Arolwg Natur, Gwanwyn 2025 – Adroddiad 2: Y Rhai Mewn Rolau am Dâl

1. Dyma’r ail adroddiad am Arolwg Natur Cymru a gynhaliwyd yn ystod gwanwyn 2025. Roedd yr adroddiad cyntaf yn rhoi data cryno ar gyfer yr holl ymatebwyr. Dim ond ar y rhai a ddywedodd fod ganddynt rôl/rolau am dâl mae'r ail adroddiad hwn yn canolbwyntio hy y rhai a atebodd eu bod ond yn gweithio mewn rolau am dâl neu fod ganddynt 'rôl am dâl a rôl wirfoddol/ddi-dâl.'
2. Cyn datblygu'r arolwg, roedd tystiolaeth anecdotaidd yn tynnu sylw at risgiau fel colli gwybodaeth, bylchau mewn sgiliau, a diffyg amrywiaeth yn y gweithlu natur presennol.  Datblygwyd yr Arolwg o'r Gweithlu Natur i fynd i'r afael â'r diffyg data ffurfiol, i gasglu data sylfaenol er mwyn siapio polisïau a gwneud gwaith strategol ar gynllunio’r gweithlu. Mae'r arolwg yn gam cyntaf at ddeall y gweithlu natur.
3. Mae'r crynodeb hwn yn rhoi cipolwg ar statws y gweithlu natur yng Nghymru; roedd yr arolwg ar agor rhwng 18 Mawrth a 18 Awst 2025, a chafodd 1,180 o ymatebion dilys gan unigolion a oedd yn cael tâl ac fel arall. Gallai unrhyw un a oedd yn meddwl eu bod yn “cyfrannu at adfer natur yng Nghymru” ymateb. O'r 1,180 o ymatebion, dywedodd 745 o bobl eu bod yn ymgymryd â gwaith am dâl (gyda rôl/rolau di-dâl ychwanegol, neu heb).
4. Fodd bynnag, ni wnaeth pob un ohonynt ateb pob cwestiwn dilynol, felly mae nifer yr ymatebwyr yn amrywio. Rhoddir nifer yr ymatebion (allan o 745 posibl) i bob cwestiwn. Mewn dau gwestiwn, gallai’r ymatebwyr ddewis hyd at dri datganiad, rhoddir cyfanswm nifer y dewisiadau (allan o 2,340 posibl) ar gyfer y cwestiynau hyn.
5. Dylid dehongli'r canfyddiadau a gyflwynir yn ofalus, gan eu bod ond yn adlewyrchu barn unigolion a ddewisodd gymryd rhan o’u gwirfodd. Roedd staff a oedd yn cael tâl a gwirfoddolwyr ar draws pob rôl a sector yng Nghymru yn cael cymryd rhan, ac roedd ateb y cwestiynau unigol yn ddewisol. Er mwyn cadw cyfrinachedd, mae unrhyw gelloedd data sydd â llai na phum ymateb wedi cael eu heithrio. Cafodd nifer fach o ymatebwyr o'r sector addysg eu hepgor oherwydd cynrychiolaeth annigonol. Mae'r data'n destun tuedd ymateb a dylid ystyried bod y data’n ddangosol yn hytrach nag yn ddata sy'n cynrychioli'r sector cyfan. Os bydd y canlyniadau hyn yn cael eu defnyddio neu eu cyflwyno, rhaid eu rhagflaenu’n glir gyda’r ymadrodd: 'o'r rhai a ymatebodd.'
6. Er mwyn nodi bod y diffiniadau canlynol yn gymwys:

• Pob rôl: yn cwmpasu pawb a ymatebodd i'r arolwg h.y. y rhai mewn rôl(au) talu a'r rhai sy'n cymryd rhan mewn rôl(au) gwirfoddol/didalu, neu'r ddau.
• Pob rôl dalu: yn cwmpasu'r rheini sy'n cymryd rhan mewn rôl(au) talu a'r rheini sy'n cymryd rhan mewn rôl(au) talu yn ogystal â rôl(au) gwirfoddol/didalu.
• Rôl dalu yn unig: dim ond y rheini sy'n cymryd rhan mewn rôl(au) talu mewn perthynas â natur (h.y. dim rôl wirfoddol ychwanegol)
• Rôl wirfoddol yn unig: (heb ei gynnwys yn yr dadansoddiad hwn): ymatebwyr sy'n cymryd rhan yn unig mewn rôl(au) gwirfoddol/didalu dros natur.

7. Mae’r tablau data yn Atodiad A. 

Cydnabyddiaeth

8. Mae Llywodraeth Cymru yn diolch i bawb a helpodd i ddylunio ac i dreialu'r arolwg, ac i bawb a ymatebodd.  

Y camau nesaf 

9. Bydd yr adroddiad nesaf yn edrych ar y rhai sy'n gwneud gwaith gwirfoddol. Bydd y dadansoddiad yn ceisio nodi elfennau cyffredin/gwahanol mewn barn neu brofiadau yn ôl demograffeg a nodweddion gwahanol. 

Rolau am dâl: yn ôl patrwm gwaith (745 o ymatebwyr)

O'r 745 o bobl a ddywedodd eu bod yn gwneud gwaith am dâl, dywedodd 336 (43%) eu bod yn gweithio'n llawnamser gyda'u holl amser yn cael ei neilltuo i adfer natur. Dywedodd 214 (14%) arall eu bod yn gweithio'n llawnamser, ond dim ond cyfran o'r amser hwnnw sy'n cael ei threulio ar adfer natur. Yn y cyfamser, mae 113 (27%) yn gweithio'n rhan-amser ac yn treulio’r holl amser hwnnw ar fyd natur, ac mae 82 (11%) yn gweithio'n rhan-amser ac yn treulio cyfran o’u hamser ar fyd natur.

Rolau am dâl a gwaith gwirfoddol (745 o ymatebwyr)

Yn gyffredinol, roedd 60% o'r rhai a oedd mewn unrhyw rôl am dâl hefyd yn gwneud gwaith gwirfoddol/di-dâl i adfer natur. Dim ond 37% o'r rhai mewn swyddi am dâl oedd ddim yn gwneud gwaith gwirfoddol/di-dâl.   

O'r 336 o bobl a ddywedodd fod eu holl waith am dâl yn ymwneud ag adfer natur, dywedodd 56% eu bod hefyd yn gwneud gwaith gwirfoddol. O'r 113 o bobl a ddywedodd fod eu holl waith rhan-amser am dâl yn ymwneud ag adfer natur, dywedodd 70% eu bod hefyd yn gwneud gwaith gwirfoddol. 

Dywedodd 214 o bobl mai dim ond rhywfaint o'u gwaith am dâl llawnamser oedd yn ymwneud ag adfer natur a bod 60% ohonynt hefyd yn gwneud rhywfaint o waith gwirfoddol. Dywedodd 82 o bobl mai dim ond cyfran o'u gwaith rhan-amser oedd yn ymwneud ag adfer natur, ond roedd 71% ohonynt hefyd yn gwneud gwaith gwirfoddol dros natur. 

Rolau am dâl: yn ôl hyd y cyllid (734)

O'r 734 o ymatebwyr, dywedodd 50% nad oedd cyfyngiad amser ar eu rolau. Fodd bynnag, dywedodd 13% fod eu cyllid wedi'i gyfyngu i 1–12 mis, gyda 9% arall o dan 2 flynedd. Felly, roedd 21% o'r gweithlu mewn rolau gyda llai na 2 flynedd o gyllid. Mae gan chwarter (28%) gyllid o lai na 4 blynedd. Ond dywedodd 17% arall fod eu cyllid yn gymhleth ac nad oedd yn perthyn i unrhyw un o’r categorïau.

Rolau am dâl: yn ôl math o gyflogwr (715 o ymatebwyr)

Ymysg gwahanol fathau o gyflogwyr, roedd cyfran y staff a oedd yn cael tâl a oedd hefyd yn ymgymryd â rolau di-dâl yn amrywio'n sylweddol. O'r cyflogeion cyfrinedig yn llywodraeth genedlaethol (29), awdurdodau lleol (95) a swyddogaethau rheoleiddio (108), roedd tua hanner yn gwneud swyddi di-dâl hefyd (45%, 53% a 52% yn y drefn honno). Ond o'r 262 yn y trydydd sector mewn rolau am dâl sy'n canolbwyntio ar natur, roedd 65% hefyd yn ymgymryd â rolau di-dâl.    

Rolau am dâl: amser sy’n cael ei neilltuo i adfer natur (736 o ymatebwyr)

O'r 736 ym mhob rôl am dâl, dywedodd 22% eu bod yn cyfrannu mwy na 40 awr yr wythnos, ond roedd hyn yn amrywio o 11% o'r rhai â rôl am dâl yn unig a 28% a oedd wedi ymgymryd â rôl am dâl ac yn wirfoddol.  Dywedodd 31% eu bod yn cyfrannu mwy na 33 awr a llai na 40 awr yr wythnos, ond roedd hyn yn amrywio o 43% o'r rhai â rôl am dâl yn unig, a 24% a oedd wedi ymgymryd â rôl am dâl ac yn wirfoddol. 

Rolau am dâl, yn ôl ym mha Awdurdod Lleol maen nhw'n gweithio (625 o ymatebwyr)

O'r 625 o bobl a ymatebodd, Sir Benfro oedd â'r nifer uchaf o ymatebion gan y rhai mewn rolau am dâl, gyda 113 o ymatebion neu 18% o'r cyfanswm. Dywedodd 80 mewn swyddi am dâl eu bod yn gweithio yng Ngwynedd (13%), gyda 71 (11%) yn gweithio ym Mhowys. Dywedodd 55 (9%) o staff eu bod yn gweithio yng Ngheredigion. Ni ddywedodd neb bod ganddynt waith am dâl ym Merthyr Tudful a dim ond 26 (4%) o staff a oedd yn cael tâl a ddywedodd eu bod yn gweithio yng Nghaerdydd, sy'n is na'r disgwyl o ystyried maint yr awdurdod lleol a nifer y prif swyddfeydd yn y ddinas. 

Ymhlith ymatebwyr a oedd mewn unrhyw waith talu i gefnogi natur, adroddodd 61% fod ganddynt waith talu yn unig a 39% bodent yn ymgymryd â gwaith talu ac heb ei dalu. Pan gaiff y rhaniad hwn ei dorri allan yn ôl ardaloedd awdurdod lleol gyda'r nifer uchaf o ymatebwyr mewn unrhyw waith talu (Caerfyrddin, Ceredigion, Gwynedd, Penfro), mae'r rhaniad rhwng ymatebwyr mewn rolau talu yn unig a rolau talu ac heb eu talu yn aros yn eang yn debyg, h.y. 60% talu yn unig a tua 40% talu ac heb ei dalu.

Rolau am dâl: yn ôl cwmpas lleol a chenedlaethol. (744) 

O'r 744 ym mhob rôl am dâl, dywedodd 47% eu bod yn treulio'r rhan fwyaf o'u hamser yn gweithio ar draws nifer o ardaloedd awdurdodau lleol, neu ledled Cymru neu hefyd y tu allan i Gymru.  I'r gwrthwyneb, o'r rhai a ymatebodd, dywedodd 30% arall eu bod yn gweithio mewn un ardal awdurdod lleol yng Nghymru. Dim ond 3%, dim ond 20 o bobl, sy'n treulio'r rhan fwyaf o'u hamser yn gweithio y tu allan i Gymru. Nid oedd gwahaniaeth gwirioneddol rhwng y rhai sy’n cael tâl yn unig a'r rhai sydd â rolau am dâl a rolau gwirfoddol yn yr agweddau hyn.

Fodd bynnag, er bod 21% yn dweud eu bod yn gweithio'n bennaf mewn un ardal awdurdod lleol, ond eu bod hefyd yn gwneud rhywfaint o waith mewn sawl ardal/Cymru gyfan/y tu allan i Gymru; roedd hyn yn amrywio o 15% o'r rhai a oedd â rôl am dâl yn unig a 24% a oedd wedi ymgymryd â rôl am dâl a rôl wirfoddol.

Rolau am dâl yn unig: hyfforddiant yn ystod y 12 mis diwethaf (745 o ymatebwyr)

O'r 745 o staff a oedd yn cael tâl a ymatebodd, mae 426 (57%) wedi cael hyfforddiant yn ystod y 12 mis diwethaf. Roedd 20% wedi cael hyfforddiant rhwng 13 mis a 5 mlynedd yn ôl. Dim ond 9% o'r ymatebwyr a oedd heb gael unrhyw hyfforddiant. 

O'r rhai a oedd â rolau am dâl a rolau di-dâl, nid oedd 7% wedi cael unrhyw hyfforddiant, tra bod 57% wedi cael hyfforddiant yn ystod y 12 mis diwethaf. O’r rhai â rolau am dâl yn unig, nid oedd 11% wedi cael unrhyw hyfforddiant, ond roedd 58% wedi cael hyfforddiant yn ystod y 12 mis diwethaf.

Rolau am dâl: oriau hyfforddiant yn ystod y 12 mis diwethaf (746 o ymatebwyr)

Wrth edrych ar hyfforddiant yn y deuddeg mis diwethaf i'r rhai mewn swyddi â thâl, o'r 746 o bobl mewn swyddi â thâl a gyfrannodd, dywedodd 20% nad oeddent wedi cymryd unrhyw hyfforddiant. Yn y cyfamser, cwblhaodd 27% ddiwrnod o hyfforddiant, a 20% arall hyd at ddau ddiwrnod. Roedd 21% pellach wedi cymryd hyd at bump diwrnod, ac roedd 11% wedi cymryd mwy na phump diwrnod o hyfforddiant. Roedd rhai a oedd yn ymgymryd â swyddi â thâl ac heb dâl yn fwy tebygol o adrodd nifer ychydig yn uwch o oriau hyfforddiant o gymharu â'r rhai oedd ond yn ymgymryd â swydd â thâl.

Mae'r canlyniadau hyn ychydig yn wahanol i'r rhai yn y cwestiwn blaenorol. Pan ofynnwyd am hyfforddiant yn gyffredinol (745 ymatebwr); dywedodd 57% eu bod wedi derbyn hyfforddiant yn ystod y 12 mis diwethaf. Pan ofynnwyd yn benodol am nifer y oriau, cofnododd 80% o'r rhai a ymatebodd (746) hyfforddiant yn ystod y 12 mis diwethaf.

Rolau am dâl: hyfforddiant/astudiaethau presennol (399 o ymatebwyr)

Dywedodd 399 o bobl mewn rolau am dâl eu bod yn cymryd rhan mewn astudiaethau sy'n ymwneud â natur. O'r rhai a oedd yn astudio neu'n hyfforddi, roedd 70% mewn dysgu seiliedig ar waith, roedd 16% mewn addysg uwch ac roedd 12% mewn addysg bellach.  Dim ond 1% o'r holl ymatebwyr, dim ond pump o bobl, oedd mewn prentisiaethau. 

Rolau am dâl: yn ôl lefel eu cymhwyster uchaf: (745 o ymatebwyr)

Dylid ymdrechu'n ofalus wrth ddehongli'r ymateb i'r cwestiwn am y lefel uchaf o gymhwyster. Gofynnwyd i'r atebwyr nodi eu lefel NVQ ac fe gafodd tablau chwilio eu darparu i gyfateb eu cymwysterau â lefelau NVQ.O'r rhai a ymatebodd, nododd 49% Lefelau NVQ 6, 7 neu 8 (gradd, ôl-radd neu uwch). Ar wahân i hynny, dim ond 9% o'r atebwyr a nododd unrhyw lefel NVQ arall yn benodol tra bod 34% yn dweud 'dim un o'r uchod' neu 'eraill'. 

Am y 17% a adroddodd 'arall', awgrymir eu bod wedi cael cymhwyster, ond efallai fod hyn yn adlewyrchu dealltwriaeth gyfyngedig o lefelau NVQ. I'r rhai a adroddodd 'dim un o'r uchod' (17%) efallai eu bod yn dweud wrthym nad ydyn nhw'n credu bod ganddynt unrhyw gymwysterau, neu eto, nid yw wedi'i restru oherwydd ei fod wedi'i ddisgrifio fel NVQ, nid y cymhwyster a gymerasant mewn gwirionedd. 

Mae'r canlyniadau'n dangos bod tua hanner y gweithlu yn meddu ar radd neu uwch, ond y tu hwnt i lefel gradd, efallai na allai'r ymatebwyr nodi lefel NVQ eu hunain.

Rolau am dâl ac arbenigeddau seiliedig ar waith (1,829 o ddewisiadau)

O'r staff talu a atebodd y cwestiwn hwn, dewisodd pob un hyd at dri arbenigedd neu faes gwaith gan arwain at 1,829 o ddewis unigol. Y dewis mwyaf poblogaidd oedd ecolegydd, gyda 12%; o'r rheini, gwnaeth 74% waith talu ac am ddim. Y dewis poblogaidd nesaf oedd 'arolwg a gwaith maes', gyda 10%; o'r rheini, gwnaeth 73% waith talu ac am ddim. 

Roedd rheolwr/ swyddog bioamrywiaeth/ cadwraeth yn nesaf yn boblogaidd (9%) ac yna gwaith ymarferol yn seiliedig ar y tir (8%); ar gyfer y ddau, gwnaeth dros 60% waith talu ac am ddim. Dewiswyd arweinyddiaeth a rheoli gan 7% o'r ymatebwyr.

Rolau am dâl a chanfyddiad o’r heriau sy’n wynebu'r gweithlu (2,133 o ddewisiadau)

O'r staff a oedd yn cael tâl a atebodd, roedd pob un yn dewis hyd at dair her sy’n wynebu’r gweithlu natur, gan arwain at 2,133 o ddewisiadau ar wahân. 

Roedd cyfran y dewisiadau ar gyfer pob dewis yn weddol debyg ymysg y rhai sydd â rolau am dâl yn unig a’r rhai sydd â rolau am dâl a rolau di-dâl, hy roedd y safbwyntiau'n debyg ar draws y ddau grŵp. 

Staff sy’n cael tâl: yn ôl oed (721) 

Yn gyffredinol, mae 66% o'r rhai sydd â rôl am dâl dros 45 oed (gyda dim ond 34% o dan 45 oed). O'r rhain, mae 22% eisoes dros 65 oed, ac mae 21% arall rhwng 56 a 65 oed.   

Staff sy’n cael tâl: yn ôl hunaniaeth rhywedd (741 o ymatebwyr)

O'r 741 o staff sy’n cael tâl a atebodd, nododd 56% eu bod yn fenywod, a 41% eu bod yn ddynion, nododd 3% eu bod yn arall neu roedd yn well ganddynt beidio â dweud. 

Staff sy’n cael tâl sydd â salwch neu gyflwr iechyd meddwl neu gorfforol sy'n para 12 mis neu'n debygol o bara am 12 mis neu fwy (736 o ymatebwyr)

Ymysg yr ymatebwyr sy’n cael tâl, dywedodd 567 (78%) nad oedd ganddynt unrhyw salwch neu gyflwr iechyd meddwl neu gorfforol sy'n para 12 mis neu'n debygol o bara am 12 mis neu fwy. Dywedodd 153 (19%) fod ganddynt gyflwr o'r fath.  Roedd y cyfrannau'n debyg iawn ymysg y rhai sydd â rolau am dâl yn unig a'r rhai sydd â rolau am dâl a rolau di-dâl. 

Staff sy’n cael tâl: yn ôl gallu yn y Gymraeg (742 o ymatebwyr)

O'r 742 o ymatebwyr mewn rolau am dâl, dywedodd 97 (13%) eu bod yn rhugl a dywedodd 11% arall eu bod yn gallu siarad cryn dipyn.  Dywedodd 50 (7%) nad oeddent yn gallu siarad Cymraeg.  Roedd y 69% arall naill ai’n gallu siarad ychydig o Gymraeg neu ddim ond yn gallu dweud ychydig o eiriau. Nid oedd gwahaniaeth gwirioneddol rhwng y rhai mewn rolau am dâl yn unig a'r rhai a oedd â rôl ddi-dâl hefyd. 

Rolau am dâl: yn ôl eu gallu i gyflawni'r rôl yn Gymraeg (749 o ymatebwyr)

O'r 745 mewn rolau am dâl a ymatebodd, roedd 171 o’r ymatebwyr (23%) yn teimlo eu bod yn gallu cyflawni eu rôl yn Gymraeg, a dywedodd 571 (76%) nad oeddent yn gallu gwneud hynny. 

Rolau am dâl: yn ôl ethnigrwydd (734 o ymatebwyr)

O'r 734 o ymatebwyr mewn rolau am dâl a ymatebodd, disgrifiodd 719 (98%) eu hethnigrwydd fel Gwyn. Nododd 15 (2%) o’r ymatebwyr eu bod yn Ddu, yn Asiaidd neu’n Ethnig Leiafrifol.  Dylid bod yn ofalus bob tro wrth ystyried niferoedd bach, ond roedd cyfran ychydig yn uwch o bobl yn nodi eu bod yn berson Du, Asiaidd ac Ethnig Leiafrifol sy'n ymgymryd â rolau am dâl a rolau di-dâl (2%), o'i gymharu â'r rhai sy'n gwneud rolau am dâl yn unig (1%), ond mae'r gwahaniaeth mewn niferoedd yn fach iawn. 

Ymatebwyr gyda rolau am dâl: yn ôl math o rôl (745 o ymatebwyr)

Ymatebwyr â rolau am dâl: y ganran sy'n ymgymryd â rolau am dâl yn unig, neu rolau am dâl a rolau di-dâl

Ymatebwyr â rolau am dâl: y ganran sy'n ymgymryd â rolau am dâl yn unig, neu rolau am dâl a rolau di-dâl

Rôl/rolau am dâl ym maes adfer natur yn ôl hyd y cyllid. 734 o ymatebwyr

Canran y staff mewn rolau am dâl, yn ôl math o gyflogwr (726 o ymatebwyr)

Gyda'i gilydd, gan ystyried eich rôl/rolau am dâl a di-dâl, faint o amser ydych chi'n amcangyfrif rydych chi'n ei gyfrannu at adfer neu wella natur yng Nghymru? (736 o ymatebwyr)

Staff sy’n cael tâl: yn ôl awdurdod lleol 625 o ymatebwyr

Rolau am dâl, yn ôl awdurdod lleol (625 o ymatebwyr)

Rolau am dâl: yn ôl cwmpas lleol a chenedlaethol (749 o ymatebwyr) 

Ydych chi wedi cael hyfforddiant sy'n berthnasol i'ch rôl/rolau (am dâl a/neu'n ddi-dâl)? (745 o ymatebwyr)

Gyda’i gilydd, faint o hyfforddiant ydych chi wedi'i gael yn ystod y 12 mis diwethaf, sy'n berthnasol i'ch rôl/rolau mewn natur (am dâl a/neu’n ddi-dâl)? (746 o ymatebwyr)

Beth sy'n disgrifio orau eich astudiaethau/hyfforddiant presennol, sy'n ymwneud ag adfer natur? (399 o ymatebwyr)

Beth yw eich cymhwyster uchaf ar hyn o bryd? (Lefelau NVQ)
Mae rhagor o wybodaeth am lefelau NVQ ar gael ar GOV.UK. (1)  (745 o ymatebwyr).

Rôlau â thâl a manylebau arbennig

Rolau am dâl: beth yw'r rhwystrau mwyaf sylweddol sy'n wynebu'r gweithlu natur yng Nghymru. Roedd pob ymatebydd wedi dewis hyd at dri datganiad (2,133 o ddewisiadau)

Rolau am dâl: yn ôl rhywedd (741 o ymatebwyr) 

Rolau am dâl: oes gennych chi unrhyw salwch neu gyflwr iechyd meddwl neu gorfforol sy'n para 12 mis neu'n debygol o bara am 12 mis neu fwy? (736 o ymatebwyr)

Rolau am dâl: pa un o'r canlynol sy'n disgrifio orau eich gallu i siarad Cymraeg? (742 o ymatebwyr)

Rolau am dâl: Rwy'n gallu cyflawni fy rôl yn adfer natur yn Gymraeg (749 o ymatebwyr)

Rolau am dâl, yn ôl oed (721 o ymatebwyr) 

Rolau am dâl a hunaniaeth ethnig (734 o ymatebwyr)

Dull a Chynllun yr Arolwg

Cyflwyniad

1. Roedd yr arolwg yn wirfoddol ac yn hunan-ddewisol. Ni ddefnyddiwyd diffiniad o'r "gweithlu natur", oherwydd amrywiaeth y rolau a diffyg data cynhwysfawr. Cafodd yr arolwg ei ddylunio i fod yn gynhwysol ac yn hunan-ddewisol, gan gynnwys unrhyw un a oedd yn credu ei fod yn cyfrannu at adfer byd natur. Cydnabuwyd natur gymhleth y sector, gan gynnwys rolau llawnamser, rhan-amser a rolau sy'n seiliedig ar brosiectau, yn ogystal â chyfraniadau di-dâl. Roedd yr arolwg yn agored i unigolion sy'n byw neu'n gweithio yng Nghymru, gan gynnwys y rheini mewn rolau trawsffiniol neu bell. Roedd hefyd yn cynnwys y rheini mewn rolau polisi, rheoleiddio, gorfodi a chyflawni gweithredol.
2. Datblygwyd yr arolwg yn electronig gan ddefnyddio Smartsurvey, gyda mewnbwn gan randdeiliaid. Fe’i profwyd drwy ddau gynllun peilot bach. Roedd yn ddwyieithog (Cymraeg a Saesneg), gydag ymatebwyr yn dewis pa iaith i’w defnyddio. Gwahoddwyd yr ymatebwyr i ymuno â rhestr rhanddeiliaid ar gyfer ymgysylltu yn y dyfodol. Roedd cymryd rhan yn wirfoddol, ac roedd y data'n cael ei storio ar wahân i gadw cyfrinachedd.

Gwybodaeth am y rheini a dargedwyd: y gweithlu natur

3. Roedd yr arolwg yn fwriadol yn osgoi unrhyw ddiffiniad cadarn o'r gweithlu natur. Roedd y dull cynhwysol, hunan-ddewisol yn adlewyrchu natur gymhleth ac amrywiaeth rolau ar draws y sector. Roedd unrhyw un a oedd yn meddwl ei fod yn cyfrannu at adfer byd natur yn gallu llenwi’r arolwg. Roedd yn broses hunan-ddewisol. Ni wnaed unrhyw ymgais i ddiffinio'r gweithlu natur. Roedd myrdd o rolau, gyda rhai'n gweithio'n llawnamser ar natur, eraill yn rhan-amser, wedi'u hariannu gan amrywiaeth o brosiectau. Roedd yn ddarlun cymhleth iawn, ac o ganlyniad, annhebygol oedd hi y byddai modd adnabod pob sefydliad/busnes. Ystyriwyd y byddai sefydliadau mwy yn ei chael yn anodd rhoi adroddiad cywir ar y gweithlu natur. Er mwyn osgoi dyblygu, dim ond unwaith y gofynnwyd i'r ymatebwyr lenwi'r arolwg, ni waeth faint o rolau oedd ganddynt.
   1. Cwmpas Roedd yr arolwg yn ceisio cyrraedd ymarferwyr sy'n adfer natur ar lawr gwlad, ond hefyd y rheini ym maes polisi, rheoleiddio neu orfodi. Unrhyw un sy'n byw neu'n gweithio yng Nghymru, gan gydnabod realiti gweithio ar draws ffiniau ac o bell. Roedd y diffiniad hyblyg hwn yn briodol ac yn helpu i sicrhau nad oedd y rheini sy’n cyfrannu at adferiad natur Cymru yn cael eu heithrio.
      1. Rolau di-dâl/gwirfoddol ac am dâl, roedd cynllun yr arolwg yn caniatáu i unigolion adrodd ar gyfraniadau am dâl a heb dâl, gan gydnabod pwysigrwydd gwirfoddoli yn y sector.
      2. Rolau swyddi: mae'r arolwg yn cynnwys rolau llawnamser, rhan-amser a rhai sy'n seiliedig ar brosiectau. Bwriad yr arolwg oedd cyrraedd amrywiaeth eang o gyfranwyr, gan gynnwys rolau ar y tir, ymarferwyr a rheolwyr gwirfoddolwyr. Ond hefyd y rhai sy'n gwneud penderfyniadau (ee aelodau etholedig, Prif Swyddogion Gweithredol), yr unigolion sy'n cyfrannu at gyflawni prosiectau natur; pobl sy'n gweithio ym maes cyfathrebu, rheoli gwirfoddolwyr, cyllid, codi arian a rheoli prosiectau. Roedd yr ehangder hwn yn adlewyrchu natur gymhleth gwaith adfer natur yn y byd go iawn. Er nad oedd yr arolwg wedi'i anelu at staff mewnol Llywodraeth Cymru na'r Senedd, roedd y natur hunan-ddewis yn golygu y gallai rhai fod wedi cymryd rhan.
      3. Gwirfoddoli: Roedd y gwaith casglu data yn cynnwys gweithwyr di-dâl. Mae gwirfoddoli yn rhan allweddol o gyflawni dros fyd natur. Ond dim ond unwaith y gwnaeth pob person lenwi’r arolwg, ni waeth faint o rolau oedd ganddynt. Felly, dim ond unwaith fyddai unigolyn a oedd yn gweithio i gontractwr preifat yn adfer mawnogydd, yn gwirfoddoli i'w grŵp natur lleol a hefyd yn gynghorydd cymuned yn goruchwylio prosiectau natur yn lleol, yn llenwi'r arolwg.
4. Gwybodaeth a gasglwyd am y gweithlu: Lluniwyd 21 o gwestiynau i gwmpasu amrywiaeth o feysydd sydd o ddiddordeb i ddatblygu a chynllunio'r gweithlu yn y dyfodol.
   1. Demograffeg; oedran, rhyw, hil, anabledd, gallu yn y Gymraeg.
      1. Gwybodaeth am y gweithlu; llawnamser/rhan-amser, ffynhonnell gyllido, cyfnod y swydd, categori'r cyflogwr, lleoliad, cymwysterau a hyfforddiant.
      2. Gwybodaeth am natur; rôl eang, meysydd arbenigedd. Cymwysterau uchaf, hyfforddiant diweddar ac ati.
      3. Dirnadaeth o waith cynllunio’r gweithlu ar hyn o bryd, blaenoriaethau a phroblemau.
5. Rhestr Rhanddeiliaid. Gwahoddwyd ymatebwyr hefyd i ymuno â rhestr rhanddeiliaid ar gyfer ymgysylltu yn y dyfodol, er mwyn adeiladu sianel gyfathrebu uniongyrchol gyda'r gweithlu a lleihau'r ddibyniaeth ar ddulliau dosbarthu anuniongyrchol. Roedd cymryd rhan yn wirfoddol. Gofynnwyd i'r derbynwyr gytuno i fod ar y rhestr rhanddeiliaid a chytuno i'w cyfeiriad e-bost gael ei gadw am 5 mlynedd. Y bwriad oedd creu rhestr gyswllt i gysylltu â'r gweithlu natur yn uniongyrchol ee arolygon manylach ar gymwysterau a sgiliau er enghraifft. Cafodd y data eu cadw mewn arolwg ar wahân ac mewn cronfa ddata ar wahân. 

Y broses o ddylunio’r arolwg

6. Smartsurvey: Defnyddiwyd Smartsurvey oherwydd cyfyngiadau o ran adnoddau, ond yn fwy na dim er mwyn ceisio cyrraedd cynifer o bobl â phosibl. Adnodd electronig i gynnal arolygon ydyw, ac mae'n cael ei ddefnyddio gan Lywodraeth Cymru. Roedd yn eithaf hawdd ei ddefnyddio er mwyn creu’r arolwg. Roedd y swyddogaeth llwybro yn sicrhau mai dim ond cwestiynau a oedd yn berthnasol iddynt oedd yn cael eu gofyn i’r ymatebwyr. Datblygwyd yr arolwg cwbl electronig gyda mewnbwn gan randdeiliaid, a chynhaliwyd dau gynllun peilot bach i brofi’r fethodoleg a’r cwestiynau.
7. Ar-lein yn unig: Roedd yr arolwg ar gael i'w lenwi ar-lein, gan gynnwys ar ffonau symudol addas. Cafodd ei anfon drwy e-bost ac, yn hollbwysig, gallai pobl ei anfon ymlaen at eu cysylltiadau, gan ymestyn y cyrhaeddiad. Tybiwyd bod gan unrhyw un mewn gwaith am dâl fynediad at adnoddau TGCh. Roedd yn bosibl nad oedd gan rai gwirfoddolwyr fynediad annibynnol at TGCh, ond byddent yn gwirfoddoli i fudiad gyda TGCh. Roedd gwneud hyn ar-lein yn fantais sylweddol, ond roedd cyfyngiadau posibl hefyd o ran darpariaeth TGCh a llythrennedd.
8. Dwyieithog: Roedd yr arolwg yn ddwyieithog. Roedd pawb yn cael dewis iaith i ymateb. Fodd bynnag, ar gyfer rhai cwestiynau, os oedd angen rhagor o wybodaeth ar y defnyddiwr, byddai’n cael ei gyfeirio i ffwrdd oddi wrth yr arolwg, i wefan .gov, am ragor o wybodaeth. Roedd gwefan .gov yn uniaith Saesneg, yn unol â chanllawiau Llywodraeth Cymru.

Dull dosbarthu

9. Amserlen: lansiwyd yr arolwg ar 18 Mawrth. Derbyniwyd y rhan fwyaf o'r ymatebion yn ystod yr 8 wythnos gyntaf. Yn dilyn yr ohebiaeth derfynol bod yr arolwg ar fin dod i ben, cafodd ei gau'n ffurfiol ar 18 Awst.
10. Dosbarthu: Dosbarthwyd yr arolwg drwy e-bost i gysylltiadau hysbys gyda chais i'w raeadru ymhellach hy y rhai gyda chyfeiriad e-bost. Bwriad hyn oedd cyrraedd cynulleidfa eang o unigolion. Roeddem yn gwybod bod hyn yn gyfaddawd wrth ystyried y dull dosbarthu. Roedd y dull samplu ‘caseg eira’ hwn yn dibynnu ar ddosbarthu anuniongyrchol. Y bwriad oedd cyrraedd unigolion y tu hwnt i restr cysylltiadau uniongyrchol Llywodraeth Cymru. Fodd bynnag, roedd y ffaith bod yr arolwg yn hunan-ddewisol yn golygu nad oedd rhai gweithwyr neu wirfoddolwyr wedi'i lenwi.
11. Roedd y cysylltiadau'n cynnwys sefydliadau amgylcheddol anllywodraethol (ENGOS), sefydliadau ymbarél ee CGGC ac ati, llywodraeth leol a sefydliadau statudol ee Cyfoeth Naturiol Cymru. Roedd y sefydliadau hyn yn cynnwys y rheini sy'n ymwneud â chyflawni a datblygu polisïau ac ati, a’r rheini sy’n derbyn grantiau. Yna gofynnwyd i dderbynwyr ei anfon ymlaen at unrhyw un arall oedd yn ystyried ei hun un rhan o'r gweithlu natur. Roedd hyn yn arbennig o bwysig i gontractwyr a oedd yn gweithio ar brosiectau natur, nad oedd manylion cyswllt ar eu cyfer. Roedd y fethodoleg yn dibynnu ar y rhai sy'n caffael gwasanaethau i anfon yr arolwg at y contractwyr a ddefnyddiwyd.
12. Ni ddefnyddiwyd arolwg o gyflogwyr oherwydd natur wasgaredig y gweithlu a'r baich posibl ar adrannau Adnoddau Dynol, yn enwedig mewn sefydliadau mawr (na fyddai o bosibl wedi cael gwybodaeth am lwybrau cyllido neu'r cymwysterau a'r hyfforddiant diweddaraf). Hefyd oherwydd y baich posibl o lenwi'r arolwg, eto i sefydliadau mawr sydd â llawer o weithwyr.
13. Dyblygu: Roedd y dull yn cydnabod y risg o ddyblygu, oherwydd efallai fod unigolion wedi derbyn yr arolwg sawl gwaith. Ni chafwyd unrhyw gwynion.
14. Cyhoeddusrwydd; rhoddodd staff Newid Hinsawdd a Materion Gwledig gyhoeddusrwydd i'r arolwg mewn cyfarfodydd rhanddeiliaid a chynadleddau, a chynnwys y ddolen yn llofnod yr e-bost. Cyhoeddodd y Dirprwy Brif Weinidog hysbysiad i'r wasg yn cyhoeddi y byddai gwaith casglu data’n cael ei gynnal. O ystyried nad oedd y gwir boblogaeth yn hysbys, nid oedd yn glir pa mor llwyddiannus ydoedd, ac eithrio i ddweud, fod dros 1,000 wedi derbyn yr arolwg ac wedi ei gwblhau.

Sampl/cyfradd ymateb

15. Cyfradd ymateb. Nid oedd modd rhagweld na chyfrifo'r gyfradd ymateb ar ôl yr arolwg oherwydd diffyg gwybodaeth am nifer y bobl mewn gwaith am dâl neu wirfoddol ar gyfer natur. Roedd y set ddata derfynol yn cynnwys 1,180 o ymatebion.
16. Rhoi’r gorau i gymryd rhan: roedd hyn (hy cyfradd gadael) yn anhysbys. Nid ydym yn gwybod a fyddai'r ymateb cyffredinol ac ansawdd y data wedi bod yn well gydag arolwg electronig, arolwg a gwblhawyd â llaw, neu drwy ddefnyddio Adrannau Adnoddau Dynol. Roedd y gweithlu natur yn un cysylltiedig iawn ac roedd nifer o grwpiau a fforymau, a oedd yn golygu bod modd ei ddosbarthu drwy e-bost, yn hytrach na gwybod enw sefydliad neu gyfeiriad cyswllt. Ond roedd yr arolwg electronig yn dibynnu ar fynediad at adnoddau TGCh drwy gyfrifiadur neu ffôn symudol. Mae hyn yn wendid ac yn gyfyngiad posibl, er ei bod yn annhebygol y byddai llawer o’r gweithlu sy’n cael tâl heb fynediad at TGCh.
17. Byddai angen dosbarthu arolygon i'w cwblhau â llaw i grŵp anhysbys a gwasgaredig iawn (heb fanylion cyswllt) ac yna eu dychwelyd drwy'r post. Mae'r naill a'r llall yn rhwystr sylweddol rhag cymryd rhan. Efallai na fyddai’r Adrannau Adnoddau Dynol yn gwybod pwy oedd yn y gweithlu natur a/neu efallai na fyddai’r wybodaeth ddiweddaraf ar gael.  Mae'n ymddangos bod y fethodoleg wedi bod yn llwyddiannus, gyda dros 1,000 o ymatebion.
18. Ni wnaeth pawb ateb pob cwestiwn. Cafwyd 1,180 o ymatebion. Ond er enghraifft, dim ond 780 o ymatebwyr a ddywedodd eu bod mewn gwaith am dâl. Er bod pob un ohonynt wedi ateb y cwestiwn am statws llawnamser neu ran-amser. Ond, dim ond 740 ohonynt a atebodd y cwestiwn am eu rôl am dâl.
19. Ymatebion Dilys/Ymatebion Heb eu Cwblhau: Dim ond ymatebion a ystyriwyd yn ddilys gan Smartsurvey a gafodd eu cynnwys; cafodd 649 o ymatebion anghyflawn eu heithrio, yn bennaf oherwydd nad oedd yr ymatebwyr wedi cyrraedd diwedd yr arolwg ac felly nid oeddent wedi rhoi caniatâd i ddefnyddio’r data. O'r ffurflenni anghyflawn, nid oes modd dweud faint o'r bobl hynny oedd wedi 'ailgychwyn' ac wedi mynd ymlaen i lenwi’r arolwg. Mae hefyd yn bosibl bod rhai wedi agor yr arolwg ac wedi sylweddoli mai 'Cymru yn unig' ydoedd ac nad oedd yn berthnasol iddynt. Efallai na fyddai eraill wedi gallu defnyddio'r dechnoleg neu fod rhesymau eraill yn berthnasol.

Cyfyngiadau'r dull a ddefnyddiwyd

20. I grynhoi'r uchod, nodwyd sawl cyfyngiad:
21. Gonestrwydd ac Ymddiriedaeth: Mynegodd rhai a oedd yn ymwneud â dyluniad a chynllun peilot yr arolwg amheuon ynghylch hyder ymatebwyr i ddarparu gwybodaeth i Lywodraeth Cymru a chyfrinachedd data. Bu'r arolwg yn destun prosesau rheoli ac adolygu helaeth ac fe'i cymeradwywyd gan Wasanaethau Gwybodaeth a Dadansoddi (KAS) Llywodraeth Cymru. Fe wnaeth dros 1,000 o bobl ymateb.
22. Ymateb Isel neu Anghyson: Mae'n ymddangos bod y natur hunan-ddewisol a’r dosbarthiad anuniongyrchol wedi arwain at gyfranogiad anwastad yn ôl ardal ddaearyddol ee Sir Benfro.
23. Defnyddio arolwg ar-lein a Smartsurvey: efallai fod y ffaith bod hwn yn arolwg ar-lein wedi arwain at lai o bobl yn cymryd rhan. Cynhaliwyd cynllun peilot bach i brofi'r arolwg a thechnoleg. Roedd wedi cael ei ddefnyddio gan adrannau eraill, ond efallai heb ddefnyddio'r fethodoleg pelen eira. Roedd cydweithwyr cyfathrebu yn rhan o'r gwaith i sicrhau bod yr arolwg yn bodloni'r canllawiau. Arolwg o'r gweithlu ydoedd, a disgwylid y byddai gan ymatebwyr fynediad at gyfrifiaduron a ffonau symudol. Ond gallai fformat digidol yr arolwg fod wedi eithrio unigolion heb fynediad i'r rhyngrwyd, neu o bosibl yn fwy tebygol, pobl heb y sgiliau digidol angenrheidiol. Gallai fod wedi cynyddu'r tebygolrwydd o gwblhau’r arolwg yn rhannol. Ond nid oes modd dweud sut byddai casglu â llaw a/neu drwy adrannau Adnoddau Dynol wedi effeithio ar gyfraddau ymateb nac ar ansawdd yr ymatebion.
24. Dyblygu: Nid oedd modd atal rhywun rhag cael mwy nag un gwahoddiad i gymryd rhan yn yr arolwg. Gofynnwyd i ymatebwyr lenwi'r arolwg unwaith yn unig. Bwriad yr arolwg oedd cael ei ddosbarthu mor eang â phosibl, er mwyn cynnwys cynifer o bobl â phosibl. Yn y cyflwyniad i'r arolwg, tynnwyd sylw at y mater, a dim ond unwaith y gofynnwyd i ymatebwyr ei lenwi.
25. Samplu Pelen Eira: Cyflwynodd y dull hwn rywfaint o ansicrwydd ynghylch pwy a dderbyniodd yr arolwg a thueddiadau posibl mewn ymatebion.
26. Gwirio data: Gwiriwyd canlyniadau'r Smartsurvey â llaw. Ar ben hynny, cafodd yr holl wybodaeth a gynhyrchwyd gan Co-Pilot ei gwirio ddwywaith. 

Dulliau Dadansoddi (gan gynnwys offer deallusrwydd artiffisial a gwiriadau ansawdd)

27. Cynhaliwyd y gwaith dadansoddi drwy ddefnyddio Smartsurvey. Dadansoddwyd ac adroddwyd ar ddata gan ddefnyddio Excel, Smartsurvey a Microsoft Co-Pilot. Roedd y canlyniadau'n berthnasol i'r rhai a ymatebodd yn unig, ni chofnodwyd unrhyw beth am y rhai nad oeddent wedi ymateb. 

Y broses Sicrhau Ansawdd

28. Cynhyrchwyd dadansoddiad fesul cwestiwn yn ôl math o waith i ddechrau gan ddefnyddio tablau colynnu Smartsurvey gan ddefnyddio cwestiwn 1 i nodi'r math o waith. Roedd hon yn broses syml, gyda thablau'n cael eu cynhyrchu'n awtomatig. Rhoddwyd pob adroddiad mewn ffeil Excel a'i addasu i adrodd ar y rhai mewn rolau am dâl yn unig. Defnyddiwyd Excel i greu crynodeb syml iawn, gan nodi’r cyfansymiau ar gyfer pob cwestiwn. Yn aml, troswyd tablau i greu allbwn mwy hwylus.
29. Os oedd nifer yr ymatebion yn llai na 5 o bobl mewn unrhyw un 'gell' o dabl, tynnir y canlyniadau allan o'r tabl yn gyfan gwbl er mwyn diogelu cyfrinachedd. Roedd hyn yn golygu bod y 'cyfanswm rheoli' yn aml ychydig yn is na 740.
30. Roedd sicrhau ansawdd yn agwedd allweddol ar y broses ddadansoddi.
    1. Cafodd y ffigurau eu talgrynnu i'r rhif cyfan agosaf er mwyn osgoi dirnadaeth ffug o gywirdeb.
    2. Nodwyd, mewn cwestiynau lle mai dim ond un ymateb y gallai'r ymatebydd ei roi, efallai na fyddai'r atebion yn dod i 100% (hy gallent fod ychydig yn fwy neu'n llai)
    3. Cynhyrchodd Smartsurvey ddogfen wedi'i lawrlwytho o’r data sylfaen ac fe’i rhoddwyd yn Excel er mwyn gwirio ystyr. Yn ôl y disgwyl, nifer y rhesi oedd 1,180. Roedd y teclynnau gwirio synnwyr, gan gynnwys amcangyfrif, yn bwysig iawn. Ni ellid tybio bod y data a gynhyrchwyd yn gywir, roedd yn bwysig canfod unrhyw wallau ac anghysondebau.
    4. Ymchwiliwyd i anomaleddau a chadarnhawyd eu bod yn adlewyrchu'r ymatebion gwirioneddol. Nid oedd yr ymatebion yn 'anghywir', gan eu bod yn adlewyrchu'r hyn yr oedd yr ymatebwyr wedi'i ddweud, ond roeddent yn nodedig o ran dehongli a defnyddio'r data.
       1. Nid oedd dosbarthiad daearyddol, yn ôl awdurdodau lleol, yn dilyn y boblogaeth yng Nghymru.
       2. Data cymwysterau: Dywedodd 40% fod ganddynt NVQ lefel 7 ond nid oedd y rhan fwyaf o'r ymatebwyr eraill wedi dewis lefel cymhwyster benodol. Mae'n debygol nad oedd pobl yn deall lefelau NVQ.
    5. Roedd ymatebwyr yn gallu hepgor cwestiynau, ac roedd rhesymeg llwybro yn golygu bod y rhif sylfaen yn wahanol ar gyfer y rhan fwyaf o gwestiynau. Cafodd data ei wirio i sicrhau ei fod yn adlewyrchu'r rhai a ymatebodd, fel y dangosir yn y tabl isod.

Proses sicrwydd y Gwasanaethau Gwybodaeth a Dadansoddi

31. Ar ôl cynhyrchu’r tablau colynnu.  Cafodd taenlen wreiddiol Excel ei chreu.
    1. Gwirio bod 740 o ymatebion 'am dâl'.
    2. Dim ond dangos y celloedd gyda mwy na 5 ymatebydd.
    3. Trosi’r canlyniadau yn ganran ar sail y cyfansymiau rheoli newydd.

Ysgrifennu adroddiadau

32. Ysgrifennwyd adroddiad cryno o'r data. Cynhwyswyd adran methodoleg a dysgu gwersi. 

Cyhoeddi data

33. Roedd yr arolwg yn ddienw. Roedd cyfrinachedd bob amser yn bryder i dderbynwyr a chafodd gwybodaeth y rhestr rhanddeiliaid ei chadw ar wahân i ymatebion yr arolwg. Trafodwyd yr arolwg ei hun a'r hysbysiad preifatrwydd yn fanwl â chydweithwyr yn y Gwasanaethau Gwybodaeth a Dadansoddi. Cafodd ffigurau eu talgrynnu i'r rhif cyfan agosaf, oherwydd gallai cynnwys lleoedd degol roi ymdeimlad ffug o gywirdeb. Roedd y data ar gyfer y rheini a ymatebodd yn unig. Er mai ychydig iawn o bobl o gymunedau pobl dduon a lleiafrifoedd ethnig oedd wedi ymateb, roedd yn hanfodol dechrau mynd i'r afael â materion yn ymwneud â chynhwysiant er mwyn gallu nodi'r mater hwn, er bod y niferoedd yn fach.
34. Bydd yr adroddiad, y fethodoleg fanwl hon a'r wers a ddysgwyd yn cael eu cyhoeddi, yn ddwyieithog ar y rhyngrwyd. Byddai pawb sy'n darparu cyfeiriad e-bost cyswllt yn cael yr adroddiad.
35. Bwriedir i'r adroddiad cychwynnol hwn fod y cyntaf o sawl adroddiad ar y data. Byddai mwy yn dilyn ar wahanol elfennau o’r arolwg, fel croesdablu, adroddiadau ar y gweithlu sy’n cael tâl a’r rhai di-dâl ac ati. Bydd pob un yn cael ei wneud yn gyhoeddus.

Myfyrdodau cynnar ar y fethodoleg, y risgiau a'r gwersi a ddysgwyd

1. Agwedd Uniongyrchol-i’r-Unigolyn
   Roedd y penderfyniad i osgoi arolygon traddodiadol sy'n seiliedig ar gyflogwyr/sefydliadau, ac ymgysylltu ag unigolion yn uniongyrchol yn lle hynny, yn llwyddiant.
2. Cafwyd ymateb cryf gan 1,180 o gyfranogwyr – rhai oedd yn derbyn tâl ac fel arall. Roedd hyn yn ymateb llawer uwch na'r disgwyl.
   1. am y tro cyntaf mae data'n adlewyrchu unigolion. Dim ond unwaith y cafodd pob person ei gyfrif, hyd yn oed os oedd yn gweithio/gwirfoddoli i nifer o sefydliadau.
   2. Nid oedd yn rhaid i adrannau adnoddau dynol gasglu data.
   3. Mae manylion cyswllt y cyfranogwyr wedi cael eu coladu.
3. Fodd bynnag, dyma rai o'r myfyrdodau.
   1. roedd 647 o ymatebion eraill wedi'u dosbarthu fel rhai annilys. Mae angen eu dadansoddi ymhellach; roedd rhai yn gwbl wag ac eraill gyda dim ond un neu ddau o gwestiynau wedi'u hateb.
   2. ymateb yn anghyson. Ychydig iawn o ymatebion a ddaeth o rai ardaloedd daearyddol, tra bod eraill – yn enwedig Sir Benfro – yn cael eu gorgynrychioli i bob golwg. Gallai dadansoddiad manwl pellach roi mwy o wybodaeth i ni am hyn.
   3. Roedd cymryd rhan yn wirfoddol ac mae rhai cyflogwyr i weld yn isel ar y cyfan; ee er bod Cyfoeth Naturiol Cymru yn cyflogi tua 2,000 o staff ac yn canolbwyntio ar natur, ychydig iawn o ymatebion a gafwyd gan y sefydliad hwn.
   4. Roedd rhai unigolion wedi cael yr arolwg sawl gwaith, ac efallai nad oedd eraill wedi’i gael o gwbl – contractwyr yn enwedig, a'r rheini nad oeddent ar restrau postio hysbys. Er hynny, roedd y strategaeth yn dibynnu'n drwm ar ewyllys da a rhwydweithiau anffurfiol. O ganlyniad, methwyd rhai grwpiau allweddol, ac roedd lefelau’r ymateb yn amrywio'n fawr o un sefydliad a rhanbarth i’r llall.
4. Wedi dweud hynny, yn gyffredinol, cadarnhaodd hyn fod y dull yn effeithiol o ran cyrraedd ystod eang o ymatebwyr. Ond ni chyrhaeddodd bawb (gyda bylchau mewn cyrhaeddiad i rai sefydliadau, gweithwyr ac ardaloedd daearyddol).

Dyluniad yr arolwg 

5. Roedd yr arolwg electronig dwyieithog, a ddatblygwyd gyda mewnbwn gan randdeiliaid ac a ddosbarthwyd drwy e-bost gyda chais i’w rannu ymhellach, yn galluogi cyfranogiad eang. Roedd y gwahoddiad agored i unrhyw un a oedd yn ystyried ei hun yn rhan o'r ymdrech adfer natur yng Nghymru yn caniatáu cynhwysiant ar draws rolau am dâl a rolau di-dâl.
6. Ond roedd tua 647 o’r ymatebion yn anghyflawn/gwag. Mae hyn yn awgrymu, er bod y dyluniad yn hygyrch, y gallai rhai ymatebwyr fod wedi dod ar draws rhwystrau rhag cwblhau – nid yw'n hysbys a oeddent yn sylweddoli nad oeddent yn gymwys neu oherwydd hyd yr arolwg, eglurder neu ffactorau eraill.
7. Mae'n bosibl na cheir ymateb o 100% byth, ond mae'n bosibl y bydd arolygon yn y dyfodol yn elwa o waith maes wedi'i dargedu'n well, ac o well dyluniad i'r arolwg o bosibl, er enghraifft ar gyfer data cymwysterau, gan egluro lefelau NVQ i annog cyfranogiad mwy cytbwys a chyflawn.
8. Yn ôl pob golwg, mae'r atebion i'r cwestiwn ar lefel NVQ yn awgrymu nad oedd pobl yn deall y cwestiwn yn iawn. Nid yw'n ymddangos bod y dosbarthiad daearyddol yn adlewyrchu’r boblogaeth.

Dosbarthu a dyblygu negeseuon e-bost 

9. Profwyd bod y dull o ganiatáu i'r arolwg gael ei anfon ymlaen, a gofyn i unigolion ei gwblhau unwaith yn unig, yn ffordd effeithlon o gasglu data. Roedd y dull syml hwn wedi cyfrannu at y gyfradd ymateb gref.
   Ond efallai fod y diffyg rheolaeth dros bwy dderbyniodd yr arolwg wedi cyfrannu at orgynrychiolaeth mewn rhai ardaloedd a thangynrychiolaeth mewn ardaloedd eraill.
10. Er y cydnabuwyd y gallai rhai unigolion fod wedi cael dolen yr arolwg sawl gwaith, rhagwelwyd hyn, a rhoddwyd sylw iddo yn y cyflwyniad i'r arolwg. Nid oes unrhyw arwydd bod hyn wedi achosi dryswch nac wedi atal pobl rhag cymryd rhan. 

Ymateb, cynwysoldeb a chyrhaeddiad

11. Ni ddaeth dim byd o’r risg mai isel fyddai’r lefelau ymateb. Roedd nifer yr ymatebion yn fwy na'r disgwyl ar gyfer arolwg gwirfoddol, hunan-ddewisol. Er nad yw'r data'n cynrychioli'r gweithlu cyfan, mae'n darparu llinell sylfaen gadarn a gwybodaeth werthfawr am y sector adfer natur.
12. Roedd natur agored a hunan-ddewisol yr arolwg yn annog amrywiaeth eang o unigolion i gymryd rhan, gan gynnwys y rheini mewn rolau heb fod yn draddodiadol neu fwy nag un rôl. Roedd hyn yn sicr yn gryfder. Nid oes modd dweud a oedd rhai safbwyntiau'n cael eu tangynrychioli. Mae hyn yn cyfyngu ar y gallu i gyffredinoli canfyddiadau ar draws y gweithlu natur cyfan. Fodd bynnag, roedd yr ymatebion isel o rai ardaloedd ac ymatebion anghyflawn yn lleihau'r set ddata y gellir ei defnyddio. Efallai y bydd angen canllawiau cliriach a/neu ddyluniad gwell i arolygon yn y dyfodol er mwyn dal gafael ar ymatebwyr a lleihau nifer yr arolygon anghyflawn.
13. Llwyddodd yr arolwg i gasglu data ar ddemograffeg, cyflogaeth, gwirfoddoli, cymwysterau, hyfforddiant ac argraffiadau’r gweithlu. Roedd cynnwys mecanwaith cytundeb ar gyfer cyswllt yn y dyfodol hefyd yn effeithiol, gan osod y sylfeini ar gyfer ymgysylltu parhaus.
14. Mae nifer ac ansawdd yr ymatebion a gwblhawyd yn darparu sylfaen gadarn ar gyfer dadansoddi; mae'r data'n golygu bod modd gwneud gwaith tablu sylfaenol ac, mewn llawer o achosion, croesdablu yn ôl rôl, daearyddiaeth, demograffeg ac ati. Ond mae'r ddarpariaeth anghyson yn golygu mai hyn a hyn o ddadansoddi y gellir ei wneud. Bydd y cyfyngiadau hyn yn cael eu cydnabod yn glir mewn unrhyw ddehongliad neu gyflwyniad o'r canfyddiadau.

Defnyddio technoleg 

15. Roedd yr arolwg yn fenter newydd ar gyfer y portffolio Newid Hinsawdd a Materion Gwledig (CCRA). Er gwaethaf yr ansicrwydd cychwynnol, roedd y gyfradd ymateb yn gryf, gyda 1,180 o unigolion yn cymryd rhan o bob cwr o Gymru. Mae hyn yn awgrymu bod y dull yn effeithiol wrth gyrraedd cynulleidfa eang ac ymgysylltu’n ystyrlon.
16. Ni nodwyd unrhyw broblemau mawr o ran llwyfan yr arolwg (Smartsurvey) nac eglurder y cwestiynau. Mae'n ymddangos bod treialu a chynnwys cydweithwyr cyfathrebu wedi bod yn effeithiol wrth sicrhau hygyrchedd a defnyddioldeb, ond mae nifer yr ymatebion anghyflawn/na ellir eu defnyddio yn cyfiawnhau ymchwiliad pellach.

Gonestrwydd ac ymddiriedaeth

17. Roedd pryderon y gallai unigolion fod yn amheus ynghylch rhannu gwybodaeth â Llywodraeth Cymru. Fodd bynnag, mae nifer uchel yr ymatebion ac ehangder y cyfranogiad ar draws sectorau a rolau yn dangos bod y pryderon hyn wedi cael eu lliniaru i raddau helaeth. Roedd cymeradwyaeth rheolwyr arolygon a chyfathrebu rhagweithiol gan staff wedi helpu i feithrin ymddiriedaeth.

Casgliad

18. Roedd y fethodoleg a fabwysiadwyd ar gyfer Arolwg Gweithlu Natur Cymru 2025 yn llwyddiannus ar y cyfan. Llwyddodd i oresgyn llawer o'r heriau sy'n deillio o weithlu gwasgaredig a chymhleth a chyflwyno set ddata werthfawr. Fodd bynnag, mae dosbarthiad anghyson yr ymatebion, tangynrychiolaeth sefydliadau allweddol, a nifer yr ymatebion anghyflawn yn dangos bod meysydd i'w gwella. Gallai arolygon yn y dyfodol elwa o waith allgymorth wedi'i dargedu, gwell dyluniad ar gyfer arolygon, a chymorth ychwanegol i sicrhau cyfranogiad mwy cytbwys a chyflawn.
19. Yn gyffredinol, rheolwyd y risgiau a nodwyd cyn yr arolwg yn dda, ac ni ddatblygodd y rhan fwyaf ohonynt i raddau a oedd yn tanseilio llwyddiant yr arolwg. Roedd y dull a ddefnyddiwyd yn ffordd gynhwysol ac effeithlon o ddefnyddio adnoddau wrth gasglu data sylfaenol ar y gweithlu natur yng Nghymru. Mae'r canlyniadau bellach yn rhoi sylfaen i gynllunio'r gweithlu a datblygu polisïau yn y dyfodol.