Mynegai Amddifadedd Lluosog Cymru (MALIC 2025): adroddiad technegol dros dro (dangosyddion newydd)

Mae’r adroddiad technegol dros dro hwn yn amlinellu prif wybodaeth dechnegol ar gyfer adroddiad canlyniadau Mynegai Amddifadedd Lluosog Cymru (MALIC). 

Bydd yr adroddiad technegol llawn sy’n disgrifio pob maes yn cael ei gyhoeddi yn gynnar ym mis Rhagfyr. Mae gwybodaeth dechnegol am sawl dangosydd wedi’i nodi isod, gan eu bod naill ai’n newydd i’r mynegai neu’n allweddol i gyfrifo’r mynegai.

Mae'r adroddiad dros dro hwn yn rhoi manylion am y dangosyddion amddifadedd incwm a chyflogaeth sydd wedi newid yn sylweddol ers MALlC 2019 ac sydd wedi’u  pwysoli’r uchaf ar gyfer MALlC 2025.

Mae hefyd yn egluro 4 dangosydd newydd MALlC 2025, yn y maes mynediad at wasanaethau, tai a'r amgylchedd ffisegol.

Bydd yr adroddiad hwn yn cael ei ddisodli gan adroddiad llawn sy'n cwmpasu'r holl feysydd a dangosyddion ddechrau mis Rhagfyr, a byddwn yn e-bostio ein rhestr danysgrifio pan fydd hyn ar gael. Gallwch ofyn am ymuno â'n rhestr trwy e-bostio'r tîm ystadegau cyfiawnder cymdeithasol.

Cefndir

Mynegai Amddifadedd Lluosog Cymru (MALlC) yw’r mesur swyddogol o amddifadedd cymharol ar gyfer ardaloedd bach yng Nghymru. Mae’n nodi ardaloedd â’r crynodiadau uchaf o sawl math gwahanol o amddifadedd. Mae MALlC yn pennu safle pob ardal fach yng Nghymru o 1 (mwyaf difreintiedig) i 1,917 (lleiaf difreintiedig). Ystadegyn swyddogol achrededig ydyw, sy’n cael ei baratoi gan ystadegwyr yn Llywodraeth Cymru yn gweithio o dan y Cod Ymarfer ar gyfer Ystadegau. 

Mae MALIC yn cael ei gyfrifo o 8 maes (neu fath) gwahanol o amddifadedd, pob un wedi’i lunio o ystod o ddangosyddion gwahanol. Mae ein dogfen ganllaw MALIC yn darparu mwy o wybodaeth am ddiffiniad amddifadedd, sut i ddehongli a defnyddio MALIC. Mae ein hadroddiad canlyniadau MALIC hefyd yn darparu enghreifftiau o gymwysiadau MALIC.

Sut mae MALIC yn cael ei adeiladu

Mae tri phrif gydran i’r mynegai:

• y 54 set ddata dangosyddion sylfaenol
• safleoedd ar gyfer y 8 maes (neu fathau) wahanol o amddifadedd, wedi’u creu drwy gyfuno dangosyddion perthnasol o fewn pob parth
• safleoedd cyffredinol MALIC, wedi’u creu drwy gyfuno safleoedd y meysydd

Mae’r holl gydrannau hyn yn cael eu cyfrifo ar gyfer pob un o’r ardaloedd bach (Ardaloedd Cynnyrch Ehangach Haen Is neu ACEHIau) yng Nghymru ac yn cael eu cyhoeddi. Gellir dod o hyd i restr lawn o’r dangosyddion yn yr adroddiad canlyniadau.

Mae’r ffordd y caiff y dangosyddion a’r meysydd eu cyfuno wedi’i chynllunio i wahaniaethu’n ddibynadwy rhwng ardaloedd ar ben mwyaf amddifadedd y dosbarthiad, ond nid ar ben lleiaf amddifadedd. Mae hyn yn golygu nad yw gwahaniaethau rhwng yr ardaloedd lleiaf amddifad yng Nghymru mor glir â’r gwahaniaethau rhwng yr ardaloedd mwy amddifad.

Newidiadau ar gyfer MALIC 2025

Mae’r dull gweithredu yn fras yr un fath â’r mynegeion blaenorol, gyda’r un 8 maes neu fathau o amddifadedd wedi’u cynnwys. Fodd bynnag, defnyddiwyd rhai setiau data, methodolegau a daearyddiaethau newydd i gynhyrchu MALIC 2025, sy’n golygu nad yw’r allbynnau’n gymaradwy yn uniongyrchol â’r mynegeion blaenorol.

Sgoriau maes

Y mynegai cyffredinol a safleoedd y meysydd yw prif gynnyrch MALlC. Fel rhan o'r broses o gyfrifo safleoedd MALlC, caiff sgoriau amddifadedd (maes a chyffredinol) eu cynhyrchu, gweler Canllawiau MALlC i gael rhagor o gyngor ar ddehongli sgoriau. 

Caiff safleoedd y meysydd unigol, a gyfrifir drwy raddio'r swm pwysedig o ddangosyddion maes, wedyn eu trawsffurfio'n esbonyddol er mwyn rhoi sgoriau'r meysydd. Mae gan ardaloedd sgoriau (safleoedd wedi'u trawsffurfio) sy'n amrywio rhwng 0 (y lleiaf difreintiedig) a 100 (y mwyaf difreintiedig) ar gyfer pob maes. Mae'r sgoriau yn cynyddu'n esbonyddol sy'n golygu bod yr ardaloedd mwyaf difreintiedig yn fwy amlwg. Mae hyn yn lleihau'r graddau y gall amddifadedd mewn rhai meysydd gael ei wrthbwyso gan ddiffyg amddifadedd mewn meysydd eraill. 

Wedyn, caiff y setiau o sgoriau meysydd eu pwysoli yn ôl pwysoliad y priod faes a'u hadio at ei gilydd i roi sgôr MALlC gyffredinol, sydd, yn ei dro, yn cael ei rancio i ddarparu safleoedd cyffredinol MALlC. 

Pwysoliadau meysydd

Mae pwysau maes yn rheoli cyfraniad cymharol bob maes at amddifadedd cyffredinol. Mae eu gwerthoedd yn seiliedig ar gyngor arbenigol ac ansawdd y dangosyddion sydd ar gael. Os oes gan barth bwysau uwch, bydd newidiadau yn y maes hwnnw yn cael mwy o effaith ar y mynegai cyffredinol.

Table 1: pwysoliadau'r meysydd ar gyfer MALlC 2025, ochr yn ochr â'r pwysoliadau a ddefnyddiwyd yn 2019

Mae ychwanegu 2 ddangosydd newydd yn y maes tai wedi arwain at gynnydd bach yn ei bwysau o 7% i 9%. Er mwyn caniatáu hyn, mae’r pwysau ar gyfer y maes cyflogaeth wedi’i leihau ychydig o 22% i 20%, ond mae’n parhau i fod y maes â’r ail bwysau uchaf gan ei fod yn benderfynydd cryf o amddifadedd.

Daearyddiaethau MALlC 

Ardaloedd Cynnyrch Ehangach 

Yn sgil Cyfrifiad 2001, aeth y Swyddfa Ystadegau Gwladol (SYG) ati i ddatblygu hierarchaeth ddaearyddol o’r enw Ardaloedd Cynnyrch Ehangach (ACE). Fe’u cynlluniwyd er mwyn gwella’r dull o gofnodi ystadegau ardaloedd bach yng Nghymru a Lloegr. Adolygwyd yr ardaloedd, a gwnaed rhai newidiadau, yn dilyn Cyfrifiad 2021 (SYG). Lle y bo'n bosibl, cyhoeddir ystadegau swyddogol ar gyfer daearyddiaeth ACE. 

Mae tair haen o ACE: Haen Is, Haen Ganol, a Haen Uwch. Y rheswm am hyn oedd bod gofynion datgelu yn golygu bod modd rhyddhau rhai setiau o ddata ar gyfer ardaloedd llawer llai nag eraill. Felly, er mwyn cefnogi amrywiaeth o ofynion data posibl, penderfynwyd creu’r tair haen arbennig hon. Dyma’r cyfyngiadau: 

• Mae ACE Haen Is (a elwir yn ACEHI) yn cynnwys isafswm poblogaeth o tua 1,000.
• Mae maint cymedrig yr holl Ardaloedd Cynnyrch Ehangach Haen Is yn agos i 1,600.
• Maent yn seiliedig ar grwpiau o Ardaloedd Cynnyrch y Cyfrifiad (rhwng 4 a 6 fel arfer).
• Mae ACE Haen Ganol (ACEHG) yn cynnwys isafswm poblogaeth o tua 5,000.
• Mae maint cymedrig yr holl Ardaloedd Cynnyrch yn agos i 8,200.

Yr uned ddaearyddol ar gyfer MALlC

Yr ardaloedd daearyddol a ddefnyddiwyd wrth gyfrifo MALlC 2025 yw'r 1,917 o Ardaloedd Cynnyrch Ehangach Haen Is (ACEHIau) yng Nghymru. Defnyddiwyd ACEHIau fel yr uned ddaearyddol ym MALlC 2005, 2008, 2011, 2014 a 2019. Adolygodd y SYG ffiniau ACEHI ar ôl rhyddhau data’r Cyfrifiad 2021, ac mae bellach 1,917 ACEHI yn lle’r 1,909 blaenorol ar gyfer MALIC 2019.

Er mai dim ond ar lefel ACEHI y cyfrifir safleoedd cyffredinol MALIC, byddwn yn gwneud proffiliau amddifadedd ar gyfer ardaloedd mwy (fel awdurdodau lleol, byrddau iechyd lleol, ACEHIau a chymoedd etholaeth y Senedd) ar gael ar StatsCymru. Mae’r rhain yn edrych ar gyfran yr ardaloedd bach o fewn ardal fwy sy’n amddifad iawn. Bydd data dangosyddion unigol hefyd yn cael ei gyhoeddi ar ystod o ddaearyddiaethau ar StatsCymru. Ar gyfer y mwyafrif o feysydd, mae data dangosyddion yn cael ei ddyrannu i ACEHI gan y cyflenwyr data fel rhan o’r broses gasglu. Fodd bynnag, darperir data ar lefel ddaearyddol is ar gyfer rhai dangosyddion yn y meysydd mynediad at wasanaethau, addysg a diogelwch cymunedol.

Diben y maes hwn yw mesur cyfran y bobl sy'n cael profiad o amddifadedd yn ymwneud ag incwm isel. Mae gan y maes bwysoliad cymharol o 22% yn y mynegai cyffredinol 2025.

Dangosyddion

Mae gan y maes un dangosydd, yn cynnwys sawl cydran, sy’n rhoi ciplun o bobl sy'n derbyn budd-daliadau cysylltiedig ag incwm a chredydau treth a cheiswyr lloches a gefnogir. 

Mae'n cynnwys cyfrifon nad ydynt yn gorgyffwrdd o hawlwyr prawf modd: y rhai sydd allan o waith, a'r rhai sydd mewn gwaith ond sydd ag incwm isel. Yna mae'r symiau a gyfrifwyd yn cael eu mynegi fel canran o gyfanswm y boblogaeth amcangyfrifol ar gyfer yr Ardal Gynnyrch Ehangach Haen Is (AGEHI).

Canran y bobl mewn amddifadedd incwm

Math o ddangosydd

Canran

Rhifiadur

Mae rhifiadur y maes yn nodi'r categorïau canlynol o hawlwyr, eu partneriaid a phlant dibynnol, fel ar ddiwedd mis Mawrth 2024: 

• Budd-daliadau prawf modd allan o waith ‘etifeddol’:
  • cymhorthdal incwm
  • Lwfans Ceisio Gwaith yn seiliedig ar incwm
  • Lwfans Cyflogaeth a Chymorth yn gysylltiedig ag incwm
  • Credyd Pensiwn (Gwarant)
• Grwpiau amodoldeb ‘di-waith’ Credyd Cynhwysol (UC), gan gynnwys:
  • dim gofynion sy’n gysylltiedig â gwaith
  • cynllunio ar gyfer gwaith
  • paratoi ar gyfer gwaith
  • chwilio am waith
• Grwpiau amodoldeb Credyd Cynhwysol ‘yn y gwaith’ (gydag incwm cyfwerth islaw 70% o ganolrif y DU, ar ôl costau tai (AHC)) gan gynnwys:
  • gweithio gyda gofynion
  • gweithio, dim gofynion
• Budd-dal Tai, gydag incwm cyfwerth islaw 70% o ganolrif y DU, AHC
• Credyd Treth, gydag incwm cyfwerth islaw 70% o ganolrif y DU, AHC
• Ceiswyr lloches mewn llety gwasgaru sy'n derbyn cymorth 

Enwadur

Mynegwyd y cyfrif cyffredinol fel cyfran o gyfanswm y boblogaeth ar gyfer yr AGEHI. Yr enwaduron yw amcangyfrifon poblogaeth ardal fach canol 2022 a gyhoeddwyd gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol (SYG) ar 25 Tachwedd 2024.

Ffynhonnell a chyfnod amser 

• Yr Adran Gwaith a Phensiynau (DWP): hawlwyr budd-daliadau sy'n gysylltiedig ag incwm a phobl sy'n cael Credyd Cynhwysol ar ddiwedd mis Mawrth 2024
• Cyllid a Thollau Ei Fawrhydi (CThEF): derbynwyr credydau treth ar ddiwedd mis Mawrth 2024
• Y Swyddfa Gartref: Ceiswyr Lloches sy'n Derbyn Cymorth, Mawrth 2024
• SYG: amcangyfrifon poblogaeth ardal fach canol 2022

Mae'r dewis o giplun ar ddiwedd mis Mawrth 2024 yn cofnodi'r pwynt lle mae'r broses mudo reoledig ar gyfer hawlwyr Credyd Treth yn unig i Gredyd Cynhwysol yn gyflawn, ond cyn mudo hawlwyr Budd-dal Tai yn unig i Gredyd Cynhwysol. 

Nodiadau Ychwanegol

Gan ddefnyddio ffynhonnell data RAPID, Detholiad Budd-dal Tai Sengl (SHBE) a chronfa ddata fisol UC yr Adran Gwaith a Phensiynau, caiff grwpiau gwahanol (megis hawlwyr, partneriaid, a phlant) eu nodi yn ôl meini prawf penodol ar gyfer nifer o fudd-daliadau, gan sicrhau bod pob unigolyn perthnasol yn cael ei gofnodi ar gyfer y maes ar ddiwedd mis Mawrth 2024. Ceir disgrifiad llawn o’r meini prawf a’r ffynonellau data yn adroddiad technegol Mynegeion Amddifadedd 2025 Lloegr (gan y Weinyddiaeth Tai, Cymunedau a Llywodraeth Leol).

Cymaroldeb gyda MALlC 2019

Nid oes modd cymharu'r dangosydd amddifadedd incwm yn uniongyrchol â'r un ar gyfer MALlC 2019. Mae rhai o'r rhesymau dros hyn fel a ganlyn:

• newid o ran ymdriniaeth y dangosydd Cymreig i gynnwys y rhai sy'n hawlio budd-dal tai yn unig
• cafodd y newid i'r trothwy incwm ei gymhwyso i deuluoedd sy'n gweithio (ynghynt 60% o'r canolrif cyn costau tai (BHC)), i alinio'n well â gwaith mesur amddifadedd DWP ac i adlewyrchu bod microdata gweinyddol bellach yn galluogi dull AHC uniongyrchol
• newid yn y system les waelodol, gan gyflwyno Credyd Cynhwysol sy'n disodli sawl budd-dal arall (a adwaenir fel budd-daliadau etifeddol) a defnyddio meini prawf cymhwysedd a throthwyon gwahanol
• cynnydd gwaelodol mewn hawlwyr budd-daliadau oed gweithio (DWP) yn ystod y pandemig nad oeddent wedi dychwelyd i'r gwaelodlin cyn y pandemig yn y data hwn
• diffiniadau wedi'u diweddaru ar gyfer ceiswyr lloches mewn llety gwasgaredig sy'n derbyn cymorth
• mae carcharorion bellach wedi'u cynnwys yn yr enwadur, gan y gall rhai budd-daliadau (e.e., budd-dal tai neu elfen dai UC) fod yn berthnasol yn ystod cyfnodau cadw cychwynnol 

Ar gyfer dangosydd 2025, cafodd partneriaid hawlwyr nad oeddent yn hawlio eu cynnwys mewn rhifiaduron, a chafodd hawlwyr budd-daliadau DWP a chredydau treth CThEF eu dileu, a hynny er mwyn osgoi cyfrif dwbl. Gwelliannau i'r maes incwm blaenorol yw'r rhain, sy'n canslo ei gilydd i ryw raddau. Canfuwyd bod effaith net y ddau newid hyn ar safleoedd absoliwt a pherthynol ardaloedd bach yng Nghymru yn fach iawn. 

Llunio'r maes

Caiff gwerthoedd y dangosyddion eu graddio, wedyn caiff y graddau eu trawsffurfio'n esbonyddol i roi sgoriau meysydd i'w defnyddio wrth gyfrifo MALlC 2025. Mae gan y maes bwysoliad cymharol o 22% yn y mynegai cyffredinol.

Newidiadau ers MALlC 2019 

Mae cyflwyno Credyd Cynhwysol yn cael effaith sylweddol ar y ffordd y caiff maes incwm MALlC ei fesur. Mae tîm mynegeion amddifadedd Lloegr yn y Weinyddiaeth Tai, Cymunedau a Llywodraeth Leol wedi gweithio gyda'r cyflenwyr data allweddol, DWP, i ddatblygu dangosyddion amddifadedd incwm newydd ar lefel ardaloedd bach sy'n ymgorffori buddion UC ac etifeddiaeth. Mae'r gwaith hwn wedi'i wneud ar gyfer ardaloedd bach yng Nghymru ac yn Lloegr. 

Rydym wedi mabwysiadu'r dull a argymhellwyd gan DWP a'r Weinyddiaeth Tai, Cymunedau a Llywodraeth Leol ac rydym o blaid well cymharedd rhwng mynegeion ar gyfer gwahanol wledydd y DU, lle bo hynny'n briodol.

Gwybodaeth ychwanegol

Crëwyd dau ddangosydd atodol, sy'n is-setiau o'r dangosydd amddifadedd incwm. Amddifadedd incwm ar gyfer plant (0 i 15 oed) ac amddifadedd incwm ar gyfer pobl hŷn (pobl 60 oed neu'n hŷn) yw'r rhain.

Diben y maes hwn yw mesur cyfran y bobl o oed gweithio sydd wedi'u cau allan o'r farchnad lafur yn anfwriadol. Mae hyn yn cynnwys pobl a allai fod eisiau gweithio ond sy'n methu â gwneud hynny oherwydd diweithdra, salwch neu anabledd, neu gyfrifoldebau gofalu. Mae gan y maes bwysoliad cymharol o 20% yn y mynegai cyffredinol.

Dangosyddion

Mae gan y maes un dangosydd, sy’n cynnwys sawl cydran, sef ciplun o bobl oed gweithio sy'n derbyn budd-daliadau cysylltiedig â diweithdra. Fe'i mynegir fel canran o'r boblogaeth amcangyfrifedig rhwng 18 a 66 oed mewn Ardal Gynnyrch Ehangach Haen Is (AGEHI).

Canran y bobl o oedran gweithio sy'n derbyn budd-daliadau sy'n gysylltiedig â chyflogaeth

Math o ddangosydd

Canran

Rhifiadur

Mae'r rhifiadur yn cynnwys nifer yr unigolion 18 i 66 oed, wedi'u cyfartaleddu dros 12 o bwyntiau amser misol ar wahân o fis Ebrill 2022 i fis Mawrth 2023, yr oedd ganddynt hawl i: 

• Lwfans Ceisio Gwaith (seiliedig ar gyfraniadau a seiliedig ar incwm)
• Lwfans Ceisio Gwaith Arddull Newydd
• Lwfans Cyflogaeth a Chymorth (seiliedig ar gyfraniadau a chysylltiedig ag incwm)
• Lwfans Cyflogaeth a Chymorth Arddull Newydd
• Budd-dal Analluogrwydd
• Lwfans Anabledd Difrifol
• Lwfans Gofalwyr
• Cymhorthdal Incwm
• hawlwyr Credyd Cynhwysol (UC) yn y grwpiau amodoldeb canlynol:
  • dim gofynion sy’n gysylltiedig â gwaith
  • cynllunio ar gyfer gwaith
  • paratoi ar gyfer gwaith
  • chwilio am waith

Enwadur 

Mynegwyd y cyfrif cyffredinol fel cyfran o gyfanswm y boblogaeth oed gweithio ar gyfer yr AGEHI. Yr enwaduron yw amcangyfrifon poblogaeth ardal fach canol 2022 a gyhoeddwyd gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol (SYG) ar 25 Tachwedd 2024.

Ffynhonnell a chyfnod amser 

• Yr Adran Gwaith a Phensiynau (DWP), Ebrill 2022 i Fawrth 2023
• SYG: amcangyfrifon poblogaeth ardal fach canol 2022

Nodiadau Ychwanegol

Mae disgrifiad llawn o'r meini prawf a'r ffynonellau data wedi'i gynnwys yn adroddiad technegol mynegeion amddifadedd Saesneg 2025 (y Weinyddiaeth Tai, Cymunedau a Llywodraeth Leol, MHCLG). 

Cymaroldeb gyda MALlC 2019

Nid oes modd cymharu'r cyfraddau amddifadedd cyflogaeth yn uniongyrchol â'r rhai ar gyfer MALlC 2019. Mae rhai o'r rhesymau dros hyn fel a ganlyn:

• newid o ran ymdriniaeth y dangosydd Cymreig i gynnwys y rhai sydd wedi'u heithrio'n anwirfoddol o'r farchnad lafur yn sgil cyfrifoldebau gofalgar (h.y. y rhai sy'n cael budd-daliadau sy'n gysylltiedig â gofalwyr a grwpiau amodoldeb UC sy'n cwmpasu gofalwyr a rhieni plant ifanc)
• newid yn y system les waelodol, gan gyflwyno UC sy'n disodli sawl budd-dal arall (a adwaenir fel budd-daliadau etifeddol) a defnyddio meini prawf cymhwysedd gwahanol
• cynnydd gwaelodol yn nifer yr hawlwyr am resymau sy'n gysylltiedig ag iechyd (DWP), a chynnydd sydyn mewn hawlwyr diweithdra yn ystod y pandemig nad oeddent wedi dychwelyd i'r gwaelodlin cyn y pandemig yn y data hwn
• diffiniad gwahanol o 'oedran gweithio' fel 18 i 66 oed (roedd yn 16 i 64 ar gyfer MALlC 2019) i adlewyrchu'r newid yn yr oedran ymddeol, ac er cymharu â Lloegr
• mae carcharorion bellach wedi'u cynnwys yn yr enwadur, gan y gall rhai budd-daliadau (e.e. UC) fod yn berthnasol yn ystod cyfnodau cadw cychwynnol 

Llunio'r maes

Caiff gwerthoedd y dangosyddion eu graddio, wedyn caiff y graddau eu trawsffurfio'n esbonyddol i roi sgoriau meysydd i'w defnyddio wrth gyfrifo MALlC 2025. Mae gan y maes bwysoliad cymharol o 22% yn y mynegai cyffredinol.

Newidiadau ers MALlC 2019 

Mae cyflwyno Credyd Cynhwysol (UC) yn cael effaith sylweddol ar y ffordd y caiff maes cyflogaeth MALlC ei fesur. 

Mae tîm mynegeion amddifadedd Lloegr yn y Weinyddiaeth Tai, Cymunedau a Llywodraeth Leol wedi gweithio gyda'r cyflenwyr data allweddol, DWP, i ddatblygu dangosyddion amddifadedd cyflogaeth newydd ar lefel ardaloedd bach sy'n ymgorffori buddion UC ac etifeddiaeth. Mae'r gwaith hwn wedi'i wneud ar gyfer ardaloedd bach yng Nghymru ac yn Lloegr.

Oherwydd mater cyflwyno UC, mae'r dangosydd yn defnyddio data o Ebrill 2022 i fis Mawrth 2023, cyn y broses mudo reoledig, gan sicrhau darlun cenedlaethol mwy cyson. 

Rydym wedi mabwysiadu'r dull a argymhellwyd gan DWP a'r Weinyddiaeth Tai, Cymunedau a Llywodraeth Leol ac rydym o blaid well cymharedd rhwng mynegeion ar gyfer gwahanol wledydd y DU, lle bo hynny'n briodol.

Mae ychwanegu dau ddangosydd newydd yn y maes tai wedi arwain at gynnydd bach yn ei bwysau o 7% i 9%. Er mwyn caniatáu hyn, mae'r pwysau ar gyfer y maes cyflogaeth wedi'i leihau ychydig o 22% i 20%, ond dyma'r ail faes pwysol uchaf o hyd.

Diben y maes hwn yw casglu gwybodaeth am amddifadedd o ganlyniad i anallu cartref i fanteisio ar amrywiaeth o wasanaethau yr ystyrir bod eu hangen i fyw o ddydd i ddydd, yn ffisegol ac ar-lein.

Mae hyn yn cwmpasu amddifadedd materol (er enghraifft methu â chael bwyd) ac agweddau cymdeithasol ar amddifadedd (er enghraifft methu â mynd i weithgareddau ar ôl ysgol). 

Mae gan y maes bwysau cymharol o 10% yn y mynegai cyffredinol.

Mae'r adroddiad technegol dros dro hwn yn darparu manylion ar gyfer y dangosyddion newydd yn y maes hwn. Mae yna hefyd ddull newydd o gyfrifo amseroedd teithio cyfartalog a rhai newidiadau i ffynonellau data lleoliad ar gyfer dangosyddion eraill, a fydd yn cael eu manylu yn yr adroddiad technegol llawn sydd i ddod.

Amseroedd teithio yn ôl teithio cyhoeddus a phreifat i’r darparwr gofal plant agosaf

Math o ddangosydd

Amser teithio dwyffordd cyfartalog (mewn munudau) o anheddau preswyl i'r darparwr gofal plant agosaf.

Ffynhonnell a chyfnod amser 

Y ffynonellau a ddefnyddiwyd ar gyfer lleoliadau'r pwyntiau mynediad oedd:

• Darparwr gofal plant: Arolygiaeth Gofal Cymru (AGC), Mehefin 2025

Nodiadau ychwanegol

Mae darparwr gofal plant wedi cael ei ychwanegu fel math o wasanaeth at yr is-faes mynediad ffisegol ar gyfer MALlC 2025. Mae dau ddangosydd newydd sy'n mesur yr amser teithio dwyffordd cyfartalog i'r darparwr gofal plant agosaf gan ddefnyddio trafnidiaeth gyhoeddus a phreifat. Cafodd cyfeirnodau eiddo unigryw (UPRN) ar gyfer pob darparwr gwasanaeth cofrestredig yng Nghymru eu darparu gan Arolygiaeth Gofal Cymru (AGC), sef rheoleiddiwr annibynnol gwasanaethau gofal cymdeithasol a gofal plant yng Nghymru. Y mathau o ddarpariaeth gofal plant sydd wedi'u cynnwys yw:

• gofal dydd plant
• gofal dydd llawn gan gynnwys meithrinfeydd dydd
• gofal dydd sesiynol (e.e. grwpiau chwarae)
• crèche
• gofal y tu allan i'r ysgol
• darpariaeth mynediad agored
• gwarchodwr plant

Yn gysyniadol, diben y maes tai yw nodi tai annigonol, o ran cyflwr ffisegol, amodau byw ac argaeledd. Yma, mae amodau byw yn golygu addasrwydd y tai ar gyfer y sawl sy'n byw ynddynt, er enghraifft o ran iechyd a diogelwch, ac addasiadau angenrheidiol. Mae gan y maes bwysoliad cymharol o 9% yn y mynegai cyffredinol. 

Dangosyddion

Mae'r adroddiad technegol dros dro hwn yn darparu manylion ar gyfer y ddau ddangosydd newydd yn y maes hwn, sef:

• anallu i fforddio mynd i mewn i feddiannaeth perchennog neu'r farchnad rhentu breifat
• effeithlonrwydd ynni

Anallu i fforddio ymuno â’r farchnad i berchen-feddianwyr neu’r farchnad rhentu preifat 

Math o ddangosydd 

Mae'r dangosydd cyffredinol yn sgôr (cyfraddau yw is-gydrannau'r dangosydd, gweler nodiadau ychwanegol).

Rhifiadur

Ar gyfer is-gydrannau'r dangosydd: nifer yr aelwydydd perthnasol yr amcangyfrifir nad ydynt yn gallu fforddio ymuno â’r farchnad i berchen-feddianwyr neu’r farchnad rhentu preifat ar gyfer y garfan berthnasol.

Enwadur 

Ar gyfer is-gydrannau'r dangosydd: cyfanswm nifer yr aelwydydd perthnasol.

Ffynhonnell a chyfnod amser 

Y prif ffynonellau data yw’r:

• Arolwg o Adnoddau Teulu ar gyfer incwm a chyfansoddiad aelwydydd, blynyddoedd ariannol sy'n dod i ben 2024, 2023, 2022 a 2020
• Mynegai Prisiau Tai’r SYG (y Gofrestrfa Tir gynt) ar gyfer prisiau tai, 2023
• data o Swyddogion Rhenti Cymru (sy’n cyfateb i’r data gweinyddol a gesglir yn Lloegr gan Asiantaeth y Swyddfa Brisio) ar gyfer rhenti, 2023

Roedd ffynonellau eraill a ddefnyddiwyd yn cynnwys ystod o ddata Cyfrifiad 2021 a data cyhoeddedig neu swyddogol eraill ar lefel AGEHI, gan gynnwys dosbarthiadau’r SYG o ACEHIau ac awdurdodau lleol yn seiliedig ar 2021, poblogaethau’r SYG ar gyfer AGEHIau, cyfrifon o hawlwyr NOMIS, a rhai dangosyddion eraill ar lefel awdurdod lleol, gan gynnwys o’r Arolwg Blynyddol o’r Boblogaeth a’r Arolwg Blynyddol o Oriau ac Enillion. 

Mae data ar rentu preifat gan Swyddogion Rhenti Cymru yn adlewyrchu rhenti ymhlith tenantiaethau o hyd amrywiol, ac mae’n bosibl nad yw’r data yn cynrychioli’n gywir gost sicrhau tenantiaeth newydd heddiw, am fod tenantiaethau sy’n bodoli eisoes fel arfer yn wynebu cynnydd rhent is.

Nodiadau ychwanegol

Rydym yn cyflwyno dangosydd newydd ar yr anallu i fforddio dod yn berchen-feddiannydd neu fod yn y farchnad rhentu preifat, a luniwyd gan Brifysgol Heriot-Watt. Mae’r dangosydd hwn wedi cael ei ddefnyddio mewn sawl iteriad o fynegeion amddifadedd Lloegr (MHCLG), ar gyfer aelwydydd iau â phenteulu o dan 40 oed. Bydd ein mesur yn ymgorffori ail elfen i rentwyr preifat hŷn lle mae’r penteulu rhwng 40 a 65 oed.

Gweler atodiad 1 am ragor o fanylion.

Cymaroldeb gyda MALlC 2019

Dangosydd newydd

Effeithlonrwydd ynni 

Math o ddangosydd

Sgôr cyfartalog

Rhifiadur

Cyfanswm gwerth y sgoriau terfynol (a arsylwir ac wedi’i briodoli) tystysgrif perfformiad ynni (EPC).

Enwadur 

Cyfanswm nifer yr eiddo preswyl.

Ffynhonnell a chyfnod amser 

Rhifiadur: Data EPC ar gyfer asesiadau a gynhaliwyd rhwng Ionawr 2012 a Rhagfyr 2024 (data agored y Weinyddiaeth Tai, Cymunedau a Llywodraeth Leol (MHCLG)).

Enwadur: Cronfa Ddata Ddaearyddol Genedlaethol yr Arolwg Ordnans.

Nodiadau ychwanegol

Rydym yn cyflwyno dangosydd newydd ar effeithlonrwydd ynni, yn seiliedig ar raddau’r Weithdrefn Asesu Safonol ar gyfer anheddau preswyl yn yr ardal, sy’n deillio o ddata Tystysgrifau Perfformiad Ynni (EPC). Mae’r MHCLG wedi datblygu'r dangosydd ar gyfer anheddau preswyl yng Nghymru a Lloegr, gan briodoli sgoriau EPC amcangyfrifedig ar gyfer pob annedd nad oes ganddynt EPC dilys ar hyn o bryd.

Gan nad oes gan tua 55% o anheddau yng Nghymru Dystysgrif Perfformiad Ynni ddilys, mae’r mesur yn priodoli sgoriau amcangyfrifedig i bob annedd sydd heb Dystysgrif Perfformiad Ynni ddilys ar hyn o bryd. Cysylltwyd data agored am Dystysgrifau Perfformiad Ynni â data’r Arolwg Ordnans, gan gynnwys nodweddion ar lefel adeilad (megis y math o adeilad a pha mor hen yw adeilad) i lywio’r broses briodoli, yn seiliedig ar sgôr Tystysgrif Perfformiad Ynni gyfartalog (ganolrifol) ar gyfer eiddo gerllaw o fath tebyg.

Gweler adroddiad technegol Mynegeion Amddifadedd 2025 Lloegr (MHCLG) am ragor o fanylion am y dull gweithredu.

Ar wahân i hyn, mae uned gwyddor data Llywodraeth Cymru wedi defnyddio dysgu peirianyddol i greu set ddata rithwir ar gyfer Tystysgrifau Perfformiad Ynni i bob cartref yng Nghymru, sydd wedi cael ei defnyddio i sicrhau ansawdd y data a ddefnyddir yn MALlC. Rydym wedi defnyddio model symlach MHCLG ar gyfer MALlC 2025 gan y bydd hwn yn sicrhau cysondeb â’r dull gweithredu a ddefnyddir yn Lloegr, a gan fod effaith y dewis o ddata ar MALlC yn fach. Caiff y dewis hwn o ffynhonnell data ei adolygu cyn y mynegai nesaf wrth i brosiect yr uned gwyddor data ddatblygu.

Cymaroldeb gyda MALlC 2019

Dangosydd Newydd.

Llunio’r maes

Mae 4 dangosydd yn y maes tai, wedi'u rhannu'n ddau is-faes ac wedi'u pwysoli fel a ganlyn.

• Is-faes argaeledd tai.
  • aelwydydd sydd wedi'u gorlenwi 25%
  • anallu i fforddio dod yn berchen-feddiannydd neu fod yn y farchnad rhentu preifat 25%
• Is-faes cyflwr tai.
  • ansawdd gwael 25%
  • effeithlonrwydd ynni 25%

Mae'r dangosyddion perthnasol ym mhob un o'r is-feysydd yn cael eu safoni trwy raddio a thrawsnewid i ddosbarthiad arferol a'u cyfuno gan ddefnyddio pwysau cyfartal. 

Yna mae sgoriau is-faes yn cael eu safoni trwy gael eu graddio, sy'n rhoi'r safleoedd is-faes i ni ar gyfer argaeledd a chyflwr. Mae'r ddwy set o safleoedd hyn wedyn yn cael eu trawsnewid i ddosbarthiadau esbonyddol a'u cyfuno â phwysau cyfartal i greu'r sgôr maes cyffredinol.

Mae gan y maes bwysau cymharol o 9% yn y mynegai cyffredinol. Mae hyn wedi cynyddu o 7% ym mynegai 2019, oherwydd ychwanegu dangosyddion newydd ar effeithlonrwydd ynni a'r anallu i fforddio tai addas.

Diben y maes hwn yw mesur ffactorau yn yr ardal leol a all effeithio ar lesiant neu ansawdd bywyd y rhai sy’n byw mewn ardal. Mae gan y maes bwysoliad cymharol o 5% yn y mynegai cyffredinol. Mae gan y maes bwysoliad cymharol o 5% yn y mynegai cyffredinol.

Mae'r adroddiad technegol dros dro hwn yn darparu manylion ar gyfer y dangosydd newydd yn y maes hwn, y dangosydd llygredd sŵn.

Dangosydd llygredd sŵn

Math o ddangosydd

Cyfran y boblogaeth sy'n agored i L_den ffyrdd a rheilffyrdd cyfun sy'n fwy na neu'n hafal i 55dB. Mae L_den yn sefyll am ‘Day-Evening-Night Level’, ac fe'i defnyddir i ddisgrifio amlygiad sŵn cyfartalog dros gyfnod o 24 awr, gyda chosbau wedi'u cymhwyso ar gyfer sŵn gyda'r nos.

Rhifiadur

Poblogaeth o fewn AGEHI sy'n agored i L_den ffyrdd a rheilffyrdd cyfunol sy'n fwy na neu'n hafal i 55dB.

Enwadur 

Poblogaeth AGEHI. 

Ffynhonnell a chyfnod amser 

Mapiau sŵn strategol Rownd 4, System Modelu Sŵn (SGC), Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig (DEFRA). Mae data yn ymwneud â 2021.

Poblogaeth: Cyfrifiad 2021, SYG

Cymaroldeb gyda MALlC 2019

Dangosydd Newydd.

Nodiadau ychwanegol

Cwmpas a chefndir

Penodwyd Noise Consultants Limited (NCL) gan Is-adran Diogelwch Amgylcheddol Llywodraeth Cymru yn 2021 er mwyn paratoi mapiau sŵn strategol Rownd 4 a'r ystadegau amlygrwydd i sŵn cysylltiedig yng Nghymru. Creodd NCL bartneriaeth â Mott MacDonald, Oden Systems, Acustica a Stapelfeldt (‘Tîm y Prosiect’) i ddatblygu'r model a darparu'r allbynnau gofynnol. Darparwyd y mapiau a'r modelau i Lywodraeth Cymru yn 2023. 

Mae'r gofyniad i lunio mapiau sŵn strategol oherwydd Rheoliadau Sŵn Amgylcheddol (Cymru) 2006. Mae'r Rheoliadau'n gofyn am fapio'r canlynol: 

• Ffyrdd mawr (y rhai â mwy na 3 miliwn o symudiadau blynyddol)
• Rheilffyrdd mawr (y rhai â mwy na 30,000 o dramwyadau trên blynyddol)
• Meysydd awyr mawr (y rhai â mwy na 50,000 o symudiadau blynyddol)
• Ffynonellau mewn crynodrefi (ffynonellau diwydiant, ffyrdd a rheilffyrdd). 

Mae'r Rheoliadau'n gofyn bod sŵn yn cael ei fapio bob 5 mlynedd. Hyd yma, bu pedair rownd o fapio sŵn strategol, gyda'r rownd ddiweddaraf (Rownd 4) yn seiliedig ar y sefyllfa yn 2021. 

Caiff data'r model a'r canlyniadau cysylltiedig eu defnyddio i ddeillio ystadegau amlygrwydd i sŵn AGEHI eu cymryd o fodel a chanlyniadau mapio sŵn strategol Rownd 4. Felly, mae'r canlyniadau mapio sŵn yn ymwneud â'r flwyddyn 2021. 

Ar ôl cwblhau'r gwaith mapio, cysylltodd Llywodraeth Cymru ag NCL i geisio deall ymarferoldeb darparu ystadegau amlygrwydd i sŵn yn seiliedig ar ganlyniadau'r gwaith mapio sŵn ffyrdd a rheilffyrdd ar gyfer Cymru ar lefel AGEHI, i fod yn ffactor yn MALlC 2025. 

Roedd NCL eisoes wedi cwblhau a darparu ystadegau amlygrwydd i sŵn lefel AGEHI i Deprivation.org a fyddai'n cynnwys Mynegeion Amddifadedd Lloegr 2025, ac felly, er mwyn sicrhau cysondeb, roedd y dull a fabwysiadwyd ar gyfer ystadegau amlygrwydd i sŵn AGEHI Cymru yn debyg. 

Deillio ystadegau amlygrwydd i sŵn

Set ddata ffin ystadegol

Er mwyn cynhyrchu'r ystadegau amlygrwydd i sŵn ar lefel AGEHI, cafwyd gafael ar set ddata ffin AGEHI gan Borth Daearyddiaeth Agored y SYG. 

Metrigau sŵn 

Lluniwyd ystadegau amlygrwydd i sŵn o'r canlyniadau mapio sŵn ar gyfer metrig sŵn L_den. Mae'r metrig sŵn L_den, y cyfeirir ato hefyd fel y ‘lefel dydd-gyda'r nos-dros nos’, yn cynrychioli sŵn hirdymor cyfartalog blynyddol dros 24 awr, ac mae'n cynnwys cymhwyso cosb 5dB(A) ar gyfer sŵn o fewn y cyfnod gyda'r nos (19:00-23:00) a chosb 10dB(A) ar gyfer sŵn o fewn y cyfnod dros nos (23:00-07:00). 

Caiff y cosbau eu cymhwyso i gyfrif am y sensitifrwydd cynyddol i lefelau sŵn o fewn y cyfnodau hyn. 

Caiff y metrig sŵn L_den ei ddefnyddio ar raddfa eang mewn astudiaethau effaith iechyd, gan gysylltu amlygrwydd i sŵn hirdymor â'r risg o glefyd y galon isgemig, gorbwysedd, strôc ac anfodlonrwydd. Felly, caiff y metrig hwn ei ystyried yn briodol ar gyfer y MALlC. Gellir dod o hyd i fwy o wybodaeth yng Nghanllawiau Sŵn Amgylcheddol Sefydliad Iechyd y Byd ar gyfer y Rhanbarth Ewropeaidd. 

Ffynonellau sŵn wedi'u cynnwys

Mae ystadegau amlygrwydd i sŵn AGEHI yn defnyddio canlyniadau mapio sŵn Rownd 4 o ffynonellau sŵn traffig y ffordd a'r rheilffordd, lle mae pob ffordd a rheilffordd gyhoeddus yng Nghymru wedi'i modelu a'i mapio. Mae sŵn diwydiant yn Rownd 4 wedi'i fodelu ar lefel gymharol uchel o gymharu â ffyrdd a rheilffyrdd, a chaiff ond ei fodelu o fewn crynodrefi. Felly, ystyriwyd nad oedd cynnwys sŵn diwydiant yn briodol yn ystadegau amlygrwydd i sŵn AGEHI, ac mae data amlygrwydd cyfunol ond yn seiliedig ar ffynonellau ffyrdd a rheilffyrdd Rownd 4 yn unig.

Trosolwg o gamau prosesu

Mae'r adran hon yn cynnig crynodeb o'r camau prosesu a gymerwyd i lunio ystadegau amlygrwydd i sŵn AGEHI. Caiff trosolwg fanylach o'r broses i lunio ystadegau amlygrwydd i sŵn lefel AGEHI ei chyflwyno yn Atodiad A1. 

Creu canlyniadau lefel adeiladu ffyrdd a rheilffyrdd

Mae cyfrifo amlygrwydd i sŵn ar lefel adeiladu ar gyfer ffynonellau ffyrdd a rheilffyrdd yn gofyn am gysylltu canlyniadau modelu ar gyfer derbynyddion ffasâd adeilad gyda nifer yr anheddau o fewn adeiladau, yn ogystal â phennu nifer o bobl i bob annedd. 

Mae'r dull o bennu lefelau a gyfrifwyd wrth dderbynyddion y ffasâd i anheddau a phobl mewn anheddau wedi'u gosod yn CNOSSOS-EU. Mae tri dull ar gael, a grynhoir isod: 

Dull 1: Mae lleoliad anheddau unigol yn hysbys

Pan fo lleoliad anheddau unigol yn hysbys (fel gyda thai ar wahân, tai pâr, tai teras neu adeiladau o fflatiau lle mae rhaniad mewnol yr adeiladau yn hysbys), caiff yr annedd a nifer y bobl yn yr annedd eu pennu i bwynt derbyn y ffasâd wrth ffasâd mwyaf agored yr annedd. 

Dull 2: Mae gwybodaeth ar gael sy'n dangos y caiff anheddau eu trefnu mewn fflat fel bod ganddynt ffasâd unigol sy'n agored i sŵn. 

Mae dull 2 yn gymwys i flociau o fflatiau y mae gan bob un ohonynt ffenestr ym mhob fflat gan wynebu un cyfeiriad yn unig. O dan y dull hwn, caiff yr anheddau a'r bobl mewn anheddau eu pennu i bob derbynnydd ffasâd sy'n gysylltiedig â'r adeilad, wedi'u pwysoli gan hyd y ffasâd y mae pob derbynnydd ffasâd yn ei gynrychioli, gan arwain at bennu'r lefelau sŵn a gyfrifir isaf, canolig ac uchaf o gwmpas ffasâd yr adeilad i'r anheddau a'r nifer o bobl yn yr anheddau. 

Dull 3: Mae gwybodaeth ar gael sy'n dangos y caiff anheddau eu trefnu mewn adeilad o fflatiau fel nad oes mwy nag un ffasâd yn cael ei hamlygu i sŵn.

Mae Dull 3 yn gymwys i'r adeiladau o fflatiau a chanddynt anheddau â ffenestri yn wynebu mwy nag un cyfeiriad. Dylid ystyried y dull hwn hefyd fel y senario awtomatig mewn sefyllfaoedd lle nad yw cynllun yr anheddau mewn adeilad yn hysbys. Dan y dull hwn, caiff lefelau sŵn uwchlaw canolrif pob derbynnydd ffasâd adeilad eu pennu i'r anheddau a'r bobl mewn anheddau. 

Ni fu'n bosibl ystyried Dull 2, o gofio bod cynllun yr anheddau yn yr adeiladau a ystyrir ym mapiau Rownd 4 yn anhysbys. Felly: 

• Mae Dull 1 wedi'i gymhwyso i adeiladau ag un annedd; ac
• Mae Dull 3 wedi'i gymhwyso i bob adeilad preswyl amlanheddog arall

Pennwyd lefelau sŵn i boblogaeth ac anheddau gan ddefnyddio'r dulliau a ddisgrifiwyd uchod, drwy uno data priodoleddau o set ddata'r adeilad, set ddata derbynnydd y ffasâd, a'r holl wybodaeth sy'n ofynnol o fewn ffeiliau canlyniadau'r model. Cafodd yr amcangyfrif canlyniadau amlygrwydd eu hallbynnu ym mhob adeilad ar gyfer pob derbynnydd cynrychioliadol ac roedd pob band amlygrwydd i sŵn o 1dB yn cyfrifo metrigau sŵn gan gynnwys L_den.

Pennu cod AGEHI i ganlyniadau ffyrdd a rheilffyrdd a godwyd

Cynhaliwyd dadansoddiad gofodol er mwyn nodi ffin AGEHI fod pob adeilad o'i fewn, a phennu'r cod (‘LSOA21CD’) ac enw (‘LSOA21NM’) AGEHI cyfatebol i'r adeilad. 

Cyfrifo'r lefel sŵn gyfunol yn yr adeiladau

Cyfrifwyd lefel sŵn gyfunol sy'n cyfuno sŵn ffyrdd a rheilffyrdd lefel adeilad drwy grynhoad logarithmig, fel a ganlyn: 

Deillio ystadegau amlygrwydd i sŵn AGEHI

Lluniodd y gwaith prosesu a osodwyd uchod set ddata adeiladu lle priodolwyd y canlynol i bob adeilad: 

• Cod ac enw AGEHI
• Poblogaeth
• Amlygrwydd i sŵn cyfunol (ffyrdd a rheilffyrdd cyfunol, L_den)
• Amlygrwydd i sŵn traffig ffyrdd (L_den)
• Amlygrwydd i sŵn rheilffyrdd (L_den)

Defnyddiwyd y data a briodolwyd i gyfrifo cyfanswm y boblogaeth a'r boblogaeth a amlygwyd i ffyrdd, rheilffyrdd ac L_den cyfunol, ac allbwn fel ffeil CSV a oedd yn cynnwys y boblogaeth a amlygir i ffyrdd, rheilffyrdd a sŵn cyfunol fesul AGEHI mewn bandiau 1dB o 40dB hyd at >=75 dB a chaiff cyfanswm y boblogaeth ei gyfrifo o'r haen canlyniadau adeiladau fesul AGEHI. 

Trosolwg 

Dangosydd newydd a ddatblygwyd ar gyfer MALlC 2025 gan Brifysgol Heriot-Watt yn mesur yr anhawster o gael mynediad at berchennog-feddiannaeth neu'r farchnad rhentu breifat. Mae'n canolbwyntio'n bennaf ar aelwydydd iau (gyda phennaeth o dan 40 oed), gan asesu eu gallu i fforddio prynu neu rentu cartref o faint addas am brisiau trothwy lleol a rhenti yn 2023. Mae'r dangosydd yn ymgorffori elfen eilaidd ar gyfer rhentwyr preifat hŷn (rhwng 40 a 65 oed), sy'n adlewyrchu bregusrwydd cynyddol y grŵp hwn. 

Mae'r dangosyddion hyn yn debyg i'r rhai a ddarperir i'r Weinyddiaeth Tai, Cymunedau a Llywodraeth Leol (MHCLG) i ddiweddaru mynegeion amddifadedd Lloegr.

Disgrifiad y dangosydd

Mae’r dangosydd yn seiliedig yn bennaf ar y cyfrannau amcangyfrifedig o aelwydydd iau (o dan 40 oed) sy’n gallu: 

• fforddio prynu cartref o faint priodol (yn seiliedig ar gyfansoddiad yr aelwyd) ar lefel y pris trothwy lleol yn 2023
• fforddio rhentu cartref o faint priodol yn y farchnad breifat ar lefel y rhent trothwy lleol yn 2023 

Y nod yw cofnodi’r garfan o aelwydydd sy’n ymuno â’r farchnad dai yn seiliedig ar y gydnabyddiaeth bod y rhan fwyaf o brynwyr tro cyntaf yn y grŵp oedran oedolion iau. 

Mae’r dangosydd hefyd yn ystyried grŵp ychwanegol sydd mewn angen o bosibl drwy gynnwys amcangyfrifon ar gyfer cyfran y ‘rhentwyr preifat hŷn’ (gyda phenteulu 40 i 65 oed) sy’n gallu fforddio prynu neu rentu ar y farchnad yn eu hardal leol. Mae’r grŵp hwn wedi tyfu o ran maint ac mae’n dal yn gymharol fwy bregus o ran fforddiadwyedd, diogelwch ac ansawdd annedd ac felly’n ymgeiswyr posibl am ddewisiadau mwy fforddiadwy. 

Y rhesymeg dros ganolbwyntio ar y grwpiau hyn yw mai’r rhain fyddai prif darged polisïau tai a chynllunio lleol ar gyfer darparu tai cymdeithasol a fforddiadwy ychwanegol. 

Amcangyfrifon sy’n seiliedig ar y model yw’r holl ddangosyddion ac maent ar gael i lawr i lefel ardal ehangach haen is (AGEHI). Mae’r fethodoleg yn dilyn yn fras yr un a ddefnyddiwyd ym mynegeion amddifadedd 2015 a 2019 yn Lloegr, ond gyda rhai newidiadau methodolegol manwl, ac estyniad i rentwyr preifat hŷn. 

Gan ddefnyddio’r pedair set hyn o gyfrannau amcangyfrifedig, rydym yn cyfrifo mesur ‘fforddiadwyedd tai’ o anhawster i gael tai ar gyfer y ddau grŵp oedran ar wahân, drwy wrth-droi, safoni a chyfuno’r elfennau ‘prynu’ a ‘rhentu’ â phwysoliad cyfartal. Yna, caiff y ddau fesur hyn eu cyfuno’n ddangosydd fforddiadwyedd tai cyffredinol sy’n mesur yr anallu i fforddio ymuno â’r farchnad i berchen-feddianwyr neu’r farchnad rhentu preifat. Gwneir hyn drwy safoni a chyfuno’r mesurau ar gyfer y ddau grŵp oedran â phwysoliad o 75% ar gyfer y grŵp iau a 25% ar gyfer rhentwyr preifat hŷn. Mae hyn yn adlewyrchu maint cymharol y poblogaethau hyn a, gellir dadlau, mae’n cynnig cynrychioliad rhesymol o’u pwysigrwydd cymharol ar gyfer polisïau tai a chynllunio. 

Dulliau a ffynonellau data

Ffynonellau data

Y prif ffynonellau data yw’r Arolwg o Adnoddau Teulu ar gyfer incwm a chyfansoddiad aelwydydd, Mynegai Prisiau Tai’r SYG (y Gofrestrfa Tir gynt) ar gyfer prisiau tai, a data o Swyddogion Rhenti Cymru (sy’n cyfateb i’r data gweinyddol a gesglir yn Lloegr gan Asiantaeth y Swyddfa Brisio) ar gyfer rhenti. Roedd ffynonellau eraill a ddefnyddiwyd yn cynnwys ystod o ddata Cyfrifiad 2021 a data cyhoeddedig neu swyddogol eraill ar lefel AGEHI, gan gynnwys dosbarthiadau’r SYG o ACEHIau ac awdurdodau lleol yn seiliedig ar 2021, poblogaethau’r SYG ar gyfer AGEHIau, cyfrifon o hawlwyr NOMIS, a rhai dangosyddion eraill ar lefel awdurdod lleol, gan gynnwys o’r Arolwg Blynyddol o’r Boblogaeth a’r Arolwg Blynyddol o Oriau ac Enillion. 

Mae data ar rentu preifat gan Swyddogion Rhenti Cymru yn adlewyrchu rhenti ymhlith tenantiaethau o hyd amrywiol, ac mae’n bosibl nad yw’r data yn cynrychioli’n gywir gost sicrhau tenantiaeth newydd heddiw, am fod tenantiaethau sy’n bodoli eisoes fel arfer yn wynebu cynnydd rhent is. 

Incwm

Diffinnir incwm fel incwm o’r ‘uned fudd-dal gyntaf’ yn yr aelwyd, heb gynnwys incwm o fudd-daliadau sy’n dibynnu ar brawf modd, ac o fudd-daliadau y bwriedir iddynt gwmpasu’r costau ychwanegol sy’n gysylltiedig ag anabledd (lwfans byw i’r anabl, taliad annibyniaeth personol, lwfans gweini). Diffinnir yr uned fudd-dal gyntaf fel y prif ddeiliad ac unrhyw bartner lle mae person cyfeirio’r aelwyd o dan 40 oed. Bydd oedolion eraill sy’n bresennol mewn unrhyw aelwyd ‘gymhleth’ yn unedau budd-dal ar wahân, ac ni fydd eu hincwm yn cael ei gynnwys am na fyddai’r rhain yn cael eu hystyried yn incwm cyfrifadwy at ddibenion cael morgais ac am y tybir mai’r uned fudd-dal graidd a fyddai’n ceisio prynu neu rentu uned dai briodol. Mae hyn yn golygu nad yw ‘aelwydydd cudd’ (megis plant sy’n oedolion neu oedolion eraill sy’n byw mewn aelwyd fwy o faint) wedi eu cynnwys yn y mesur, er ei bod yn bosibl eu bod yn ceisio cael tai’n annibynnol hefyd.

Ardaloedd marchnad dai

O ran tybiaethau ynglŷn â ble mae teulu penodol yn ceisio byw o bosibl, mae’r dull gweithredu yn defnyddio daearyddiaethau "ardal marchnad dai" yn hytrach nag AGEHIau, am fod pobl yn debygol o ymgyrraedd yn ehangach na ffin AGEHI wrth geisio prynu neu rentu. Mae’n debygol hefyd y byddai data annigonol ar brisiau a rhenti ar lefel ardal fach i ddeillio costau trothwy dibynadwy ar gyfer llety o faint gwahanol i’w mewnbynnu i’r model hwn.

Cyfrifwyd prisiau tai a rhenti trothwy ar gyfer Lloegr mewn gwaith blaenorol ar gyfer Ardaloedd Marchnad Dai a oedd yn deillio o’r astudiaeth yn 2010 The Geography of Housing Market Areas in England . Jones, Coombes a Wong (2010), a gwblhawyd ar ran yr Uned Tai a Chyngor Cynllunio Genedlaethol gynt ac a gyhoeddwyd gan yr Adran Llywodraeth Leol a Chymunedau.

Nod y gwaith hwn oedd nodi’r ardaloedd optimaidd lle y dylid cyflawni gwaith cynllunio ar gyfer tai, gan ddefnyddio data’r Cyfrifiad am batrymau cymudo a mudo. Defnyddiwyd haen isaf ardaloedd marchnad dai leol at y diben hwn, gyda data ar brisiau ar lefel ardal fach a data ar renti ar lefel awdurdod lleol wedi’u dosrannu i ardaloedd marchnad dai leol. Caiff yr un dull ei ddilyn ar gyfer Cymru. 

Ffigur 1: map o ardaloedd marchnad dai leol yng Nghymru a ddefnyddiwyd yn MALlC 2025

Image

Disgrifiad o ffigur 1: mae’r map yn dangos bod y 35 o ardaloedd marchnad dai leol canlyniadol yn agos i’r ardaloedd awdurdod lleol presennol, gydag is-raniadau mewn sawl achos. Awgrymodd archwiliad o wybodaeth lefel ward 2001 ar yr ardaloedd marchnad dai leol ar gyfer Cymru mai dim ond mewn un pâr o awdurdodau (Castell-nedd Port Talbot a Phen-y-bont ar Ogwr) roedd ardaloedd lle roedd croesi helaeth dros ffiniau awdurdodau lleol, ynghyd â thri math o awdurdod ‘cymoedd’ mwy o faint lle roedd ardaloedd marchnad dai llai o faint yn cynrychioli cymoedd gwahanol yn rhan o’r system. Yn ogystal â hynny, roedd tri awdurdod gwledig mawr hefyd wedi’u rhannu’n fwy nag un ardal marchnad dai. 

Defnyddiwyd data ar renti ar gyfer awdurdodau lleol i amcangyfrif yn fras ddata rhenti ar gyfer ardaloedd marchnad dai leol gan ddefnyddio tystiolaeth ar y berthynas rhwng rhenti a phrisiau: tybiwyd y byddai rhenti yn amrywio rhwng gwahanol rannau o awdurdodau lleol/ardaloedd marchnad dai leol yn gymesur â’r amrywiad ym mhrisiau tai i’r radd 0.7. Roedd y gwaith o fapio ardaloedd marchnad dai leol ar ACEHIau yn golygu brasamcanion, gan fod yr ACEHIau wedi’u llunio o wardiau a bod rhai yn croesi’r ffin â Lloegr yn wreiddiol. 

Nid yw'r mesur yn anelu at gofnodi amrywiad o ran prisiau tai rhwng ardaloedd bach o fewn awdurdod na dinas benodol, ac nid yw ychwaith yn ceisio cofnodi argaeledd na chyflenwad tai addas. Yn hytrach, mae'n adlewyrchu'r amrywiad tebygol o ran incwm aelwydydd a gofynion o ran ystafelloedd gwely ar y lefel ardal fach, ochr yn ochr â chost tai trothwy yn seiliedig ar yr ardal marchnad dai ehangach. Y nod yw amcangyfrif pa mor debygol ydyw y gall aelwydydd mewn ardal fach yn rhesymol fforddio prynu neu rentu cartref addas o fewn yr ardal farchnad ehangach, os tybir y gall pobl symud pellter rhesymol i ddod o hyd i dŷ fforddiadwy.

Er bod setiau data eraill, megis Ystadegau prisiau tai ar gyfer ardaloedd bach yng Nghymru a Lloegr (y Swyddfa Ystadegau Gwladol), yn canolbwyntio ar amrywiadau mewn prisiau lleol, mae’r mesur hwn yn ystyried amgylchiadau aelwydydd ac yn tybio y gall pobl symud pellter rhesymol i ddod o hyd i dai fforddiadwy. 

Er enghraifft, efallai na fydd aelwyd sy’n byw mewn cymdogaeth incwm cymharol isel yn gallu fforddio tai yn ei chyffiniau, ond gallai o bosibl fforddio eiddo addas mewn rhan gyfagos o’r ardal marchnad dai ehangach. Mae’r mesur yn adlewyrchu hyn drwy gyfuno data ar incymau lleol a chyfansoddiad aelwydydd â throthwyon costau tai a bennir ar lefel y farchnad ehangach, yn hytrach na cheisio cofnodi mân wahaniaethau mewn prisiau rhwng cymdogaethau cyfagos.

Trothwyon a meini prawf fforddiadwyedd 

Mae’n rhaid i aelwyd, p’un a yw’n prynu neu’n rhentu, gyrraedd dau drothwy fforddiadwyedd sy’n seiliedig ar gymhareb, un sy’n ymwneud â chymhareb pris tŷ neu rent i incwm, a’r llall yn seiliedig ar gymhareb incwm net gweddilliol ar ôl costau tai i safon sy’n seiliedig ar ofynion sylfaenol aelwyd, gan ganiatáu ar gyfer cyfansoddiad yr aelwyd. Diweddarwyd meini prawf a ddefnyddiwyd mewn gwaith blaenorol i gyfrif am ddadansoddiadau academaidd, arferion marchnad, a thystiolaeth ddiweddar ynglŷn â dewisiadau tai grwpiau targed allweddol. 

Trothwyon prisiau/rhent: Mae’r pris trothwy yn seiliedig ar chwartel isaf pob gwerthiant o fewn grwpiau maint (1, 2, 3 a 4+ o ystafelloedd gwely) ar lefel Ardal Marchnad Dai, ac yn yr un modd chwartel isaf rhenti marchnad breifat o fewn grwpiau maint. Mae’r meini prawf ynglŷn â maint ar gyfer fforddiadwyedd i brynu yn cynnwys ystafell wely sbâr. Ar gyfer fforddiadwyedd i rentu yn y farchnad, y categori maint isaf a gafodd ei gynnwys oedd un ystafell wely. 

Cymhareb prisiau/rhent i incwm: Ar gyfer prynu, y gymhareb yw lluosydd benthyca o incwm gros i’r morgais mwyaf a ganiateir (4.0 ar gyfer un enillydd 3.6 ar gyfer 2 enillydd), ond ar gyfer rhentwyr byddai cymhareb rhent i incwm net o 30%. 

Ar gyfer prynu tŷ, tybir y byddai morgais o 95% yn cael ei drefnu ond ceir lwfans hefyd ar gyfer cynilion ‘dros ben’ (dros £12,000) sydd gan yr aelwyd eisoes i’w cyfrannu. Gall rhai aelwydydd brynu diolch i drosglwyddiadau mawr o gyfoeth gan rieni neu berthnasau eraill; nid yw’r dangosydd yn cynnwys lwfans am hyn. Mae’r lluoswyr benthyca a ddewisir yn adlewyrchu ymarfer diweddar ac maent yn gyson â’r gymhareb talu i incwm net o 30% gyda chyfraddau llog o tua 4% a chyfnod morgais o 30 mlynedd (byddai cyfnodau a lluoswyr gwahanol yn gymwys i rentwyr hŷn yn dibynnu ar oedran).

Cymhareb incwm gweddilliol i ofyniad sylfaenol: Ar gyfer y ddwy ddeiliadaeth, pennir y gymhareb incwm gweddilliol ar 1.4 gwaith swm sy’n deillio o 90% o eitemau cyllideb graidd a ddewisir o’r Safon Lleiafswm Incwm.

Dilyniant modelu

Caiff y dangosydd ei fodelu drwy ddefnyddio data’r Arolwg o Adnoddau Teulu, gan fod hyn yn cynnwys sampl fawr (yn cronni pedair blwyddyn o ddata) a’r data mwyaf awdurdodol ar incwm a budd-daliadau. Y blynyddoedd o ddata a ddefnyddiwyd oedd: 2023/24, 2022/23, 2021/22 a 2019/20 .

Caiff mesurau o incwm a fforddiadwyedd eu hamcangyfrif mewn camau. Yn gyntaf, caiff model ei lunio drwy ddefnyddio newidynnau penodol yn nata arolwg sampl yr Arolwg o Adnoddau Teulu i ragfynegi’r mesurau o incwm a fforddiadwyedd. Yna, caiff set ddata o newidynnau rhagfynegyddion cyfatebol ei chreu drwy ddefnyddio’r Cyfrifiad a ffynonellau eraill. Yna, caiff paramedrau’r model rhagfynegol o waith dadansoddi’r Arolwg o Adnoddau Teulu eu cymhwyso i greu gwerthoedd a ragfynegwyd ar gyfer y mesurau o incwm a fforddiadwyedd ar lefel AGEHI. Yna, caiff yr amcangyfrifon hyn ar lefel AGEHI eu haddasu ar gyfer cysondeb gan ddefnyddio gwerthoedd rheoli sy’n seiliedig ar fathau o ardal (p’un a ydynt mewn rhanbarthau â phrisiau uwch neu is) a chategorïau o awdurdodau lleol, gan gymhwyso dull addasu iteraidd. 

Ar y cam olaf, bwriwyd golwg dros y gwerthoedd a ragwelwyd wedi’u rheoli gan AGEHIau unigol am allanolynnau neu achosion coll. Yn yr achosion hyn, byddai amcangyfrif amgen yn cael ei lunio drwy ddefnyddio ‘elastigeddau fforddiadwyedd’ (a luniwyd yng ngwaith dadansoddi’r Arolwg o Adnoddau Teulu) a gymhwysir at wahaniaethau o ran pris neu rent o gyfartaleddau grŵp. 

Mae’r dull gweithredu yn cynnwys modelu incymau a fforddiadwyedd ledled Cymru a Lloegr yn eu cyfanrwydd, gyda’r un swyddogaethau rhagfynegol yn cael eu cymhwyso at y ddau am nad yw niferoedd sampl yr Arolwg o Adnoddau Teulu i Gymru yn ddigon i fodelu’n effeithiol i Gymru yn unig. Fodd bynnag, ar gam rheoli’r amcangyfrifon, caiff cyfraddau fforddiadwyedd a ragfynegwyd eu gwirio i sicrhau eu bod yn gyson â micro-amcangyfrifon yr Arolwg o Adnoddau Teulu ar lefel Cymru.

Cyfyngiadau ac ystyriaethau 

Aelwydydd cudd

Mae’r mesur yn canolbwyntio ar incwm yr ‘uned fudd-dal gyntaf’ mewn aelwyd ac nid yw’n cynnwys oedolion eraill mewn aelwydydd cymhleth. Mae hyn yn golygu nad yw aelwydydd cudd (megis plant sy’n oedolion neu unigolion nad ydynt yn perthyn sy’n byw mewn aelwyd fwy o faint) yn cael eu cofnodi, er eu bod yn wynebu rhwystrau o ran fforddiadwyedd o bosibl. 

Mae'r rhan fwyaf o aelwydydd newydd yn cael eu ffurfio o fewn yr ystod oedran hyd at 40, felly tybir bod y grŵp hwn yn darparu cynrychiolaeth eang o aelwydydd newydd sy'n dod i mewn ac yn ymsefydlu yn y system dai.

Data ar rentu preifat 

Caiff y data ar renti a ddefnyddir eu cyrchu ar lefel awdurdod lleol, sy’n cyfyngu ar y gallu i adlewyrchu amrywiadau manylach mewn rhenti o fewn awdurdodau (ac mae rhai o’r ardaloedd marchnad dai leol a ddefnyddir yn is-raniadau llai o awdurdodau lleol). Hefyd, mae’n bosibl bod y data yn tangynrychioli landlordiaid bach ac yn hepgor tenantiaethau sy’n cynnwys budd-dal tai, sydd o bosibl yn ystumio canlyniadau i ffwrdd o begwn isaf y farchnad.

Ardaloedd marchnad dai

Mae trothwyon fforddiadwyedd ar gyfer pob AGEHI yn seiliedig ar ardaloedd marchnad dai ehangach (yn hytrach na chymdogaethau unigol). Mae hyn yn adlewyrchu’r dybiaeth y gall aelwydydd symud pellter rhesymol i gael tai a ddymunir, ond mae’n golygu nad yw’r mesur yn cofnodi gwahaniaethau lleol iawn mewn prisiau.

Ffocws ar ddeiliadaeth ac oedran 

Mae’r dangosyddion yn targedu aelwydydd iau (o dan 40 oed) a rhentwyr preifat hŷn (40 i 65 oed), yn seiliedig ar eu perthnasedd i bolisïau tai. Fodd bynnag, gall heriau o ran fforddiadwyedd hefyd effeithio ar grwpiau eraill nas cwmpesir yn uniongyrchol. Nid yw’r dangosydd cyffredinol yn cyfrif am amrywiadau o ran dosbarthiad oedran rhwng rhannau o Gymru, hynny yw, caiff y ddau ddangosydd eu cyfuno’n fesur cyffredinol gan ddefnyddio’r un pwysoliad ar gyfer pob ardal fach, pwysoliad o 75% ar gyfer y grŵp iau a phwysoliad o 25% ar gyfer rhentwyr preifat hŷn.

Fodd bynnag, byddwn yn cyhoeddi'r data dangosydd ar gyfer pob cydran (yn ôl oedran a deiliadaeth) ar wahân, gan alluogi ar gyfer dadansoddi pellach os bydd angen.

Trothwyon fforddiadwyedd 

Mae’r mesur yn defnyddio dau faen prawf: cymhareb cost tai i incwm ac incwm gweddilliol ar ôl costau tai, yn seiliedig ar dystiolaeth a gwaith modelu wedi’u diweddaru. Er bod y trothwyon hyn yn gadarn, maent yn dal i symleiddio amgylchiadau aelwydydd cymhleth.

Cyfyngiadau oherwydd maint samplau

Ar gyfer rhentwyr preifat hŷn, mae maint y samplau yn yr Arolwg o Adnoddau Teulu yn gymharol fach, sy’n cyfyngu ar fanwl gywirdeb amcangyfrifon ac sy’n gofyn am grwpio ardaloedd i gyrraedd y trothwyon adrodd isaf gofynnol.