Cyfarfod o Grŵp Cyfeirio Rhanddeiliaid Cynllunio Morol: 4 Tachwedd 2025

Yn bersonol: 

Eluned Jones (Cadeirydd, Llywodraeth Cymru), Elen King, Megan Nicholas, Rhys Davies, Hishiv Shah, Char Lewis, a Mark Bloomfield (Llywodraeth Cymru), Helen Bloomfield, Karen Perrow, Paige Minahan, Jenny Oates (Cyfoeth Naturiol Cymru), Poppy Phillips (Sefydliad Rheoli Morol), Jean-Francois Dulong (Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru), Jennifer Godwin (Grŵp Defnyddwyr a Datblygwyr Gwely'r Môr), Chrissie Ingle (Partneriaeth Aber Hafren), Julian Whitewright (Comisiwn Brenhinol Henebion Cymru), Rosie Kelly (Ystâd y Goron), Emily Williams-Slater (RSPB), Allan Pitt, Laura Byng (Arup)

Ar-lein:

Georgia Boston (Cymdeithas Cynhyrchwyr Agregau Morol Prydain), Cloe Evans, Kate Fortnam (Cymdeithas Hwylio Frenhinol), Jonathan Monk (Awdurdod Porthladd Aberdaugleddau), Helen Croxson, Nick Salter (Asiantaeth Forwrol a Gwylwyr y Glannau), Paul Renfro (Fforwm Arfordirol Sir Benfro), Tom Hill (Ynni Morol Cymru), Lee Murray (Cyfoeth Naturiol Cymru), Alex Curd (Cymdeithas Cadwraeth y Môr), Richard Shelmerdine, Olivia Ross (JNCC), Jim Evans (Cymdeithas Pysgotwyr Cymru), Tristan Bromley (Ystâd y Goron), Claire Stephenson (Associated British Ports), Rhiannon Pipkin (ABPmer)

Cadeirydd, Llywodraeth Cymru

Croesawodd Eluned aelodau newydd i'r Grŵp Cyfeirio Rhanddeiliaid Cynllunio Morol (MPSRG) a chychwynodd cyflwyniadau bord gron. 

Allan Pitt a Laura Byng, Arup

Cyflwynodd Allan a Laura eu hunain, gan nodi bod Arup wedi cael ei gomisiynu gan Lywodraeth Cymru i gynnal adolygiad o bolisïau cynllunio daearol sy'n berthnasol i Gynllun Morol Cenedlaethol Cymru. 

Er mwyn cyd-destun, rhoddodd Allan gipolwg ar adolygiad blaenorol, a gynhaliwyd gan Brifysgol Caerdydd yn 2016, cyn cyhoeddi Cynllun Morol Cenedlaethol Cymru. Archwiliodd adolygiad Prifysgol Caerdydd ystod o ddogfennau cynllunio i nodi'r berthynas rhwng polisïau daearol a morol a'u cysylltiadau ag amcanion morol. 

Mae Llywodraeth Cymru yn dymuno diweddaru eu dealltwriaeth o gyfeiriadau cynllunio morol a chysylltiadau â pholisïau cynllunio a wneir mewn dogfennau perthnasol. Bydd yr adolygiad hwn yn myfyrio ar y fethodoleg a ddefnyddiwyd gan Brifysgol Caerdydd yn 2016 ac yn diweddaru'r dull ble bynnag y bo angen i greu proses gadarn y mae modd ei hailadrodd. Bydd y fethodoleg wedi'i diweddaru yn cofnodi ac yn ystyried yr holl gynlluniau defnydd tir perthnasol sy'n cyfeirio at yr amgylchedd arfordirol a morol.

Ymhlith ffactorau eraill, bydd yr astudiaeth sydd ar ddod yn:

• adolygu polisi mabwysiedig a pholisi newydd;
• asesu a yw polisïau morol ac arfordirol yn hyrwyddo'r hierarchaeth liniaru a gwytnwch;
• cyfrif am yr ystyriaeth a roddir i Safleoedd Morol Ewrop (Natura 2000) mewn cynlluniau; ac
• archwilio polisïau sy'n gysylltiedig â chynlluniau rheoli glannau.

Cododd pwyntiau allweddol o'r drafodaeth, gan gynnwys cwestiynau sy'n ymwneud â:

• SoDdGA
• Cyd-bwyllgorau Corfforaethol a Chynlluniau Datblygu Cynaliadwy
• Y Cynllun Ffermio Cynaliadwy (nad yw o fewn cwmpas yr astudiaeth)
• Rôl awdurdodau cyfagos a chynlluniau trawsffiniol

Dr Julian Whitewright, Comisiwn Brenhinol Henebion Cymru

Cyflwynodd Eluned Dr Julian Whitewright.

Esboniodd Julian fod Comisiwn Brenhinol Henebion Cymru (CBHC) yn 'chwaer sefydliad' i CADW sy'n canolbwyntio ar gynnal a churadu Cofnod Henebion Cenedlaethol Cymru (NMRW). 

O'r 22,000 o safleoedd yng Nghymru, mae 8,000 o safleoedd morwrol y tu hwnt i'r marc penllanw. Mae'r rhan fwyaf yn ymwneud â llongddrylliadau a safleoedd damweiniau awyr (yr olaf ohonynt wedi'u diogelu o dan ddeddfwriaeth beddau rhyfel). 

Nododd Julian fod AOCC yn adlewyrchu polisi Cynllun Morol Cenedlaethol Cymru 'SOC_05: Asedau Hanesyddol'. Rhoddir pwyslais ar osgoi effeithiau andwyol ar yr asedau lle bynnag y bo modd; pan nad yw hyn yn bosibl, rhaid cymryd camau i leihau a/neu liniaru effeithiau andwyol. Mae angen gwella'r safleoedd hyn hefyd, yn bennaf trwy ddatblygu ein gwybodaeth a'n dealltwriaeth. Gall yr NMRW helpu gyda hyn, ond mae gwella gwybodaeth yn aml hefyd yn ganlyniad datblygu morol.

Mae'n bwysig cael llinell sylfaen y gellir asesu colledion yn y dyfodol ac mae data ar gael i'r cyhoedd drwy'r NMRW.  Gall CBHC ymgymryd â gwaith arolygu rhagweithiol ond ni all gomisiynu gwaith arolygu ar y môr oherwydd cyfyngiadau cyllidebol. 

Mae cofnodion safleoedd ar gyfer y Cofnod Henebion Cenedlaethol hefyd ar gael drwy MapDataCymru. 

Datblygwyd dogfennau canllaw, 'Datganiad Ardal Forol yr Amgylchedd Hanesyddol a Naturiol' a'r 'Protocol ar gyfer Darganfyddiadau Archaeolegol', mewn cydweithrediad â Cyfoeth Naturiol Cymru. Gall y dogfennau hyn helpu gyda thrwyddedu Band 1, er enghraifft, lle nad yw ymgeiswyr yn aml yn gallu ymgysylltu â chontractwyr treftadaeth yn yr un modd ag y gall datblygwyr mawr. 

Serch hynny, codwyd pryderon ynghylch:

• rôl yr amgylchedd hanesyddol mewn trafodaethau diwydiant
• a yw arolygon 3D hefyd yn mapio bioamrywiaeth sydd mewn strwythurau
• astudiaethau parhaus ar baramedrau amgylcheddol ac arolygon archeolegol
• rôl awdurdodau lleol wrth gynorthwyo gydag arolygon a dadansoddi data

Mark Bloomfield, Llywodraeth Cymru

Strategaeth Cadwraeth Adar Môr Cymru (y Strategaeth) sydd ar ddod yw'r gyntaf o'i math yng Nghymru, gan roi mwy o ystyriaeth i rywogaethau sy'n bwysig yn genedlaethol ac yn rhyngwladol. Mae'n canolbwyntio ar 29 o rywogaethau adar môr ar draws pob un o'u cyfnodau bywyd o fewn a thu allan i'r rhwydwaith MPA yng Nghymru. Mae'r Strategaeth hefyd yn ystyried natur drawsffiniol adar, gan alinio â strategaethau eraill ledled y DU. Mae'r Strategaeth yn para 10 mlynedd.

Cyhoeddwyd cardiau rhywogaethau cyn ymgynghori ar y Strategaeth ddrafft, gan amlinellu data amrywiol ar boblogaethau. Mae cyfres o asesiadau bregusrwydd wedi'u cynnal i lywio argymhellion i fynd i'r afael â phwysau allweddol wrth symud ymlaen. Mae'r asesiadau bregusrwydd yn archwilio ugain pwysau ac yn cael eu llywio gan asesiadau sensitifrwydd a chysylltiad perthnasol. 

Gwahoddodd Mark drafodaeth, a oedd yn edrych ar:

• natur yr argymhellion a ddaw i'r amlwg o'r Strategaeth
• a allai budd net morol (os caiff ei gyflwyno), polisi WNMP, a/neu iawndal strategol helpu i gyflawni'r argymhellion
• sut mae'r pwysau wedi newid dros amser
• sut y caiff gwelliant mewn rhywogaethau ei fesur

Rhiannon Pipkin, ABPmer

Cyflwynodd Eluned a Megan yn fyr gomisiwn diweddar Llywodraeth Cymru, Aalinio Cynllunio Morol yng Nghymru ag egwyddorion hinsawdd-ddeallus. Nodwyd bod ABPmer yn bwrw ymlaen â'r astudiaeth ar gyfer Llywodraeth Cymru.

Croesawodd Eluned Rhiannon Pipkin, sy'n arwain yr astudiaeth ar ran ABPmer. 

Cyflwynodd Rhiannon ei hun. Amlinellodd bwrpas yr astudiaeth, gan nodi y bydd yn anelu at archwilio sut y gall cynllunio morol yng Nghymru alinio ag egwyddorion hinsawdd-ddeallus i barhau i fod yn effeithiol wrth i effeithiau newid yn yr hinsawdd waethygu. Bydd yr astudiaeth yn llywio ystyriaethau ynghylch a ddylid ymgorffori dulliau hinsawdd-ddeallus penodol yng Nghynllun Morol Cenedlaethol Cymru a/neu ganllawiau cysylltiedig i roi mwy o eglurder a chyfeiriad ar gyfer datblygu, tra'n cefnogi gwytnwch. Yna amlinellodd Rhiannon amcanion a dull yr astudiaeth, a fydd yn helpu i gyflawni'r nod cyffredinol hwn.

Nododd Rhiannon, ar adeg cyfarfod MPSRG, fod ABPmer yn cynnal adolygiad desg o lenyddiaeth wyth awdurdodaeth cynllunio morol, a fydd yn cael ei adolygu fel astudiaethau achos i awgrymu sut mae gwledydd eraill yn ystyried newid yn yr hinsawdd.

Rhoddodd Rhiannon amserlen fras o ble y bydd ABPmer yn ceisio mewnbwn gan randdeiliaid i lunio'r astudiaeth ac amlinellodd y camau nesaf. 

Megan Nicholas, Llywodraeth Cymru

Nododd Megan fod Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi Datganiad Technegol yn ddiweddar, sy'n rhoi rhagor o fanylion a thystiolaeth i gefnogi'r gwaith o weithredu polisi Cynllun Morol Cenedlaethol Cymru ENV_01 yn effeithiol ac yn gyson: Ecosystemau Morol Cydnerth. Diolchodd i aelodau MPSRG am eu cyfraniadau tuag at y ddogfen. 

Yna rhoddodd Megan ddiweddariad byr ar yr Astudiaeth Gwmpasu i Archwilio Budd Net Morol. Mae'r astudiaeth yn archwilio dulliau posibl o gael budd net morol yng Nghymru. Nid yw'n cynrychioli unrhyw ymrwymiad i gyflwyno budd net morol yng Nghymru - yn hytrach bydd y gwaith yn caniatáu i Lywodraeth Cymru ystyried sut y gellid cymhwyso'r cysyniad yng Nghymru a bydd yn caniatáu asesiad o gyfleoedd a risgiau cysylltiedig.

Diolchodd Megan i bawb a gydsyniodd i gymryd rhan yn elfen ymgysylltu â rhanddeiliaid yr Astudiaeth Gwmpasu i Archwilio Budd Net Morol. 

Nid oedd unrhyw eitemau eraill i'w trafod.

Diwedd y cyfarfod