Cyfarfod y Grŵp Cynghori ar Arloesi Democratiaeth: 1 Mai 2025

Y Dirprwy Brif Weinidog ac Ysgrifennydd y Cabinet dros Newid Hinsawdd a Materion Gwledig – Huw Irranca-Davies

• Cadeirydd - Anwen Elias
• Mo Alamgir
• Sarah Allan
• Jess Blair
• Michael Corcoran
• Tomos Dafydd Davies
• Sally Holland
• Yvonne Murphy
• Julie Sangani
• Diana Stirbu
• Daisy Thomson
• Leanne Wood

1. Croesawodd y Cadeirydd yr aelodau a’r Dirprwy Brif Weinidog. Cafwyd cyflwyniadau ar gyfer yr aelodau hynny nad oeddent wedi cyfarfod â’i gilydd o’r blaen.

2.1 Croesawodd y Dirprwy Brif Weinidog y Grŵp a chydnabod yr amrywiaeth a dyfnder y profiad sy’n cael eu cynrychioli ar y Grŵp hwn. Mae’r Grŵp wedi’i benodi i fynd i’r afael â’r heriau enfawr sy’n wynebu democratiaeth – nid yn unig o safbwynt cylchoedd etholiadol ond hefyd o safbwynt democratiaeth o ddydd i ddydd – fel yr amlinellir yn adroddiad terfynol y Comisiwn Annibynnol ar Ddyfodol Cyfansoddiadol Cymru.

2.2 Trafododd y Dirprwy Brif Weinidog a’r Grŵp pa mor bwysig ydyw bod pobl yn gwybod sut i ddefnyddio eu llais ar lefel leol, ranbarthol a chenedlaethol a’u bod yn gwybod bod eu lleisiau yn cael eu gwerthfawrogi.

2.3 Croesawodd y Grŵp y cyfle i greu tirwedd o arferion gorau ledled Cymru ac i gyflwyno awgrymiadau i Weinidogion eu hystyried y tu hwnt i’r Senedd hon. Bydd y Grŵp yn ystyried beth sydd angen ei wneud eto gyda phobl ifanc, a chydag oedolion hefyd, i sicrhau eu bod yn meithrin dealltwriaeth well o’r dirwedd gwneud penderfyniadau.

2.4 Roedd y Dirprwy Brif Weinidog yn edrych ymlaen at weld y Grŵp yn rhannu ei Raglen Waith gychwynnol, er mwyn mynd ati faes o law i gytuno ar y ffordd ymlaen. Gofynnodd y Dirprwy Brif Weinidog am ddiweddariadau rheolaidd ar gynnydd y Grŵp.

3.1 Rhoddodd y Cadeirydd y cefndir ar gyfer penodi’r Grŵp hwn, gan gynnwys gwaith y Comisiwn Annibynnol ar Ddyfodol Cyfansoddiadol Cymru a’i Argymhellion ar gyfer cryfhau democratiaeth Cymru. Bydd y Grŵp hwn yn ystyried Argymhellion 1 a 2.

1. Arloesi democrataidd
   Dylai Llywodraeth Cymru gryfhau’r capasiti ar gyfer arloesi democrataidd ac ymgysylltu’n gynhwysol â’r gymuned yng Nghymru. Dylid gwneud hynny gan elwa ar banel cynghori arbenigol, a dylid ei gynllunio mewn partneriaeth â’r Senedd, llywodraeth leol a phartneriaid eraill. Dylai strategaethau ‌newydd ar gyfer addysg ddinesig fod yn ‌flaenoriaeth i’r gwaith hwn, a dylai gael ei ‌adolygu’n rheolaidd gan y Senedd.
2. Egwyddorion cyfansoddiadol
   Gan ddefnyddio’r arbenigedd hwn, dylai Llywodraeth Cymru arwain prosiect i ymgysylltu â dinasyddion a’u cynnwys yn y gwaith o ddrafftio datganiad o egwyddorion cyfansoddiadol a llywodraethiant i Gymru.

3.2 Cynhaliodd y Grŵp drafodaethau ar arloesi democrataidd ac addysg ddinesig i ddatblygu dealltwriaeth gyffredin o’r dulliau arloesi hynny a’r addysg honno a’r modd y gellir eu defnyddio i gryfhau democratiaeth. Nodwyd bod dinasyddiaeth yn gymhleth, ag iddi nodweddion cynnil, a bod hon yn ecosystem gymhleth. Roedd y Grŵp yn cydnabod pwysigrwydd iaith wrth ddatblygu’r opsiynau ar gyfer y ddau Argymhelliad.

3.3 Mae enghreifftiau gwych i’w cael yn rhyngwladol y gall y Grŵp hwn eu hystyried. Cadarnhaodd y Grŵp ei fwriad i ganolbwyntio ar yr hyn y mae modd gweithredu arno ac sydd o fewn ei gwmpas.

4.1 Trafododd aelodau’r Grŵp y cyfleoedd ar gyfer datblygu rhaglenni gwaith o dan y themâu adeiladu gallu ar gyfer arloesi democrataidd, strategaethau ar gyfer addysg ddinesig a phrosiectau pendant, gan gynnwys mapio sefydliadau allweddol y bydd angen eu cynnwys yn y gwaith hwn.

4.2 Bydd adborth o’r sesiynau hyn i grwpiau yn cael ei adolygu yn dilyn y cyfarfod hwn a bydd y pwyslais ar gyfer cyfarfod arfaethedig y Grŵp hwn ym mis Mehefin 2025 yn seiliedig ar yr adborth hwn.

4.3 Nododd y Grŵp y gallai hon fod yn rhaglen waith hirdymor ac efallai y byddai’r Grŵp yn dymuno pennu rhestr yn ôl blaenoriaeth o’r hyn y dylai ei wneud i ddatblygu egwyddorion sylfaenol syml ar gyfer y gallu i dyfu yn unol â'r anghenion y tu hwnt i oes y Grŵp.

5.1 Atgoffwyd yr aelodau eu bod wedi cwblhau ffurflen gwrthdaro buddiannau pan gawsant eu penodi. Bydd unrhyw ddatganiadau o wrthdaro buddiannau yn cael eu trin fesul achos, yn unol â pholisi.

5.2 Nododd y Grŵp Gylch Gorchwyl ffurfiol y Grŵp a fydd yn cael ei gyhoeddi.

5.3 Trafododd y Grŵp yr opsiynau ar gyfer cyfarfodydd yn y dyfodol a sut y bydd rhaglen waith ddatblygedig yn arwain at raglen lawnach o gyfarfodydd wedi’u cynllunio ymlaen llaw.

5.5 Cynhelir cyfarfod rhithwir ar y rhaglen waith ddrafft ym mis Mehefin 2025. Yn y cyfnod interim, gofynnir i’r Grŵp ystyried y cyfleoedd ar gyfer gwneud cynnydd. Bwriedir cynnal cyfarfodydd yn y dyfodol ar ffurf hybrid.

5.4 Cadarnhaodd y Cadeirydd y bydd y Grŵp hwn yn amlinellu ei raglen waith ddrafft yn ffurfiol i’r Dirprwy Brif Weinidog ei chymeradwyo er mwyn sicrhau bod modd cynllunio yn fanylach. Bydd y Grŵp yn rhoi diweddariadau rheolaidd ar ei gynnydd i’r Dirprwy Brif Weinidog.