Adolygiad o ddulliau ymgynghori â’r cyhoedd wrth ddatblygu polisi hinsawdd: crynodeb

Comisiynwyd yr adolygiad hwn gan yr adran polisi hinsawdd ganolog o fewn Llywodraeth Cymru i ystyried ffurfiau ymgynghorol o gynnwys y cyhoedd mewn gwneud penderfyniadau i lywio ei dull o ddatblygu polisïau Sero Net a pholisïau sy'n gysylltiedig â'r hinsawdd.

Dyma oedd amcanion penodol yr adolygiad

Nod 1

Cynnal ymchwil i benderfynu i ba raddau y mae gweithgaredd ymgysylltu yn cael ei gynnal yng Nghymru, y dulliau a ddefnyddir, a'u heffeithiolrwydd.

Nod 2

Llywio dealltwriaeth o'r gwahanol ffurfiau o ymgysylltu ymgynghorol y gellid eu defnyddio at wahanol ddibenion a chynulleidfaoedd yng Nghymru.

Nod 3

Helpu i lywio penderfyniadau ynghylch dulliau y gellir eu defnyddio i ehangu ymgysylltu y tu hwnt i ymgynghoriadau, gan gyrraedd y rhai na fyddent fel arfer yn ymateb i ymgynghoriadau'r Llywodraeth.

Nod 4

Sefydlu sut y gellir defnyddio dulliau ymgysylltu ymgynghorol i ddyfnhau dealltwriaeth y Llywodraeth a helpu i ddylunio atebion polisi sy'n goresgyn rhwystrau i weithredu ar newid hinsawdd ac sy'n cael eu croesawu gan y cyhoedd.

Defnyddiwyd dyluniad dulliau cymysg i gynnal yr adolygiad hwn, gan driongli mewnwelediadau o Asesiad Cyflym o'r Dystiolaeth (ACD), arolwg ar-lein, cyfweliadau lled-strwythuredig a bwrdd crwn. Roedd y dulliau a ddefnyddiwyd yn gyflenwol ac yn gysylltiedig â'i gilydd, gan ddarparu gwahanol lensys i fynd i'r afael â'r amcanion a nodir uchod.

Bydd canlyniadau'r adolygiad hwn yn llywio dulliau ymgysylltu ynghylch llwybrau a chynlluniau Llywodraeth Cymru i Sero Net erbyn 2050, ac ynghylch cyflawni Strategaeth Addasu i'r Hinsawdd ar gyfer Cymru 2024.

Ddulliau ymgynghorol fel offeryn i gynnwys y cyhoedd mewn gwneud penderfyniadau

Mae'r egwyddorion sy'n sail i ddulliau ymgynghorol yn cyd-fynd yn dda â'r ddyletswydd a roddir ar gyrff cyhoeddus i gynnwys y cyhoedd mewn penderfyniadau sy'n effeithio ar eu bywydau a bywydau cenedlaethau'r dyfodol, fel y nodir yn Neddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) (2015).

Yn ystod y degawdau diwethaf, mae twf amlwg wedi bod yn y defnydd o ddulliau ymgynghorol fel offeryn i gynnwys y cyhoedd mewn gwneud penderfyniadau, yn enwedig ledled Ewrop.  Maent yn rhoi gwybodaeth i gyfranogwyr, cyfleoedd i herio eu syniadau a lle i fyfyrio, er mwyn galluogi mewnbwn cyhoeddus dyfnach ar sut i fynd i'r afael â mater polisi penodol.  Am y rheswm hwn, maent yn ddull sy'n denu diddordeb cynyddol yng Nghymru, fel dulliau a all helpu i gyflawni'r ddyletswydd i gynnwys y cyhoedd mewn gwneud penderfyniadau, fel y nodir yn Neddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015.

Mae pedwar rhinwedd yn gwahaniaethu dulliau ymgynghorol oddi wrth ddulliau ymgysylltu eraill.

1. Cynnwys aelodau'r cyhoedd sy'n cael eu dewis ar hap i gynrychioli microcosm o'r boblogaeth ehangach.
2. Yr amser a'r adnoddau a ddarperir i gyfranogwyr i gyrraedd safbwyntiau gwybodus sy'n ystyried safbwyntiau amrywiol a thystiolaeth gadarn.
3. Y gofyniad i gyrraedd penderfyniad neu argymhelliad ar y cyd trwy drafod, gan ystyried y cyfaddawdu dan sylw.
4. Eglurder y pwrpas, sy'n gysylltiedig â gwneud penderfyniadau, gyda chwestiwn wedi'i ddiffinio'n glir y mae gan gyfranogwyr gyfle gwirioneddol i ddylanwadu arno.

Mae arferion ymgynghorol yng Nghymru

Mae arferion ymgynghorol eisoes wedi dechrau dod i'r amlwg yng Nghymru, o fewn ecosystem gyfoethog o arferion ymgysylltu – ond yn aml cânt eu nodweddu fel rhai darniog, gydag angen am fwy o gydlynu, rhannu a gwreiddio'r dysgu.

Gellir nodweddu cynnwys y cyhoedd wrth lunio gweithredu hinsawdd yng Nghymru yn fras 
gan weithredu â gwreiddiau lleol, wedi'i ategu gan nifer lai o raglenni sy'n canolbwyntio ar ranbarth neu'r wlad. Mae'r cwmpas hwn o weithgaredd wedi cyffwrdd ag ystod eang o faterion sy'n ymwneud â newid hinsawdd a'r argyfwng byd natur, gan gwmpasu lliniaru ac addasu yn ogystal â phynciau cysylltiedig fel colli bioamrywiaeth, cysylltiad â byd natur a diogelu'r amgylchedd. Yn ogystal ag amrywiaeth gyfoethog o ddulliau cyfranogol, mae o leiaf 8 ymarfer ymgynghorol wedi digwydd hyd yn hyn yng Nghymru ar faterion sy'n ymwneud â newid hinsawdd, gan ddilyn modelau cynulliad dinasyddion neu reithgor dinasyddion yn bennaf.

Fodd bynnag, weithiau nodweddwyd yr ecosystem hon fel un ddarniog, gyda'r angen am fwy o gydlynu, rhannu a gwreiddio'r dysgu o'r hyn sydd ar hyn o bryd yn arferion ad hoc - gydag arferion ymgynghorol yn tueddu i gydymffurfio â'r duedd hon, yn hytrach na gwyro oddi wrthi.

Lleisiau mwy amrywiol i lunio polisïau

Pwysigrwydd dewisiadau dylunio gofalus sy'n sicrhau y gall ymgysylltu ymgynghorol ddod â lleisiau mwy amrywiol i lunio polisïau.

Yn aml, gwelir ymgysylltu ymgynghorol fel ffordd o ddod ag amrywiaeth fwy o safbwyntiau i lunio polisïau. Nod y rhan fwyaf o ddulliau ymgynghorol yw cynnwys grŵp sy'n gynrychioliadol eang o boblogaeth ehangach, er bod achosion cynyddol lle mae grwpiau yr effeithir arnynt gan y mater yn cael eu gor-gynrychioli er mwyn ystyried profiad bywyd yn well.

Fodd bynnag, nid yw llwyddiant wrth recriwtio carfan amrywiol o gyfranogwyr wedi'i warantu. Mae ystod eang o ystyriaethau dylunio yn cyfrannu at lwyddiant prosesau ymgynghorol wrth leihau rhwystrau i gyfranogiad, yn cynnwys:

• cymryd amser i sicrhau bod y cwestiwn i'w drafod yn cyd-fynd â blaenoriaethau'r gymuned
• talu pobl am eu hamser, digolledu pobl am golli incwm, a thalu treuliau
• diwallu anghenion hygyrchedd, a darparu cefnogaeth ar gyfer cyfrifoldebau gofalu
• cyflwyno gwybodaeth mewn ystod o fformatau hygyrch sy'n addas i wahanol arddulliau dysgu
• gwneud amser a lleoliad y gweithdai mor hygyrch â phosibl
• sicrhau cyfleoedd cyfartal i gymryd rhan, e.e. trwy drafodaethau wedi'u hwyluso

Sicrhau bod canlyniadau'r broses ymgynghorol yn cael eu defnyddio

Yn gyffredinol, mae prosesau ymgynghorol wedi'u cynllunio i gyrraedd penderfyniad neu gynhyrchu argymhellion a gyflwynir i'r corff comisiynu. Weithiau mae'r penderfyniadau hyn yn rhwymol, ond yn amlach mae allbynnau prosesau ymgynghorol yn gwasanaethu swyddogaeth gynghori. Neges glir yn yr adolygiad hwn yw'r angen i ddangos bod croeso a pharch i gyfranogiad y cyhoedd mewn datblygu polisi, wrth fod yn onest ac yn realistig hefyd ynghylch terfynau ei ddylanwad. Er bod dulliau ymgynghorol yn aml yn cael eu llunio fel rhai sydd â'r potensial i adfer ymddiriedaeth mewn democratiaeth, mae risg wirioneddol o amddifadu pellach os yw'r rhai sy'n cymryd rhan yn teimlo bod eu cyfraniadau a'u hymdrechion yn cael eu hanwybyddu, neu eu defnyddio'n ddetholus i wthio agenda a bennwyd ymlaen llaw.

Ymhlith y camau gweithredu a nodwyd drwy'r adolygiad hwn a all helpu roedd:

• fframio'r ymarfer ymgysylltu o amgylch cwestiwn polisi clir sy'n mynd i'r afael â phenbleth neu gyfaddawd polisi gwirioneddol agored
• ymgysylltu 'ar yr amser iawn, gyda digon o amser' i ddylanwadu ar ffenestr bolisi benodol
• gosod llinellau cyfrifoldeb tryloyw ar gyfer pwy sy'n bwrw ymlaen â phenderfyniadau sy'n deillio o ymgysylltu ymgynghorol a sut y bydd y llywodraeth yn ymateb

Mae dulliau ymgysylltu ymgynghorol yn offer defnyddiol ar gyfer cyflawni'r ddyletswydd a roddir ar gyrff cyhoeddus yng Nghymru i ystyried a chynnwys pobl o bob oed a chefndir mewn gwneud penderfyniadau.  Mae'r adolygiad hwn wedi nodi amrywiaeth o ffyrdd y gall dulliau ymgynghorol helpu i gyflawni'r ddyletswydd hon, yn cynnwys:

• dod â lleisiau mwy amrywiol i mewn i lunio polisïau
• helpu llunwyr polisïau i ystyried profiad byw
• galluogi lle i ddysgu a myfyrio, i feithrin safbwynt mwy gwybodus cyn gofyn i'r cyhoedd bwyso a mesur dewisiadau polisi
• cynyddu dilysrwydd penderfyniadau a wneir
• adeiladu ar waith rhwydwaith byd-eang o ymarferwyr sy'n defnyddio dulliau ymgynghorol ar gyfer materion sy'n ymwneud â'r hinsawdd

Mae'r adolygiad hwn wedi canfod awydd i ehangu a sefydliadol i arferion ymgynghorol i gefnogi datblygiad polisi sy'n ymwneud â'r hinsawdd yng Nghymru - yn ogystal â chyffro am Gymru'n dod yn 'faes prawf' ar gyfer arloesedd yn y ffordd y mae'r cyhoedd yn cymryd rhan mewn gwneud penderfyniadau.  Fodd bynnag, nododd yr adolygiad hwn hefyd gyfyngiadau y mae angen eu hystyried yn ofalus wrth gomisiynu digwyddiadau ymgynghorol. Mae'r cyfyngiadau hyn yn cynnwys gosod disgwyliadau realistig o ddylanwad, sicrhau bod allbynnau prosesau ymgynghorol yn cyrraedd diwylliant gwleidyddol sy'n croesawu ac yn gwerthfawrogi mewnbwn dinasyddion i lunio polisïau, a'r angen i ystyried nodau cyfranogiad y cyhoedd yn ofalus, er mwyn dewis yr offer mwyaf priodol ar gyfer y cyd-destun.

Mae'r adolygiad hwn yn cyflwyno pedwar argymhelliad i'w hystyried gan Lywodraeth Cymru sy'n anelu at ddod o hyd i rôl ar gyfer ymgysylltu ymgynghorol sy'n ategu'r arferion ymgysylltu cyfoethog sydd eisoes yn bodoli yng Nghymru. Gwneir yr argymhellion i Lywodraeth Cymru gyfan, yn ysbryd yr angen am ddull cyfannol o lywodraethu o amgylch yr argyfyngau hinsawdd a byd natur.

Argymhelliad 1

Meithrin diwylliant gwleidyddol sy'n croesawu ac yn gwerthfawrogi cyfranogiad y cyhoedd mewn gweithredu ar yr hinsawdd yn weladwy, sy'n glir ynglŷn â'i bwrpas ac sy'n atebol am ei effaith.

Argymhelliad 2

Cysylltu cymuned o ymarfer, sy'n ymgorffori ymgysylltu ymgynghorol o fewn tapestri ehangach o arferion ymgysylltu cyhoeddus yng Nghymru.

Argymhelliad 3

Meithrin capasiti o amgylch ymgysylltu ymgynghorol yng Nghymru, o fewn y Llywodraeth a thu hwnt.

Argymhelliad 4

Buddsoddi mewn dulliau ymarfer ymgynghorol mwy cynaliadwy a pharhaol, ochr yn ochr â rhaglenni blaenllaw.

Awdur yr adroddiad: Kirstie Hewlett, Rachel Hughes, James Porter, Marypaz Ventura-Arrieta, Aakash Patel, Medhini Pathirana, Irene Soriano Redondo, Suzanne Hall, Hafiza Bint Alim, Zara Regan

Safbwyntiau’r ymchwilwyr ac nid o reidrwydd rhai Llywodraeth Cymru yw’r safbwyntiau a fynegir yn yr adroddiad hwn.

I gael rhagor o wybodaeth, cysylltwch ag:

Laura Entwistle
Ymchwil Hinsawdd ac Amgylchedd
Llywodraeth Cymru
Parc Cathays
Caerdydd
CF10 3NQ

E-bost: ymchwilhinsawddacamgylchedd@llyw.cymru

Rhif ymchwil gymdeithasol: 46/2025
ISBN Digidol: 978-1-83715-824-9