Cofnodion cyfarfod Fforwm Cynghori’r Gweinidog ar Heneiddio: 12 Mawrth 2025

Dawn Bowden, Y Gweinidog Plant a Gofal Cymdeithasol
Rachel Lewis, Pennaeth Hawliau Pobl Hŷn
Victoria Lloyd, Cadeirydd MAFA
Mary Wimbury
Andrew Lock
Nik Cilia
Andrew Lucas
Dawn Jeffrey
Dilys Jouvenat
Fay Patton
Hayley Gwilliam
Hazel Jones
John Williams
Peter Walters
Rachel Bowen
Tanya Harrington
Barry Stephens
Leonora Thomson
Sarah Capstick
Suzanne Kearsley-Evans

Agorodd y Cadeirydd y cyfarfod a chroesawu aelodau.

Tynnodd y Gweinidog sylw at dwf poblogaeth, gydag amcangyfrif o 1 miliwn o bobl 60 oed a throsodd oed erbyn 2031 a phwysigrwydd mynd i'r afael â rhagfarn ar sail oedran a hyrwyddo hawliau pobl hŷn. Mae croestoriadedd yn fater i roi sylw iddo wrth fynd i'r afael â rhagfarn ar sail oedran. Mae MAFA yn allweddol i'r gwaith hwn ac mae angen inni weithio gyda'n gilydd wrth inni symud yr agenda hon ymlaen. Hefyd yn bwysig gweithio gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyfiawnder Cymdeithasol, y Trefnydd a'r Prif Chwip i godi ymwybyddiaeth yn unol â mathau eraill o wahaniaethu.

Diweddariad ar y gweithgor rhagfarn ar sail oedran 

Mae'r gweithgor rhagfarn ar sail oedran wedi cyfarfod 4 gwaith ac mae sgyrsiau wedi bod yn eang. Fodd bynnag, oherwydd y pwysau ariannu presennol ar Lywodraeth Cymru a gwasanaethau statudol, mae'n bwysig bod yn realistig ynghylch sut y gall y gweithgor gyflawni eu nodau uchelgeisiol ar gyfer sgwrs genedlaethol. Cytunodd y gweithgor y dylid ystyried ffynonellau cyllido amgen, fel y Gronfa Loteri Fawr. (Mae'r Gronfa Loteri Fawr yn ariannu'r ymgyrch Heneiddio heb Gyfyngiadau a gyflwynir gan y Ganolfan Heneiddio'n Well.) Mae'r gweithgor hefyd yn awyddus i weld a allai Gogledd Iwerddon a'r Alban gymryd rhan yn y gwaith hwn gan y byddai dull 3 gwlad yn ehangu effaith yr ymgyrch.

Adborth o ymgysylltu  

Rhoddodd Victoria Lloyd ddiweddariad ar ganfyddiadau'r grwpiau ffocws rhagfarn ar sail oedran a hwyluswyd gan Age Cymru ar ddiwedd 2024. Bydd adroddiad yn cael ei rannu gyda'r aelodau cyn bo hir ond mae'r pwyntiau allweddol a wnaed gan bobl hŷn yn cynnwys:

• heriau: canfyddiad o oedran, stereoteipio negyddol, arwyddion, portreadau yn y cyfryngau
• beth all weithio: delweddau cadarnhaol (mae gan Age Cymru lyfrgell luniau am ddim), gwaith rhwng cenedlaethau ac ymgysylltu â rhannu sgiliau (yn enwedig digidol)
• heriau amgylcheddol: llwybrau troed, trafnidiaeth, hygyrchedd adeiladau
• mae angen mynd i'r afael â rhwystrau sefydliadol ac iaith sydd yn gwahaniaethu ar sail oedran

Barn aelodau ar waith rhagfarn ar sail oedran 

Nodwyd y pwyntiau a ganlyn:

• byddai llawer o grwpiau a sefydliadau yn dod i ben oni bai am wirfoddolwyr hŷn, gall hyn herio'r naratif bod pobl hŷn yn broblem i gymdeithas
• gofal plant: Mae pobl 60 oed a hŷn yn gofalu ddwywaith am wyrion a rhieni oedrannus
• mae angen inni ymffrostio yn yr holl waith di-dâl y mae pobl hŷn yn ei wneud
• mae angen i bobl hŷn herio iaith sydd yn gwahaniaethu ar sail oedran
• nodwyd bod Rhwydwaith Byd-eang y WHO o Ddinasoedd a Chymunedau Oed-gyfeillgar yn offeryn defnyddiol iawn ar gyfer datblygu syniadau
• mae cyd-gynhyrchu, partneriaeth a gwaith rhwng cenedlaethau yn werthfawr
• yn ddiweddar, arweiniodd Pwyllgor Menywod a Chydraddoldeb Tŷ'r Cyffredin ymchwiliad i hawliau pobl hŷn a rhoddodd y Comisiynydd Pobl Hŷn dystiolaeth. Mae'r adroddiad yn cyfeirio at y gwaith oed-gyfeillgar yng Nghymru
• mae Cyngor Abertawe yn edrych ar reoliadau bywyd cyfan ar gyfer adeiladu cartrefi newydd ac yn cyd-gynhyrchu rhaglen o weithgareddau gyda phobl hŷn gan gynnwys chwalu mythau rhwng cenedlaethau
• Gofynnodd Rachel Bowen a fyddai'r Gweinidog yn ysgrifennu at IPSO ynglŷn â'u cod i olygyddion nad yw'n sôn am oedran ynghyd â nodweddion gwarchodedig eraill. Bydd Strategaeth a Chynllun Gwaith newydd y Comisiynydd Pobl Hŷn yn cynnwys rhagfarn ar sail oedran

Cam Gweithredu

• c ysylltwch Victoria Lloyd â os oes gan aelodau grwpiau sydd â diddordeb mewn ymddangos mewn lluniau ar gyfer y llyfrgell ffotograffau neu gael eu ffilmio
• ymgysylltu â Hyrwyddwyr Cymunedau Oed-gyfeillgar ac Aelodau'r Cabinet yn yr agenda rhagfarn ar sail oedran

Ymatebodd y Gweinidog drwy nodi'r holl waith cadarnhaol sydd eisoes ar y gweill a nodi ei bod yn awyddus i ddysgu oddi wrth a chyflwyno arferion da i osgoi loteri cod post o ran mynediad at wasanaethau ledled Cymru. Mae gweithgarwch rhwng cenedlaethau yn ffordd gadarnhaol o herio stereoteipiau am bobl hŷn ac ifanc a dylid ei annog.

Nodwyd y pwyntiau a ganlyn:

• croesawodd yr aelodau gynllun a chynnig i gyflwyno canllawiau i weithwyr proffesiynol sy'n delio ag achosion o hunan-esgeulustod
• mae pobl hŷn yn aml yn dioddef camdriniaeth yn ddistaw - mae pob agwedd ar gam-drin yn eang ac yn aml yn cael ei golli
• gall cydsyniad a galluedd wneud delio ag achosion o gam-drin yn fwy cymhleth - mae angen diogelu pobl hŷn sy'n dioddef camdriniaeth a allai fod â galluedd meddyliol lleiedig. Ymatebodd Hazwl Jones fod dyletswydd i weithredu ar waith, ond mae angen i dimau amlddisgyblaethol ystyried deddfwriaeth gyfredol.
• mae Hazel Jones yn ailgynnull y grŵp gorchwyl a gorffen ar hunan-esgeulustod sy'n anelu at ddrafftio canllawiau newydd

Cam Gweithredu

• cael eitem benodol ar yr agenda dai gydag arweinydd polisi cywir mewn cyfarfod MAFA yn y dyfodol

Mae Llywodraeth Cymru yn cynnal digwyddiad sy'n dod â banciau, cynghorwyr a sefydliadau'r trydydd sector at ei gilydd. Nodwyd y pwyntiau a ganlyn:

• mae'r gallu i wario arian parod yn broblem, a allai Llywodraeth Cymru ddarparu grantiau i fusnesau er mwyn iddynt dderbyn taliadau arian parod?
• gall newidiadau i lwybrau bysiau neu ddiddymu gwasanaethau gyfyngu ar fynediad at arian parod
• dylai swyddfa'r post hyrwyddo ei gwasanaethau bancio i bobl hŷn
• mae gan yr Awdurdod Ymddygiad Ariannol bwerau newydd i ddiogelu mynediad at arian parod pan fydd y banc olaf yn cau mewn ardal, ond nid mewn ardaloedd lle mae pob banc eisoes wedi cau
• mae fwyfwy o bobl yn defnyddio arian parod i reoli eu cyllidebau oherwydd costau byw cynyddol. (Mae Cyngor ar Bopeth yn cynghori pobl mewn dyled i dorri eu cardiau credyd)
• mae canolfannau bancio yn ateb da ond dylent gael ystafell ar wahân ar gyfer sgyrsiau preifat
• mae mynediad at ATMs am ddim yn broblem

Cam Gweithredu

• aelodau MAFA yn mynychu digwyddiad bancio i fwydo yn ôl yn y cyfarfod nesaf

Mae Prifysgol Caerdydd wedi gwneud cais llwyddiannus am intern 8 wythnos a fydd yn ymchwilio i ba mor gyffredin yw rhagfarn ar sail oedran yng Nghymru i gefnogi cais i'r Gronfa Loteri Fawr yn y dyfodol. 

Meysydd pwnc i'w hystyried mewn cyfarfodydd yn y dyfodol:

• trafnidiaeth
• bancio
• costau byw
• iechyd
• gofal cymdeithasol

Swyddogion i edrych ar y posibilrwydd o gyfarfod hybrid o aelodau MAFA yn y dyfodol.