedd nesaf, o'i gymharu â 18.9 y cant o fenywod. Fodd bynnag, nid yw’r gwahaniaeth hwn yn ystadegol arwyddocaol (Ffigur 16).

Mae'r gymhareb o fwriad rhwng menywod a dynion o 72 y cant yng Nghymru yn cyfateb yn fras i gyfartaledd Lloegr (79 y cant) a chyfartaledd y DU (77 y cant), ac yn uwch nag yn yr Alban (68 y cant) a Gogledd Iwerddon (61 y cant). Fodd bynnag, mae'n parhau i fod yn is na'r gymhareb rhwng menywod a dynion ar gyfer entrepreneuriaeth cyfnod cynnar yng Nghymru, a oedd yn 82 y cant yn 2024.

Image

Nid oedd gwahaniaethau sylweddol yn 2024 yng nghyfraddau TEA y rhai yng Nghymru a oedd yn rhugl mewn Cymraeg llafar ac ysgrifenedig (14.1 y cant); a oedd yn gallu siarad a deall rhywfaint o Gymraeg (13.2 y cant), ac nad oedd ganddynt fawr ddim sgiliau Cymraeg (9.0 y cant). 

Mae gweithgarwch entrepreneuraidd yng Nghymru wedi parhau'n gryf yn 2024, yn dilyn yr uchaf erioed a welwyd yn 2023. Er bod y gyfradd TEA wedi gostwng ychydig i 10.8 y cant o 11.5 y cant yn y flwyddyn flaenorol, nid yw'r newid hwn yn ystadegol arwyddocaol, sy'n dangos gwytnwch parhaus yn nhirwedd entrepreneuraidd Cymru. Mae'r bwriadau i ddechrau busnes hefyd yn parhau i fod yn uchel, gyda 22.6 y cant o oedolion oedran gweithio nad ydynt yn entrepreneuraidd yng Nghymru yn disgwyl dechrau busnes o fewn y tair blynedd nesaf—i fyny o 20.0 y cant yn 2023 ac ymhlith yr uchaf erioed. Yn nodedig, mae un o bob pedwar dyn yn bwriadu dechrau busnes, o'i gymharu â llai nag un o bob pump o fenywod.

Mae'r sefydlogrwydd mewn gweithgarwch entrepreneuraidd yn cael ei ategu gan hyder cynyddol ymhlith y boblogaeth, yn enwedig ymhlith pobl iau a graddedigion. Mae'r bwlch rhwng y rhywiau mewn entrepreneuriaeth cyfnod cynnar wedi culhau ymhellach, gyda chymhareb TEA rhwng menywod a dynion o 82 y cant yn 2024 - yr uchaf ymhlith gwledydd y DU - wedi'i gyrru gan ostyngiad mewn entrepreneuriaeth gan ddynion yn hytrach na chynnydd mewn gweithgarwch menywod. Mae entrepreneuriaeth ieuenctid, er ei fod i lawr o'i uchafbwynt yn 2021, yn parhau i fod yn hanesyddol uchel ar 9.9 y cant ymhlith pobl ifanc 18–24 oed, cyferbyniad mawr â'r 2.0 y cant a gofnodwyd yn 2002. Mae pobl ifanc hefyd yn adrodd rhwydweithiau entrepreneuraidd sylweddol gryfach, gyda 64.2 y cant yn adnabod rhywun a ddechreuodd fusnes - llawer uwch na'r boblogaeth ehangach.

Mae agweddau entrepreneuraidd ar draws y boblogaeth gyffredinol yng Nghymru yn parhau i fod yn gadarnhaol ar y cyfan. Mae tua 42 y cant o bobl nad ydynt yn entrepreneuriaid yn credu bod ganddynt y sgiliau i ddechrau busnes, ac mae cyfran debyg yn adnabod rhywun sydd wedi gwneud hynny yn ddiweddar. Mae'r dangosyddion hyn wedi aros yn gyson flwyddyn ar ôl blwyddyn ac yn tynnu sylw at gryfderau pwysig o fewn ecosystem entrepreneuraidd Cymru. Fodd bynnag, mae canfyddiadau o gyfle yn parhau i fod yn her. Yn 2024, dim ond 31.9 y cant o bobl nad ydynt yn entrepreneuriaid yng Nghymru oedd yn credu bod cyfleoedd da i ddechrau busnes - sy’n llawer is na’r cyfartaledd yn y DU o 43.2 y cant. Ar ben hynny, dechreuodd y bwlch hwn, a oedd wedi culhau yn dilyn y pandemig, ehangu eto yn 2023.

Mae ofn methu yn parhau i fod yn rhwystr i lawer o ddarpar entrepreneuriaid. Yn 2024, dywedodd tua 61 y cant o'r rhai a welodd gyfleoedd yng Nghymru y byddai ofn methu yn eu hatal rhag gweithredu, gan adlewyrchu'r lefelau uchel a welwyd ledled y DU. Mae'r pryder hwn yn parhau er gwaethaf y cryfder parhaus mewn bwriad entrepreneuraidd, sy'n awgrymu efallai na fydd ofn yn atal y darpar entrepreneuriaid mwyaf ymroddedig, ond gall barhau i atal cyfranogiad ehangach.

Mae'r dangosyddion cymhelliant wedi'u diweddaru a gyflwynwyd yn ystod y blynyddoedd diwethaf yn parhau i daflu goleuni ar ysgogwyr entrepreneuriaeth yng Nghymru. Fel yn 2023, roedd entrepreneuriaid cyfnod cynnar yn fwyaf tebygol o gael eu hysgogi naill ai gan raid - ennill bywoliaeth yn wyneb cyfleoedd gwaith prin - neu gan yr uchelgais i adeiladu cyfoeth. Ychydig o dan 70 y cant oedd yn uniaethu ag un o'r ddau gymhelliant hyn, sy’n uwch na chyfartaledd y DU. Dywedodd tua thri o bob pump o entrepreneuriaid o Gymru hefyd eu bod wedi'u cymell i "wneud gwahaniaeth yn y byd," gan nodi pwysigrwydd gwerthoedd personol ochr yn ochr â ffactorau economaidd. Ychydig iawn oedd yn cael eu gyrru gan yr awydd i barhau â thraddodiad busnes teuluol.

Yn gryno, mae gweithgarwch entrepreneuraidd yng Nghymru yn parhau i fod yn gadarn, gyda lefelau cyson uchel o fwriad, perfformiad cadarn ymhlith pobl ifanc a menywod, a gwytnwch parhaus yn wyneb ansicrwydd economaidd. O'i gymharu â 2002, mae TEA ieuenctid wedi cynyddu bedair gwaith. Gyda chyfran gynyddol o bobl ifanc wedi'u hymgorffori mewn rhwydweithiau entrepreneuraidd ac yn agored i addysg fenter, mae'r potensial ar gyfer twf parhaus mewn entrepreneuriaeth - yn enwedig ymhlith carfanau iau - yn parhau i fod yn gryf.

Mae'r adroddiad hwn yn seiliedig ar ddata a gasglwyd gan gonsortiwm GEM a thîm GEM y DU; cyfrifoldeb yr awduron yn unig yw’r cyfrifoldeb am ddadansoddi a dehongli'r data.

I gael rhagor o wybodaeth am brosiect GEM y DU, cysylltwch ag:

Yr Athro Mark Hart
Grŵp Economeg, Cyllid ac Entrepreneuriaeth
Ysgol Fusnes Aston, Prifysgol Aston
Aston Triangle, Birmingham, B4 7ET

E-bost: mark.hart@aston.ac.uk