Gwella presenoldeb mewn ysgolion uwchradd: diweddariad ar gynnydd

Ym mis Mai 2025, cyhoeddodd Estyn ddiweddariad i adroddiad thematig Ionawr 2024 ar bresenoldeb mewn ysgolion uwchradd. Mae'r wybodaeth ddiweddaraf yn cynnwys cyfeiriadau at lefelau presenoldeb cyfredol, gwybodaeth am arolygiadau sy'n cynnwys argymhelliad i wella presenoldeb ac astudiaethau achos newydd a diwygiedig.

Mae'r adroddiad yn cynnwys dau argymhelliad newydd ac un argymhelliad estynedig ar gyfer Llywodraeth Cymru. Nid oes newid i’r argymhellion ar gyfer ysgolion ac awdurdodau lleol. Ni chafodd yr adolygiad thematig hwn ei gomisiynu'n ffurfiol gan Ysgrifennydd y Cabinet fel rhan o gylch gwaith Estyn ar gyfer 2023 i 2024.

Canfyddiadau allweddol y adroddiad

Gwelliannau cyffredinol

• Bu cynnydd bach mewn presenoldeb: presenoldeb ysgolion uwchradd wedi cynyddu 1.1 pwynt canran o gymharu â'r un cyfnod y llynedd, bellach ar 89%.
• Er gwaethaf hyn, mae presenoldeb yn parhau i fod yn is na'r lefelau cyn y pandemig, sy'n dangos bod heriau yn parhau.

Disgyblion difreintiedig

• Presenoldeb disgyblion sy'n gymwys i gael prydau ysgol am ddim yn 81.1%, sy'n achos pryder parhaus.
• Mae'r bwlch rhwng disgyblion sy’n gymwys i gael prydau ysgol am ddim a disgyblion nad ydynt yn gymwys i gael prydau ysgol am ddim yn lleihau, ond mae hyn yn digwydd yn araf.

Arfer effeithiol mewn ysgolion

Mae ysgolion sydd wedi gwella presenoldeb:

• yn edrych ar bresenoldeb fel blaenoriaeth i’r ysgol gyfan
• yn rhoi strategaethau newydd ar waith i gael effaith gadarnhaol
• yn addasu eu dulliau gweithredu ar sail gwerthusiad parhaus

Heriau parhaus

• Rhwystrau cludiant: nid yw disgyblion sy'n byw o fewn radiws tair milltir i'r ysgol yn gymwys i gael cludiant am ddim, ac mae hyn yn effeithio'n anghymesur ar ddisgyblion sy’n gymwys i gael prydau ysgol am ddim.
• Mae presenoldeb Blwyddyn 11 yn gostwng yn ystod y tymor arholiadau, wrth i ddisgyblion ddewis aros gartref i adolygu.
• Mae cymorth awdurdodau lleol yn anghyson:
  • Mae rhai awdurdodau lleol yn amharod i gyflwyno Hysbysiadau Cosb Benodedig, gan gyfyngu ar allu ysgolion i herio presenoldeb gwael.
  • Mae effaith ymyriadau awdurdodau lleol yn amrywio'n fawr ledled Cymru.

Cyfyngiadau data

• Nid yw'r data presenoldeb y mae Llywodraeth Cymru yn eu cyhoeddi ar hyn o bryd yn darparu digon o fanylion i asesu perfformiad ar draws grwpiau disgyblion a lefelau blwyddyn:
  • Ni all ysgolion gymharu presenoldeb yn hawdd ar draws grwpiau blwyddyn neu gategorïau disgyblion.
  • Mae hyn yn cyfyngu ar allu ysgolion i werthuso ymyriadau a nodi'r gwelliannau angenrheidiol.

Argymhellion wedi'u diweddaru ar gyfer Llywodraeth Cymru

Yn eitem 2, diweddarwyd argymhellion Ionawr 2024 Estyn. Mae eitemau 1 a 9 yn argymhellion newydd.

1. Weithio gydag awdurdodau lleol i sicrhau bod targedau clir ar gyfer gwella presenoldeb yn cael eu gosod a’u cytuno gydag ysgolion, awdurdodau lleol a Llywodraeth Cymru. (newydd)
2. Datblygu ymgyrch genedlaethol i hyrwyddo pwysigrwydd presenoldeb da. Yn benodol, gweithio gyda disgyblion i ddatblygu eu dealltwriaeth o bwysigrwydd presenoldeb rheolaidd. (diweddarwyd)
3. Ystyried sut gallai disgyblion sy’n byw o fewn y radiws tair milltir nad ydynt yn gymwys i gael cludiant am ddim gael eu cynorthwyo’n well i fynychu’r ysgol yn fwy rheolaidd.
4. Cyhoeddi setiau data craidd ar gyfer presenoldeb ddwywaith y flwyddyn, gan gynnwys dadansoddiad atchweliad, gweddillebau ar gyfer absenoldebau parhaus a phresenoldeb grwpiau blwyddyn i gefnogi prosesau gwerthuso’r ysgolion eu hunain yn well.
5. Parhau i ddarparu dadansoddiad wythnosol o bresenoldeb ar lefel ysgol i ddarparu gwybodaeth fwy mynych a gwella ansawdd y data hwn.
6. Ystyried sut y gellir dyrannu cyllid yn fwy effeithiol i gynorthwyo ysgolion i wella presenoldeb.
7. Ystyried sut gallai diwygio’r flwyddyn ysgol gynorthwyo disgyblion yn well i fynychu’r ysgol yn fwy rheolaidd.
8. Ymchwilio i nodi’r ffactorau sy’n effeithio ar bresenoldeb gwael a darganfod y dulliau mwyaf effeithiol o wella presenoldeb.
9. Gweithio gydag awdurdodau lleol i ystyried sut i liniaru effaith arholiadau ar gyfraddau presenoldeb ysgolion yn gyffredinol. (newydd)

Ymateb Llywodraeth Cymru

Argymhelliad 1: gweithio gydag awdurdodau lleol i sicrhau bod targedau clir ar gyfer gwella presenoldeb yn cael eu gosod a’u cytuno gydag ysgolion, awdurdodau lleol a Llywodraeth Cymru

Derbyn. Mae ein canllawiau ar wella lefelau ymgysylltiad a phresenoldeb dysgwyr, Perthyn, ymgysylltu a chyfranogi, yn glir mai presenoldeb da yw 95%. Hynny yw, mae presenoldeb dysgwyr sy'n mynychu 95% neu fwy o'u sesiynau addysg yn cael ei ystyried yn dda. Wrth sôn am absenoldeb cyson yn ein casgliad data, rydym yn golygu colli 10% neu fwy o sesiynau addysg.

Byddwn yn gweithio gydag ysgolion, awdurdodau lleol a phartneriaid cymdeithasol i ddarparu mwy o wybodaeth a chefnogaeth ar sut y gall ysgolion sicrhau lefelau presenoldeb da. Bydd angen cydnabod bod mannau cychwyn gwahanol gan bob ysgol, a bod rhesymau lawer a chymhleth dros absenoldeb.

Yn benodol, rydym yn cydnabod y potensial ar gyfer dull gweithredu dan arweiniad y sector a fyddai’n galluogi ysgolion, awdurdodau lleol a Llywodraeth Cymru i gyd-lunio a gweithredu fframwaith gyffredin ar gyfer gwelliant cynyddol. Byddai'r dull gweithredu hwn hefyd yn helpu i ddatblygu disgwyliadau clir a llwybr strwythuredig ar gyfer newid, gan ganiatáu hyblygrwydd i adlewyrchu cyd-destunau lleol. Yn hanfodol, rhaid i unrhyw ddull gweithredu yn y dyfodol gael ei ategu gan ymrwymiad cryf i sicrhau cydraddoldeb a chynhwysiant.

Mae'n rhaid rhoi ystyriaeth briodol i ddysgwyr ag anghenion penodol, gan gynnwys y rhai sydd â chyflyrau meddygol neu heriau iechyd meddwl fel gorbryder, sy’n ymestyn y tu hwnt i ddylanwad uniongyrchol yr ysgol. Dylid gosod disgwyliadau ac uchelgeisiau mewn ffordd nad yw'n effeithio'n andwyol ar les dysgwyr neu staff. Bydd y gwaith hwn yn cyd-fynd â blaenoriaethau ehangach Llywodraeth Cymru ynghylch lles, llais y dysgwyr, ac addysg gynhwysol.

Argymhelliad 2: datblygu ymgyrch genedlaethol i hyrwyddo pwysigrwydd presenoldeb da. Yn benodol, gweithio gyda disgyblion i ddatblygu eu dealltwriaeth o bwysigrwydd presenoldeb rheolaidd

Derbyn yn rhannol. Derbyniwyd yr argymhelliad diwygiedig hwn yn rhannol yn yr adroddiad gwreiddiol, gan gydnabod yr angen am ddull gweithredu amlweddog, sy'n seiliedig ar dystiolaeth. Rydym yn parhau i fod wedi ymrwymo i gael dealltwriaeth ddyfnach o'r ffactorau a'r ymddygiadau sylfaenol sy'n cyfrannu at absenoldeb. Mae hyn yn cynnwys targedu trafodaethau parhaus gyda dysgwyr a rhieni (gofalwyr) i ddatblygu strategaeth gyfathrebu briodol.

Yn seiliedig ar y trafodaethau hyd yma, mae gwaith eisoes ar y gweill i ddatblygu pecyn adnoddau cynhwysfawr ar gyfer ysgolion. Bydd hyn yn sicrhau negeseuon cyson ac yn darparu offer ymarferol i ysgolion eu defnyddio gyda rhieni.

Bydd y pecyn adnoddau yn cael ei ategu gan waith swyddogion ymgysylltu â theuluoedd, sy'n chwarae rhan hanfodol wrth bontio'r bwlch rhwng ysgolion a theuluoedd, meithrin ymddiriedaeth a hyrwyddo ymddygiadau presenoldeb cadarnhaol.

Bydd y gwaith hwn yn cyd-fynd yn agos ag ymgyrch gyfathrebu traws-sector ehangach, yn dilyn yr Uwchgynhadledd Ymddygiad Genedlaethol, gan dargedu dysgwyr, teuluoedd, ymarferwyr, a rhanddeiliaid ehangach, gan atgyfnerthu'r ymrwymiad cyffredin i wella presenoldeb trwy ddulliau cefnogol, cynhwysol a rhagweithiol.

Argymhelliad 9: Gweithio gydag awdurdodau lleol i ystyried sut i liniaru effaith arholiadau ar gyfraddau presenoldeb ysgolion yn gyffredinol

Derbyn. Mae'r argymhelliad hwn yn cyd-fynd â'r gwaith cyd-awduro parhaus sy’n digwydd dan arweiniad Llywodraeth Cymru i adolygu a mireinio'r canllawiau presennol ar godau presenoldeb ysgolion. Bydd diweddariadau i'r canllawiau yn y dyfodol yn ystyried canlyniadau ymgynghoriad sydd ar y gweill, er mwyn sicrhau bod unrhyw ddiwygiadau yn seiliedig ar dystiolaeth ac yn ymarferol. 

Ar yr un pryd, bydd gwaith Grŵp Cynghori’r Gweinidog ar Bresenoldeb, Ymddygiad a Lles yn chwarae rhan ganolog wrth lywio a chefnogi'r gwaith o ddatblygu dull gweithredu cydlynol ac integredig o bolisïau presenoldeb. Mae'r grŵp hwn yn dwyn arbenigedd ynghyd ar draws y sectorau addysg ac iechyd i sicrhau bod datblygiadau yn y dyfodol yn ymateb i anghenion lles ehangach dysgwyr. Bydd y meysydd gwaith hyn yn cyfrannu at fframwaith mwy cyson, cefnogol a chynhwysol ar gyfer rheoli presenoldeb ledled Cymru.

Mae'r adroddiad llawn i'w weld ar wefan Estyn, ac fe'i cyhoeddwyd ar 22 Mai 2025.