Llywodraeth Cymru Datganiad Meysydd o Ddiddordeb Ymchwil: materion economaidd a chyllidol

1.1 Mae’r ddogfen Meysydd o Ddiddordeb Ymchwil hon yn crynhoi cwestiynau ymchwil Llywodraeth Cymru sy’n ymwneud â materion economaidd a chyllidol yng Nghymru.

1.2 Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i lunio economi fwy ffyniannus a chynaliadwy sydd o fudd i bob unigolyn a chymuned ledled Cymru. Mewn oes sydd wedi’i nodweddu gan ddatganoli cyllidol, trawsnewidiad technolegol, newidiadau demograffig ac ansicrwydd byd-eang, rydym yn ddibynnol ar ymchwil o ansawdd uchel, sy’n benodol i Gymru, i fod yn sail ar gyfer penderfyniadau polisi a buddsoddi.

1.3 Mae’r ddogfen Meysydd o Ddiddordeb Ymchwil hon wedi’i saernïo yn unol â naw thema sy’n cynrychioli’r heriau a’r cyfleoedd economaidd a chyllidol craidd sy’n wynebu Cymru heddiw. Mae pob thema yn cynrychioli maes â blaenoriaeth strategol lle y mae ymchwil a thystiolaeth yn hanfodol fel sail ar gyfer polisïau, buddsoddiadau a chynlluniau hirdymor Llywodraeth Cymru. Cynlluniwyd y themâu i gyflawni’r canlynol:

• Bod yn gydnaws â chyfrifoldebau datganoledig, fel trethi, datblygu economaidd, sgiliau, a thai, lle y mae gan Gymru y pŵer i lunio atebion wedi’u teilwra.
• Mynd i’r afael â heriau cymdeithasol trawsbynciol, gan gynnwys newidiadau demograffig, gwydnwch hinsawdd, ac addasu ar ôl Brexit.
• Sicrhau perthnasedd polisïau, drwy ganolbwyntio ar feysydd lle y gall tystiolaeth gefnogi’n uniongyrchol y broses o wneud penderfyniadau, gwerthuso, a chyflawni Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru).
• Hyrwyddo datblygiad sy’n gynhwysol ac yn gynaliadwy, gan gydnabod bod angen twf economaidd sy’n lleihau anghydraddoldebau ac sy’n cryfhau gwydnwch cymunedol.

1.4 Mae’r ddogfen Meysydd o Ddiddordeb Ymchwil hon yn un o nifer sy’n cael eu llunio gan Lywodraeth Cymru. Nid yw’n hollgynhwysol nac yn derfynol. Rydym am iddi ysgogi deialog â’r gymuned ymchwil yn ehangach a bod yn ganllaw i’r meysydd hynny lle y gall ymchwil bellach fod o gymorth i ddatblygu polisïau sy’n barod at y dyfodol yng Nghymru. Byddwn yn adolygu’r ddogfen hon yn flynyddol ac yn ei diweddaru yn ôl yr angen.

1.5 Nid yw’r ddogfen Meysydd o Ddiddordeb Ymchwil hon yn wahoddiad i dendro am gyllid Llywodraeth Cymru ar gyfer prosiectau ymchwil penodol ar hyn o bryd.

1.6 Rydym yn gwahodd ymchwilwyr, sefydliadau, melinau trafod a phartneriaid i gyfrannu at yr anghenion tystiolaeth hyn ac i ymgysylltu â ni wrth inni lunio atebion polisi arloesol a thrawiadol.

2.1 Wrth i Gymru ymgymryd â rhagor o gyfrifoldeb dros ei chyllid cyhoeddus, rydym yn ceisio ymchwil sy’n dyfnhau’r ddealltwriaeth o sefyllfa a gallu cyllidol Cymru ac sy’n cefnogi datblygiad polisi trethi datganoledig a fframweithiau cyllidebu. Mae’r blaenoriaethau yn cynnwys:

• Cynllun ac effaith y trethi datganoledig (ee y Dreth Trafodiadau Tir, y Dreth Gwarediadau Tirlenwi, Cyfraddau Treth Incwm Cymru), gan gynnwys yr effeithiau dosbarthiadol, ymatebion ymddygiadol, a dynameg cystadleuaeth dreth.
• Pennu rhagolygon refeniw a dadansoddi’r sylfaen drethu, gan gynnwys modelu incwm aelwydydd, gwerthoedd eiddo, gwaredu gwastraff, a gweithgarwch economaidd ar draws sectorau ac ardaloedd daearyddol yn well.
• Rhyngweithio â fframwaith cyllidol y DU, yn enwedig â gweithrediad mecanwaith yr addasiad i’r grant bloc, adnoddau rheoli risgiau cyllidol (ee Cronfa Wrth Gefn Cymru) a goblygiadau’r trefniadau cyllido rhynglywodraethol (ee Fformiwla Barnett).
• Dadansoddi cynaliadwyedd cyllidol, gan gynnwys effaith hirdymor newidiadau demograffig, pwysau cyllidol sy’n gysylltiedig â hinsawdd a strategaethau buddsoddi cyhoeddus.
• Trethi a Gwrth-hiliaeth – ymchwilio i sut y gall polisïau trethi, a’r modd y cânt eu gweinyddu, fynd i’r afael yn rhagweithiol â hiliaeth systemig a’i ddymchwel, gan sicrhau bod system dreth Cymru wedi’i chynllunio mewn ffordd sy’n cefnogi canlyniadau gwrth-hiliol ledled Cymru, a’i bod yn cael ei gweithredu felly.

3.1 Mae cryfhau sylfeini economaidd Cymru a gwella perfformiad o ran cynhyrchiant yn ganolog i gyflawni nodau Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol. Rydym yn ceisio tystiolaeth i fod yn sail ar gyfer polisïau sy’n hyrwyddo twf hirdymor, sy’n gynhwysol ac sy’n cynnal cydbwysedd rhwng y rhanbarthau. Mae’r blaenoriaethau yn cynnwys:

• Penderfynyddion cynhyrchiant ar lefelau cwmni a rhanbarthol, gan gynnwys rôl mabwysiadu digidol, defnyddio sgiliau, arloesi, buddsoddi mewn seilwaith a chymorth tyfu busnes.
• Anghydraddoldebau strwythurol a gofodol, gan gynnwys bylchau parhaus o ran incwm a chynhyrchiant rhwng y rhanbarthau, ac oddi mewn iddynt, a sut y gall ymyriadau wedi’u targedu fynd i’r afael â’r rhain.
• Trawsnewid i economi carbon isel a chylchol, gan gynnwys ymchwil ar strategaeth ddiwydiannol werdd, buddsoddiad sy’n gydnaws â sero net, arloesi mewn ynni glân ac effeithiau datgarboneiddio ar y farchnad lafur.
• Yr economi sylfaenol, yn enwedig ymchwil ar wella cynhyrchiant, gwydnwch a gwerth cymunedol sectorau hanfodol fel gofal, bwyd, tai a manwerthu lleol.
• Yr economi wledig, yn enwedig ymchwil sy’n astudio cyfleoedd i arallgyfeirio a chryfhau economïau gwledig drwy arloesi, defnyddio tir mewn modd cynaliadwy, diwydiannau gwyrdd, twristiaeth, systemau bwyd lleol a chymorth i fusnesau bach a chanolig a mentrau cymdeithasol.
• Twf a llesiant economaidd, gan gynnwys ymchwil ar y berthynas rhwng twf a llesiant economaidd, a pha bolisïau neu ymyriadau all gefnogi gwelliannau o ran y ddau gysyniad hwn.
• Datblygu economaidd a’r Gymraeg, gan gynnwys sut y mae’r Gymraeg yn cyfrannu at ddatblygiad economaidd, gan gynnwys ei rôl i gefnogi adfywio rhanbarthol, twf busnesau a chanlyniadau’r farchnad lafur.

4.1 Mae deall tueddiadau’r farchnad lafur ac effeithiolrwydd ymyriadau polisi yn hanfodol i hyrwyddo gwaith teg a chysoni sgiliau mewn economi sy’n newid yn gyflym. Rydym yn croesawu ymchwil ar y canlynol:

• Tueddiadau o ran cyflogaeth a chyfranogiad, gan gynnwys gwahaniaethau mewn mynediad a chanlyniadau yn ôl rhywedd, oedran, ethnigrwydd, anabledd ac ardaloedd daearyddol.
• Effaith awtomatiaeth, deallusrwydd artiffisial (AI) a digidoleiddio ar rolau swyddi, sectorau, a dadleoli’r gweithlu, yn ogystal â strategaethau ar gyfer ailsgilio ac uwchsgilio.
• Cyflogaeth ieuenctid, tangyflogaeth, a’r rhwystrau i sicrhau gwaith o ansawdd uchel, yn enwedig ymhlith y rhai nad ydynt mewn addysg, cyflogaeth na hyfforddiant (NEET).
• Strategaethau datblygu’r gweithlu, gan gynnwys effeithiolrwydd prentisiaethau, llwybrau galwedigaethol, dysgu gydol oes a hyfforddiant dan arweiniad cyflogwyr i fodloni’r anghenion sgiliau presennol ac yn y dyfodol.
• Ymchwil gwaith teg, gan gynnwys gweithredu agenda Gwaith Teg Cymru, y cyflog byw, diogelwch swyddi a llais y gweithwyr ym marchnad lafur Cymru.

5.1 Mae ergydion economaidd ac anfanteision strwythurol yn golygu bod lefelau parhaus o dlodi ac anghydraddoldeb yng Nghymru wedi’u dwysáu. Rydym yn ceisio ymchwil sy’n astudio’r cysylltiadau rhwng twf economaidd a thlodi, gan gynnwys sut y gall strategaethau twf cynhwysol leihau amddifadedd a helpu i dargedu polisïau perthnasol at y rheini y mae mwyaf o angen arnynt sy’n cynnwys:

• Mesur a monitro tlodi, gan gynnwys datblygu dangosyddion cadarn, olrhain tlodi plant a llunio dadansoddiad rhanbarthol o dlodi ac amddifadedd yng Nghymru.
• Effaith trethi, budd-daliadau lles a gwasanaethau cyhoeddus ar incwm a llesiant aelwydydd, gan gynnwys modelu micro-efelychu i asesu senarios polisi.
• Modelau adeiladu cyfoeth cymunedol, perchnogaeth gydweithredol, cyfranogiad mewn economïau digidol, strategaethau caffael lleol a rôl yr economi gymdeithasol i fynd i’r afael ag anghydraddoldeb.

6.1 Mae gwella symudedd cymdeithasol yn ganolog i adeiladu economi decach a mwy cynhwysol yng Nghymru. Rydym yn croesawu ymchwil sy’n astudio’r ffactorau sy’n rhwystro ac sy’n galluogi symudedd i fyny, yn enwedig i unigolion a chymunedau sy’n wynebu anfantais strwythurol. Mae’r meysydd o ddiddordeb allweddol yn cynnwys:

• Dadansoddiad hydredol o symudedd cymdeithasol, gan gynnwys y newidiadau rhwng y gwahanol genedlaethau o ran incwm, addysg, galwedigaeth a chyfoeth ar draws gwahanol ranbarthau a grwpiau demograffig.
• Ysgogwyr cyfle economaidd, megis mynediad at addysg, tai, trafnidiaeth, seilwaith digidol a llwybrau cyflogaeth o ansawdd da.
• Rôl y blynyddoedd cynnar a pholisi addysg, gan gynnwys effaith y ddarpariaeth gofal plant, cyrhaeddiad yn yr ysgol ac addysg ôl-16 ar gyfleoedd bywyd hirdymor.
• Symudedd daearyddol ac anfantais sy’n seiliedig ar leoedd, gan ymchwilio i sut y mae lleoliad yn effeithio ar fynediad at gyfleoedd a sut y gall ymyriadau wedi’u targedu leihau anghydraddoldeb gofodol.
• Rhwystrau croestoriadol i symudedd, gan gynnwys yr effeithiau wedi’u dwysáu a gaiff rhywedd, ethnigrwydd, anabledd a chefndir economaidd-gymdeithasol ar ganlyniadau bywyd.
• Ysgogiadau polisi i hyrwyddo symudedd, megis strategaethau marchnad lafur cynhwysol, buddsoddiad wedi’i dargedu mewn sgiliau a diwygiadau i’r systemau tai a lles.

7.1 Mae deall dynameg cronni a throsglwyddo cyfoeth yn dod yn fwyfwy pwysig ar gyfer mynd i’r afael ag anghydraddoldeb hirdymor a gwydnwch economaidd yng Nghymru. Rydym yn croesawu ymchwil ar y canlynol:

• Patrymau dosbarthiad cyfoeth, gan gynnwys gwahaniaethau o ran perchnogaeth asedau (ee tai, pensiynau, buddsoddiadau ariannol) ar draws grwpiau incwm, rhanbarthau a chenedlaethau.
• Trosglwyddiadau cyfoeth rhwng y cenedlaethau, fel etifeddiaeth a rhoddion, a’u heffaith ar symudedd cymdeithasol, mynediad at dai a chanlyniadau economaidd gydol oes.
• Trethu cyfoeth a throsglwyddiadau, gan gynnwys effeithiau ymddygiadol a dosbarthiadol treth etifeddiant, trethi eiddo a diwygiadau posibl i gefnogi tegwch a chynaliadwyedd cyllidol.
• Cyfoeth a llesiant, gan ymchwilio i sut y mae perchnogaeth asedau yn dylanwadu ar ddiogelwch ariannol, iechyd meddwl, a boddhad â bywyd, yn enwedig yng nghyd-destun yr ergydion economaidd.
• Ymyriadau polisi i leihau anghydraddoldeb cyfoeth, gan gynnwys mecanweithiau ar gyfer adeiladu asedau ymhlith aelwydydd incwm isel, modelau perchnogaeth gymunedol a gwasanaethau ariannol cynhwysol.

8.1 Mae tueddiadau demograffig, gan gynnwys poblogaeth sy’n heneiddio, mudo mewnol a symudedd rhyngwladol yn cyflwyno heriau yn ogystal â chyfleoedd i economi a gwasanaethau cyhoeddus Cymru. Mae gennym ddiddordeb arbennig mewn ymchwil ar:

• Rôl mudo a gynlluniwyd i gefnogi cynaliadwyedd y boblogaeth, gwrthdroi tueddiadau diboblogi (yn enwedig mewn ardaloedd gwledig ac ôl-ddiwydiannol) a bodloni’r prinder sgiliau mewn sectorau allweddol fel iechyd, gofal cymdeithasol, adeiladu a thechnoleg.
• Effeithiau economaidd a chyllidol mudo, gan gynnwys cyfraniadau at y refeniw trethi, y galw am dai, y defnydd o wasanaethau cyhoeddus a’r cyfranogiad yn y farchnad lafur.
• Cadw ac integreiddio mudwyr, gan gynnwys y rhwystrau i gynhwysiant, anghenion cymorth iaith, cydlyniant cymunedol a mynediad at hawliau a gwasanaethau.
• Strategaethau i ddenu talent ryngwladol, yn enwedig yng nghyd-destun cyfyngiadau polisi mewnfudo’r DU gyfan ac anghenion neilltuedig Cymru o ran symudedd llafur a datblygu rhanbarthol.
• Rhagolygon poblogaeth a modelu, gan ymgorffori cyfraddau genedigaethau, disgwyliad oes, tueddiadau mudo ynghyd â’u goblygiadau hirdymor ar gyfer tai, trafnidiaeth, addysg a chynllunio iechyd.

9.1 Mae Cymru yn parhau i addasu i newidiadau strwythurol sy’n deillio o ymadael â’r UE a phandemig COVID-19. Mae gennym ddiddordeb mewn ymchwil sy’n asesu canlyniadau tymor canolig a hirdymor yr aflonyddwch hwn, gan gynnwys:

• Masnach, buddsoddiad, a mynediad i’r farchnad ar ôl Brexit, gan gynnwys effeithiau sy’n benodol i sector, cyfleoedd ar gyfer partneriaethau rhyngwladol newydd a newidiadau o ran cydweddiad rheoleiddiol.
• Ergydion yn y farchnad lafur, gan gynnwys diwedd symudiad rhydd yr UE a heriau recriwtio mewn sectorau.
• Gwerthuso mesurau adfer wedi’r pandemig, gan gynnwys ffyrlo, grantiau cymorth busnes a’u heffeithiau etifeddol ar gynhyrchiant.
• Gwydnwch cadwyni cyflenwi ac arallgyfeirio economaidd, gan gynnwys gwendidau rhanbarthol a chyfleoedd i ddychwelyd gweithgynhyrchu neu dwf sy’n seiliedig ar arloesi.

10.1 I gyflawni dadansoddiad economaidd a chyllidol o ansawdd uchel, rhaid wrth seilwaith data gwell a thrylwyredd methodolegol. Rydym yn croesawu ymchwil sy’n cryfhau gallu dadansoddol Cymru:

• Datblygu modelau economaidd sy’n benodol i Gymru, gan gynnwys modelau cydbwysedd cyffredinol, dulliau micro-efelychu a fframweithiau mewnbwn-allbwn rhanbarthol.
• Defnyddio data mewn modd arloesol, megis data trafodiadau amser real, dadansoddiad geo-ofodol, a chysylltiadau â data gweinyddol a mynediad atynt i feithrin dealltwriaeth fwy manwl o bolisïau ac ymyriadau wedi’u targedu.
• Gwerthuso effaith polisïau, gan gynnwys dadansoddiad cost a budd, gwerthusiad gwrthffeithiol o effaith a dulliau sy’n seiliedig ar theori ar gyfer rhaglenni cyhoeddus ac ymyriadau cyllidol.
• Mynd i’r afael â bylchau mewn data, yn enwedig mewn meysydd polisi datganoledig, ystadegau ardaloedd bach, data’r farchnad lafur wedi'u dadgyfuno ac wrth ddadansoddi yn ôl sector.

11.1 Mae Llywodraeth Cymru’n croesawu cyfleoedd i gydweithio ag ymchwilwyr ar unrhyw un o themâu'r Meysydd o Ddiddordeb Ymchwil ac ar faterion economaidd sy'n berthnasol i Lywodraeth Cymru yn fwy cyffredinol. I gael rhagor o wybodaeth, cysylltwch â: YmchwilEconomaidd@llyw.cymru.