Mesurau i fynd i’r afael ag osgoi ardrethi annomestig: crynodeb o’r ymatebion

Yn dilyn ymgynghoriad yn 2018, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru becyn o fesurau i fynd i'r afael ag osgoi ardrethi annomestig. Ers hynny, drwy gymysgedd o ddeddfwriaeth sylfaenol ac is-ddeddfwriaeth, mae ystod o fesurau wedi'u cyflwyno. 

Yn ddiweddar, mae Llywodraeth Cymru wedi ceisio barn ar 2 gynnig a fyddai'n rhoi effaith lawn i'r mesurau yr ydym wedi deddfu ar eu cyfer. Roedd yr ymgynghoriad yn canolbwyntio ar gynigion ar gyfer rheoliadau i:

• diffinio ystod o drefniadau osgoi artiffisial, gan roi effaith i’r fframwaith gwrthweithio osgoi cyffredinol rydym wedi'i sefydlu
• creu dyletswydd i dalwyr ardrethi roi gwybod i awdurdodau bilio am newidiadau penodol mewn amgylchiadau

Roedd yr ymgynghoriad hwn ar agor am gyfnod o 12 wythnos, o 7 Ebrill tan 30 Mehefin 2025.

Daeth cyfanswm o 25 o ymatebion i'r ymgynghoriad oddi wrth ystod o randdeiliaid, gan gynnwys awdurdodau bilio, cyrff proffesiynol neu gynrychioladol, asiantiaid ardrethu, busnesau ac unigolion. Ceir rhestr lawn o'r ymatebwyr yn atodiad a.

Roedd mwyafrif o ymatebwyr yn cefnogi'r rhan fwyaf o'r cynigion yn yr ymgynghoriad. Roedd yr awdurdodau bilio o blaid yr holl gynigion, tra oedd asiantiaid ardrethu yn gyffredinol yn gwrthwynebu'r rhan fwyaf ohonynt. Daeth cymysgedd o ymatebion i gynigion unigol i law gan gyrff proffesiynol neu gynrychioladol, busnesau ac unigolion. 

Ceir crynodeb o'r ymatebion a ddaeth i law i bob cwestiwn isod. Ei nod yw ceisio tynnu sylw at y themâu allweddol, yn hytrach na chofnodi pob pwynt a godwyd gan ymatebwyr.

Trefniadau osgoi artiffisial

Cwestiwn 1: Ydych chi’n cytuno â’r cynigion i ddiffinio trefniadau osgoi artiffisial lle nad yw’r feddiannaeth ar sail fasnachol?

Atebwyd y cwestiwn hwn gan 24 o ymatebwyr, ac roedd 10 ohonynt yn cytuno â'r cynigion a 14 ddim. Y rhai a oedd o blaid y cynigion oedd awdurdodau bilio a 3 chorff proffesiynol neu gynrychioladol, tra oedd y rhai a oedd yn erbyn yn 5 corff proffesiynol neu gynrychioladol, asiantiaid ardrethu, busnesau ac unigolion. Gwnaed sylwadau penodol gan 19 o ymatebwyr.

Ni roddodd y mwyafrif o'r ymatebwyr a oedd yn cytuno â'r cynigion esboniadau manwl o'u barn. Roedd sylwadau gan awdurdodau bilio yn cynnwys cadarnhad bod y diffiniadau arfaethedig yn adlewyrchu gweithgarwch osgoi yr oeddent wedi'u profi ac roedd yn ymddangos eu bod yn cwmpasu'r dangosyddion perthnasol. Nododd rhai ymatebwyr a oedd yn cefnogi'r cynigion y byddai'n bwysig sicrhau nad oedd ymdrechion masnachol gwirioneddol i sicrhau bod eiddo gwag yn cael ei ddefnyddio unwaith eto yn cael eu cynnwys yn anfwriadol. 

Y prif bryder gan ymatebwyr nad oeddent yn cefnogi'r cynigion oedd y gallai'r diffiniadau arfaethedig gwmpasu rhai trefniadau masnachol cyfreithlon ar gyfer meddiannaeth, megis cymhellion i feddianwyr newydd, gostyngiadau tymor byr, cyfnodau di-rent a gwahanol fathau o ‘dalu’. Nododd rhai ymatebwyr y gallai'r rhain fod yn nodweddion meddiannaeth tymor byr gyda budd elusennol neu gymunedol, sy'n cael eu cynnig gan berchnogion eiddo am eu bod yn hwyluso lliniaru ardrethi. 

Roedd pryder cysylltiedig na fyddai'r diffiniadau yn cael eu cymhwyso'n gyson o bosibl ac nad oes gan awdurdodau bilio'r arbenigedd a'r adnoddau i wneud hynny. Awgrymodd ymatebwyr a oedd yn pryderu am hyn yn gyffredinol y byddai canllawiau neu fesurau diogelu ychwanegol yn fuddiol i helpu'r awdurdodau bilio i benderfynu pryd na ddylid trin achosion unigol fel trefniadau osgoi artiffisial. Er i rai awdurdodau bilio nodi bod goblygiadau adnoddau sy'n gysylltiedig â mynd i'r afael ag osgoi, nid oedd yr un o'r farn nad oedd ganddynt yr arbenigedd na'r profiad i nodi gweithgarwch perthnasol.

Cwestiwn 2: Ydych chi’n cytuno â’r cynigion i ddiffinio trefniadau osgoi artiffisial lle mae’r talwr ardrethi yn cael ei ddirwyn i ben yn wirfoddol?

Atebwyd y cwestiwn hwn gan 23 o ymatebwyr, ac roedd 14 ohonynt yn cytuno â'r cynigion a 9 ddim. Y rhai a oedd o blaid y cynigion oedd awdurdodau bilio, 4 corff proffesiynol neu gynrychioladol, asiant ardrethu a 2 fusnes, tra oedd y rhai a oedd yn erbyn yn 3 chorff proffesiynol neu gynrychioladol, asiantiaid ardrethu, busnesau ac unigolion. Gwnaed sylwadau penodol gan 16 o ymatebwyr.

Roedd safbwyntiau o blaid y cynigion yn feirniadol yn gyffredinol o'r arfer o ddirwyn cwmnïau i ben yn wirfoddol i osgoi ardrethi annomestig a nododd y byddai'r cynigion yn darparu eglurder wrth fynd i'r afael â'r camau hyn. Roedd sylwadau gan awdurdodau bilio yn cynnwys cadarnhad bod y diffiniadau arfaethedig yn adlewyrchu gweithgarwch osgoi yr oeddent wedi'i brofi, a oedd yn aml yn arwain at beidio â thalu ardrethi a dileu dyledion drwg. Roedd un ymatebydd yn cytuno y gallai'r cynigion leihau'r defnydd o ‘gwmnïau ffenics’ a chyfryngau at ddibenion arbennig mewn trefniadau osgoi, yn ddarostyngedig i allu'r awdurdodau bilio i nodi elfennau eraill y trefniadau diffiniedig.

Y prif bryder gan ymatebwyr nad oeddent yn cefnogi'r cynigion oedd bod dirwyn cwmni i ben yn gyfreithlon ac yn angenrheidiol i fusnesau anhyfyw, ond nid oedd yn ymddangos eu bod yn cydnabod bod elfennau eraill i'r trefniant diffiniedig y byddai angen iddynt fod yn bresennol er mwyn i weithgarwch o'r fath ddefnyddio'r diffiniad arfaethedig. Roedd rhai ymatebwyr o'r farn na fyddai gan awdurdodau bilio'r arbenigedd a'r adnoddau i nodi'r trefniadau hyn. Nid oedd yr ymwybyddiaeth a'r profiad a gafwyd yn yr ymatebion gan awdurdodau bilio yn cefnogi'r farn honno.

Cwestiwn 3: Ydych chi’n cytuno â’r cynigion i ddiffinio trefniadau osgoi artiffisial lle mae’r perchennog neu’r meddiannydd yn dangos nodweddion neu ymddygiadau penodol?

Atebwyd y cwestiwn hwn gan 23 o ymatebwyr, ac roedd 12 ohonynt yn cytuno â'r cynigion a 11 ddim. Y rhai a oedd o blaid y cynigion oedd awdurdodau bilio, 5 corff proffesiynol neu gynrychioliadol a busnes, tra oedd y rhai a oedd yn erbyn yn 2 gorff proffesiynol neu gynrychioladol, asiantiaid ardrethu, busnesau ac unigolion. Gwnaed sylwadau penodol gan 18 o ymatebwyr.

Cadarnhaodd safbwyntiau o blaid y cynigion eu bod yn cynnwys llawer o'r nodweddion a'r ymddygiadau yr arsylwyd arnynt, yn enwedig gan awdurdodau bilio, mewn achosion o osgoi. Nododd rhai ymatebwyr a oedd yn cefnogi'r cynigion, y gallai trefniadau perthnasol fod yn gymharol syml neu'n heriol i'w nodi yn ymarferol, yn dibynnu ar amgylchiadau achosion unigol.

Y prif bryder gan ymatebwyr nad oeddent yn cefnogi'r cynigion oedd y gallai rhai o'r nodweddion a'r ymddygiadau perthnasol fod yn gymwys i drefniadau busnes cyfreithlon neu amgylchiadau lle y gallai'r landlord fod yn anymwybodol eu bod yn cael eu dangos gan y tenant. Roedd pryder hefyd na fyddai'r trefniadau arfaethedig yn cael eu nodi'n gyson ac yn deg gan awdurdodau bilio.

Roedd rhai ymatebwyr o'r farn bod y disgrifiad o'r trefniadau hyn yn amwys neu fel arall ddim yn ddigon eglur, ac nad oedd yn ymddangos ei fod wedi ystyried penodolrwydd y diffiniadau unigol a gynigiwyd. Gwnaeth nifer bach o ymatebwyr a oedd wedi ystyried y manylion sylwadau mwy penodol, gan gynnwys barn na ddylid trin methiant i ddarparu enw'r talwr ardrethi fel osgoi. 

Cwestiwn 4: Ydych chi’n cytuno â’r cynigion i ddiffinio trefniadau osgoi artiffisial lle mae’r mae nodweddion penodol i’r feddiannaeth?

Atebwyd y cwestiwn hwn gan 24 o ymatebwyr, ac roedd 12 ohonynt yn cytuno â'r cynigion a 12 ddim. Y rhai a oedd o blaid y cynigion oedd awdurdodau bilio a 5 corff proffesiynol neu gynrychioladol, tra oedd y rhai a oedd yn erbyn yn 3 chorff proffesiynol neu gynrychioladol, asiantiaid ardrethu, busnesau ac unigolion. Gwnaed sylwadau penodol gan 17 o ymatebwyr.

Roedd safbwyntiau o blaid y cynigion yn croesawu'r bwriad i fynd i'r afael â chynlluniau penodol sydd wedi'u galluogi o'r blaen gan gyfraith achosion sy'n ymwneud â meddiannaeth lesiannol. Cyfeiriodd rhai ymatebwyr a oedd yn cefnogi'r cynigion at gyfraith achosion flaenorol ac nid oedd yn ymddangos eu bod yn deall y byddai'r rheoliadau arfaethedig, ynghyd â'r fframwaith gwrth-osgoi y maent yn ei alluogi, yn cael blaenoriaeth. Nodwyd hefyd y gallai trefniadau o'r math hwn fod fwyaf tebygol o arwain at apeliadau ac y byddai'n fuddiol darparu canllawiau ychwanegol i awdurdodau bilio ynghylch ffactorau i'w hystyried wrth wneud penderfyniadau.

Y prif bryder gan ymatebwyr nad oeddent yn cefnogi'r cynigion oedd y byddai meddiannaeth gyfreithlon tymor byr neu anghonfensiynol o amrywiaeth o ffurfiau yn cael eu trin fel osgoi ac y byddai'n cael ei datgymell. Roedd barn gyffredinol hefyd ymhlith rhai ymatebwyr sy'n gwrthwynebu'r cynigion hyn (ac eraill) bod lliniaru ardrethi yn gyfreithlon, y dylid caniatáu iddo barhau a'i fod yn cael ei ysgogi gan osod atebolrwydd ardrethi annomestig ar gyfer eiddo gwag. 

Cwestiwn 5: Rhowch fanylion unrhyw drefniadau osgoi artiffisial rydych yn ymwybodol ohonynt, nad ydynt o bosibl wedi’u cynnwys o fewn y cynigion.

Atebodd tua hanner yr ymatebwyr (12) y cwestiwn hwn. Darparwyd sylwadau gan awdurdodau bilio, cyrff proffesiynol neu gynrychioladol, asiantiaid ardrethu a busnesau. Cadarnhaodd bron i hanner y rhai a atebodd nad oeddent yn ymwybodol o unrhyw drefniadau osgoi nad ydynt yn cael eu cwmpasu gan y cynigion.

Cyfeiriodd hanner arall yr ymatebwyr a gyflwynodd sylwadau at drefniadau penodol y maent yn ymwybodol ohonynt. Roedd y rhain yn cynnwys ystod o ddulliau osgoi y bwriedir iddynt gael eu cwmpasu gan y cynigion (e.e. defnyddio cwmnïau ffenics, dal gwybodaeth yn ôl, a senarios lle'r unig fudd yw lliniaru). Roeddent hefyd yn cynnwys yr ymdrechion i fanteisio ar esemptiadau y cyfeiriwyd atynt yn yr ymgynghoriad ac a ystyriwyd gan Lywodraeth Cymru wrth ddatblygu'r cynigion.

Amlinellwyd trefniant posibl pellach nad oedd wedi'i ystyried o'r blaen gan awdurdod bilio. Mae'r trefniant yn codi pan fydd perchennog neu lesddeiliad eiddo yn isosod gwahanol rannau ohono i feddianwyr ar wahân, ond bod un hereditament (uned eiddo gydag asesiad ardrethu) yn cael ei ddangos yn y rhestr ardrethu berthnasol. Ni ellir trin perchennog neu lesddeiliad yr hereditament cyfan yn atebol, gan nad ydynt yn ei feddiannu'n llwyr. O ganlyniad, mae'r hereditament yn cael ei feddiannu, ond ni ellir priodoli a chasglu unrhyw atebolrwydd gan unrhyw un o'r meddianwyr nes y bydd Asiantaeth y Swyddfa Brisio (“VOA”) wedi ystyried a ddylid ei rannu'n sawl hereditament ar wahân. 

Tynnodd ymatebydd arall sylw at bwysigrwydd parhau i adolygu cwmpas y diffiniadau arfaethedig a'r angen posibl am ddiweddariadau rheolaidd yn y dyfodol, gan gydnabod y gallai dulliau newydd a newydd o osgoi ddod i'r amlwg dros amser.

Cwestiwn 6: Rhowch fanylion unrhyw ffynonellau tystiolaeth eraill y gallai fod yn ddefnyddiol i awdurdodau bilio eu hystyried pan fyddant yn canfod y gallai trefniant osgoi artiffisial fod wedi cael ei wneud.

Atebodd tua hanner yr ymatebwyr (12) y cwestiwn hwn. O'r rhain, gwnaed 6 sylw penodol, gyda'r 6 arall yn datgan nad oeddent yn ymwybodol o ffynonellau eraill o dystiolaeth a allai fod yn ddefnyddiol i awdurdodau bilio eu hystyried. Gwnaed sylwadau penodol gan awdurdod bilio, 3 chorff proffesiynol neu gynrychioladol, asiant ardrethu a busnes.

Awgrymodd dau ymatebydd fwy o rannu gwybodaeth a chydweithio rhwng awdurdodau bilio. Awgrymwyd hefyd y gallai mynediad at ddata CThEF helpu awdurdodau bilio i nodi cysylltiadau perthnasol a thystiolaeth o weithgarwch busnes cyfreithlon. Awgrymodd dau ymatebydd arall y dylai awdurdodau bilio ystyried gweithrediad y farchnad, lle y gall nodweddion gan gynnwys lesoedd tymor byrrach a chymhellion i leihau eiddo gwag fod yn gyffredin.

Dangosodd un ymateb fod y mwyafrif o ffynonellau perthnasol ar gael i'r cyhoedd ac y dylid eu defnyddio ochr yn ochr â phwerau'r awdurdodau bilio i gasglu tystiolaeth berthnasol. Nododd un arall y byddai'n ddefnyddiol i ganllawiau nodi ffynonellau tystiolaeth y dylid eu hystyried.

Cwestiwn 7: A ydych yn cytuno â’r cynnig i alluogi awdurdodau bilio i benderfynu nad yw trefniant penodol yn artiffisial mewn achosion unigol?

Atebwyd y cwestiwn hwn gan 22 o ymatebwyr, ac roedd 17 ohonynt yn cytuno â'r cynnig a 5 ddim. Y rhai a oedd o blaid y cynnig oedd awdurdodau bilio, 5 corff proffesiynol neu gynrychioladol, asiant ardrethu a 2 fusnes, tra oedd y rhai a oedd yn erbyn yn gorff proffesiynol neu gynrychioladol, asiant ardrethu, busnes ac unigolion. Gwnaed sylwadau penodol gan 15 o ymatebwyr.

Roedd ymatebwyr a oedd o blaid y cynnig o'r farn yn gyffredinol ei bod yn bwysig cydnabod y gellir gwneud rhai trefniadau sy'n cynnwys dangosyddion osgoi at ddibenion cyfreithlon. Awgrymodd rhai ymatebwyr a oedd yn cefnogi’r cynnig y dylid nodi ffactorau y gallai awdurdodau bilio eu hystyried, i gefnogi cysondeb a thryloywder. Tynnwyd sylw hefyd at bwysigrwydd yr hawliau adolygu ac apelio a ddarperir gan y fframwaith gwrth-osgoi. Nodwyd pryderon am allu awdurdodau bilio i ystyried achosion cymhleth gan rai ymatebwyr a oedd yn cefnogi'r cynnig.

Roedd yr ymatebwyr nad oeddent yn cefnogi'r cynnig hwn hefyd yn gwrthwynebu'r cynigion i ddiffinio trefniadau artiffisial a nodwyd yn gynharach yn yr ymgynghoriad. Pan ddarparwyd sylwadau ychwanegol, roeddent yn adlewyrchu pryder bod risg y byddai'r cynigion cyffredinol yn dangos anghysondeb rhwng awdurdodau bilio.

Cwestiwn 8: A ydych yn cytuno â’r cynnig i osod cosb ariannol am fethu â thalu swm sy’n ddyledus, i wrthweithio’r fantais a geir o wneud trefniant osgoi artiffisial?

Atebwyd y cwestiwn hwn gan 24 o ymatebwyr, ac roedd 14 ohonynt yn cytuno â'r cynnig a 10 ddim. Y rhai a oedd o blaid y cynnig oedd awdurdodau bilio, 5 corff proffesiynol neu gynrychioladol, asiant ardrethu a busnes, tra oedd y rhai yn erbyn yn 2 gorff proffesiynol neu gynrychioladol, 2 asiant ardrethu, busnesau ac unigolion. Gwnaed sylwadau penodol gan 15 o ymatebwyr.

Pwysleisiodd safbwyntiau o blaid y cynnig bwysigrwydd sicrhau bod cosbau yn cael eu defnyddio mewn modd cymesur a'u bod yn seiliedig ar nodi osgoi yn gywir. Nododd awdurdod bilio fod angen sicrhau bod ffordd o atal methiant i wneud taliadau a chanlyniad hynny, pan fydd trefniant osgoi artiffisial wedi'i nodi. Gwnaed rhai sylwadau ehangach am y goblygiadau gweinyddol i'r awdurdodau bilio.

Roedd y rhan fwyaf o'r ymatebwyr nad oeddent yn cefnogi'r cynnig hwn hefyd yn gwrthwynebu'r rhan fwyaf neu'r cyfan o'r cynigion i ddiffinio trefniadau osgoi artiffisial a nodwyd yn gynharach yn yr ymgynghoriad. Roedd rhai o'r sylwadau ychwanegol yn cefnogi bodolaeth proses apelio cyn i gosb gael ei defnyddio, heb gyfeirio'n uniongyrchol at yr hawl i apelio a ddarperir gan y fframwaith gwrth-osgoi. Roedd ymatebydd arall o'r farn y dylid ystyried cosbau fel mesur pellach unwaith y gellid adolygu llwyddiant y cynigion ehangach ar ôl eu gweithredu.

Dyletswydd i roi gwybod i awdurdodau bilio am newid mewn amgylchiadau

Cwestiwn 9: A ydych yn cytuno â’r ddyletswydd arfaethedig i dalwyr ardrethi roi gwybod i awdurdodau bilio am newidiadau penodol mewn amgylchiadau?

Atebwyd y cwestiwn hwn gan 24 o ymatebwyr, ac roedd 16 ohonynt yn cytuno â'r cynnig a 8 ddim. Y rhai a oedd o blaid y cynnig oedd awdurdodau bilio, 6 corff proffesiynol neu gynrychioladol, 2 asiant graddio a busnes, tra oedd y rhai a oedd yn erbyn yn gorff proffesiynol neu gynrychioladol, asiant ardrethu, busnesau ac unigolion. Gwnaed sylwadau penodol gan 17 o ymatebwyr.

Roedd safbwyntiau o blaid cynigion yn tynnu sylw at yr angen i sicrhau bod y gofynion yn glir ac yn cael eu cyfleu yn effeithiol i dalwyr ardrethi. Roedd rhai ymatebwyr hefyd o'r farn na ddylai'r cynnig ddyblygu'r ddyletswydd gyfochrog i adrodd gwybodaeth i'r VOA. Nodwyd hefyd y byddai'r cynnig yn cefnogi bilio amserol a chywir. Awgrymodd awdurdod bilio y dylid cwtogi'r amserlen ofynnol ar gyfer adrodd gwybodaeth i 30 diwrnod, ond nododd ymatebydd arall y byddai'r dyddiad cau arfaethedig o 60 diwrnod yn gyson â gofynion eraill i ddarparu gwybodaeth. 

Roedd ymatebwyr nad oeddent yn cefnogi'r cynnig naill ai yn pryderu am y baich gweinyddol i fusnesau neu roeddent o'r farn y byddai'n dyblygu'r dyletswyddau cyfochrog i adrodd gwybodaeth i'r VOA. Gwnaeth rhai ymatebwyr sylwadau tebyg am eglurder a chyfathrebu â'r rhai a oedd yn cefnogi'r cynnig.

Cwestiwn 10: A ydych yn cytuno â’r cynigion i osod cosbau ariannol am fethu â chydymffurfio â’r ddyletswydd ac am ddarparu gwybodaeth ffug?

Atebwyd y cwestiwn hwn gan 24 o ymatebwyr, ac roedd 18 ohonynt yn cytuno â'r cynigion a 6 ddim. Y rhai a oedd o blaid y cynigion oedd awdurdodau bilio, 5 corff proffesiynol neu gynrychioladol, 2 asiant ardrethu, a busnesau, tra oedd y rhai a oedd yn erbyn yn 2 gorff proffesiynol neu gynrychioladol, busnes ac unigolion. Gwnaed sylwadau penodol gan 14 o ymatebwyr.

Roedd safbwyntiau o blaid cynigion yn tynnu sylw at yr angen am gosbau i atal diffyg cydymffurfio, os ydynt yn cael eu cymhwyso'n deg yng nghyd-destun disgwyliadau clir a rhesymol ar gyfer talwyr ardrethi. Pwysleisiodd rhai ymatebwyr y farn y dylai diffyg cydymffurfio dro ar ôl tro a darparu gwybodaeth ffug yn fwriadol fod yn ffocws penodol cosbau. Nodwyd hefyd y dylid trin cosbau fel cam olaf, a fyddai'n cael goblygiadau gweinyddol i awdurdodau bilio ac fe fyddai'n creu apeliadau. 

Y prif bryder gan ymatebwyr nad oeddent yn cefnogi'r cynigion oedd y byddai darparu canllawiau clir a chymorth i dalwyr ardrethi i hybu cydymffurfiaeth yn fwy effeithiol na chosbau. Roedd pryderon hefyd y gallai cosbau gosbi talwyr ardrethi a oedd wedi gwneud camgymeriadau gonest. Ailadroddwyd rhywfaint o wrthwynebiad mwy cyffredinol i'r ddyletswydd arfaethedig hefyd.

Cwestiwn 11: A ydych yn cytuno â’r cynnig i atgoffa trethdalwyr ynghylch gofynion y ddyletswydd mewn hysbysiadau galw am dalu blynyddol?

Atebwyd y cwestiwn hwn gan 22 o ymatebwyr, ac roedd 19 ohonynt yn cytuno â'r cynnig a 3 ddim. Y rhai a oedd o blaid y cynnig oedd awdurdodau bilio, cyrff proffesiynol neu gynrychioladol, asiantiaid ardrethu a busnesau, tra oedd y rhai a oedd yn erbyn yn fusnes ac unigolion. Gwnaed sylwadau penodol gan 14 o ymatebwyr.

Roedd y rhan fwyaf o'r ymatebwyr a oedd o blaid y cynnig o'r farn y dylid cymryd camau ehangach hefyd i godi ymwybyddiaeth o'r gofynion. Awgrymodd awdurdodau bilio a rhai ymatebwyr eraill y dylid darparu gwybodaeth ar eu gwefannau eu hunain a gwefannau Llywodraeth Cymru, yn ogystal â thrwy ddulliau cyfathrebu gan randdeiliaid trydydd parti. Nodwyd na fydd perchnogion nad ydynt eu hunain yn dalwyr ardrethi yn ymwybodol fel arall o bosibl o'r gofynion newydd ac yn cael eu dal allan os bydd eu heiddo yn dod yn wag. 

Roedd yr ymatebwyr nad oeddent yn cytuno â'r cynnig hwn yn erbyn y ddyletswydd arfaethedig i ddarparu gwybodaeth yn fwy cyffredinol. 

Y Gymraeg

Cwestiwn 12: Beth, yn eich barn chi, fyddai effeithiau tebygol y cynigion ar y Gymraeg? Mae gennym ddiddordeb arbennig mewn unrhyw effeithiau tebygol ar gyfleoedd i ddefnyddio’r Gymraeg ac ar beidio â thrin y Gymraeg yn llai ffafriol na’r Saesneg.

• Ydych chi'n credu bod cyfleoedd i hyrwyddo unrhyw effeithiau cadarnhaol?

• Ydych chi'n credu bod cyfleoedd i liniaru unrhyw effeithiau andwyol? 

Rhoddodd bron hanner yr ymatebwyr (11) sylwadau sy'n berthnasol i'r cwestiwn hwn, ac roedd 8 ohonynt o'r farn na fyddai'r cynigion yn cael unrhyw effeithiau ar y Gymraeg. Nid oedd y sylwadau eraill yn ymwneud yn uniongyrchol â'r cynigion penodol a nodwyd yn yr ymgynghoriad. 

Cwestiwn 13: Yn eich barn chi, a ellid geirio'r cynigion neu eu newid er mwyn:

• sicrhau eu bod yn cael effeithiau cadarnhaol neu fwy cadarnhaol ar y defnydd o'r Gymraeg ac ar beidio â thrin y Gymraeg yn llai ffafriol na'r Saesneg

• liniaru unrhyw effeithiau negyddol ar ddefnyddio'r Gymraeg ac ar beidio â thrin y Gymraeg yn llai ffafriol na'r Saesneg?

Darparwyd sylwadau sy'n berthnasol i'r cwestiwn hwn gan 4 ymatebydd, ac roedd 3 ohonynt o'r farn nad oedd unrhyw ffyrdd y gellid llunio'r cynigion i gefnogi'r defnydd o'r Gymraeg ymhellach. Tynnodd yr ymateb a oedd yn weddill sylw at bwysigrwydd canllawiau dwyieithog clir i ategu'r cynigion. 

Sylwadau terfynol

Cwestiwn 14: Rydym wedi gofyn nifer o gwestiynau penodol. Os oes gennych unrhyw bwyntiau cysylltiedig nad ydym wedi ymdrin â hwy’n benodol, defnyddiwch y lle hwn i’w cofnodi. 

Gwnaed pwyntiau cysylltiedig gan 15 o ymatebwyr. Roedd y farn fwyaf cyffredin gan gyrff proffesiynol neu gynrychioladol, asiantiaid ardrethu, busnesau ac unigolion yn canolbwyntio ar bryderon am lefel gyffredinol atebolrwydd ardrethi annomestig. Mae'r sylwadau hyn yn nodi yn gyffredinol y byddai llai o gymhellion i osgoi pe bai'r lluosydd yn is neu pe bai mwy o ryddhad yn cael ei ddarparu ar gyfer eiddo gwag. 

Tynnodd nifer bach o awdurdodau bilio sylw at ffyrdd y gellid darparu mwy o gymorth drwy fwy o gyllid i staff, cadw refeniw yn lleol i ysgogi mynd i'r afael ag osgoi, yn ogystal â'r potensial ar gyfer mwy o gydweithredu a gweithio mewn partneriaeth. Nodwyd hefyd fod y cynigion yn cael eu croesawu ac y byddent yn cynyddu gallu'r awdurdodau bilio i fynd i'r afael ag osgoi heb godi costau cyfreithiol sylweddol. Gwnaed rhai awgrymiadau hefyd ar gyfer newidiadau ehangach i'r system ardrethi annomestig a allai gefnogi'r awdurdodau bilio gyda chasglu a gorfodi.

Awgrymodd sylwadau eraill y dylid gwerthuso effeithiolrwydd yr ystod o fesurau a gyflwynwyd ers iddynt gael eu cyhoeddi yn 2018, symleiddio'r system ardrethi annomestig, ac ailadroddwyd pryderon y gallai rhai o'r cynigion gynnwys trefniadau a wnaed am resymau nad ydynt yn gysylltiedig ag osgoi. 

Ymateb y llywodraeth

Mae Llywodraeth Cymru yn cydnabod yr ystod o safbwyntiau a gyflwynwyd mewn ymateb i'r ymgynghoriad hwn. Rydym wedi ymrwymo o hyd i gyflwyno'r pecyn llawn o fesurau deddfwriaethol i fynd i'r afael ag osgoi ardrethi annomestig a gyhoeddwyd yn 2018, er mwyn sicrhau nad yw ymdrechion y mwyafrif i dalu'r hyn sy'n ddyledus a'r ffrwd refeniw hanfodol cysylltiedig ar gyfer gwasanaethau lleol yn cael eu tanseilio. Ni fernir bod gosod atebolrwydd ar eiddo gwag a lefel y lluosydd yn esgusodion rhesymol nac yn gyfiawnhad dros osgoi.

Trefniadau osgoi artiffisial

Y prif bryder a godwyd gan ymatebwyr sy'n gwrthwynebu'r cynigion i ddiffinio trefniadau osgoi artiffisial yw y gallent, mewn rhai achosion, nodi trefniadau nad ydynt yn arwain at osgoi neu nad ydynt wedi'u gwneud at y diben hwnnw. Mae mesurau diogelu pwysig sy'n gynhenid i'r fframwaith gwrth-osgoi a dyluniad y cynigion yn hyn o beth, fel y nodir yn yr ymgynghoriad. Yn gyntaf, ni fydd trefniant o fath a bennir mewn rheoliadau yn bodloni'r diffiniad o drefniant osgoi artiffisial ond os yw'n arwain at fantais (h.y. osgoi neu leihau atebolrwydd ardrethi annomestig). Yn ail, gallai awdurdod bilio benderfynu nad yw trefniant penodol yn artiffisial, gan roi sylw i holl amgylchiadau achos unigol. Yn olaf, bydd proses adolygu ac apeliadau hefyd yn gymwys.

Gan gymryd i ystyriaeth y sylwadau a wnaed mewn ymateb i'r ymgynghoriad, bydd Llywodraeth Cymru yn cynnwys yn y rheoliadau ystod nad yw'n gynhwysfawr o'r amgylchiadau y gall awdurdod bilio eu hystyried wrth benderfynu nad yw trefniant yn artiffisial. Gallai'r amgylchiadau hyn gynnwys y canlyno (ond heb fod yn gyfyngedig iddynt):

• a yw'r meddiannydd neu a oedd y meddiannydd yn gweithredu busnes yr oedd neu nad oedd ei brif bwrpas yn ymwneud â lleihau atebolrwydd ardrethi annomestig
• y gyfran o'r hereditament sy'n cael ei feddiannu neu a oedd yn cael ei feddiannu i gynnal y busnes a weithredir gan y meddiannydd
• y cyfnod y mae'r hereditament neu'r oedd yr hereditament yn cael ei feddiannu ar ei gyfer
• a yw nodweddion yr hereditament yn gydnaws â diben pennaf y busnes y mae'n cael ei ddefnyddio i'w gynnal neu yr oedd yn cael ei ddefnyddio i'w gynnal

Byddai disgwyl i'r dull hwn wella eglurder a hyrwyddo cysondeb rhwng awdurdodau bilio, heb erydu eu gallu i ystyried ffactorau perthnasol eraill na'r risg o ganlyniadau anfwriadol. Mae'n ymateb hefyd i'r prif bryder a godwyd drwy'r ymgynghoriad, drwy bwysleisio a chryfhau'r diogelwch a fwriedir ac a oedd yn cael ei gefnogi gan y mwyafrif o'r ymatebwyr. 

Amlygwyd ystod o ddulliau hysbys o osgoi. Bydd y mwyafrif o'r rhain naill ai'n cael eu dal gan y cynigion neu'n dod y tu allan i gwmpas y fframwaith gwrth-osgoi (e.e. camfanteisio ar esemptiadau, fel yr esbonnir yn yr ymgynghoriad). Mae Llywodraeth Cymru wedi ystyried y trefniant posibl pellach a godwyd gan awdurdod bilio, lle mae gwahanol rannau o eiddo yn cael eu hisosod i feddianwyr ar wahân, ond bod un hereditament yn cael ei ddangos yn y rhestr ardrethu berthnasol. 

Dylai fod modd datrys y sefyllfa hon o dan y fframwaith deddfwriaethol presennol. Pan fo'r meddianwyr ar wahân mewn meddiannaeth ardrethol (yn bodloni'r holl brofion perthnasol), bydd yn ofynnol i'r VOA rannu'r eiddo yn hereditamentau lluosog a diwygio'r rhestr ardrethu yn unol â hynny. I'r gwrthwyneb, pan nad yw meddiannaeth ardrethol ar wahân wedi'i sefydlu, y perchennog neu'r prif lesddeiliad yw'r talwr ardrethi o hyd ar gyfer unrhyw un neu'r cyfan o'r hereditament gwreiddiol nad yw'n cael ei rannu. Mae'r mater posibl yn codi oherwydd yr amser y gall ei gymryd i'r holl ffeithiau perthnasol gael eu darparu i'r awdurdod bilio a'r VOA.

Dylai awdurdod bilio ddod yn ymwybodol bod talwr ardrethi yn ceisio dadlau nad yw'n atebol, pan fydd yn gwrthod gwneud taliad sy'n ofynnol gan hysbysiad galw (os nad yw wedi'i wneud yn ymwybodol o'r blaen). Bydd awdurdodau bilio a'r VOA yn gallu dibynnu ar eu pwerau presennol i ofyn am wybodaeth sy'n berthnasol i benderfynu a yw eiddo sydd wedi'i isosod yn feddiannaeth ardrethol ar wahân. Bydd y ddyletswydd arfaethedig i roi gwybod am newidiadau mewn amgylchiadau i'r awdurdodau bilio, ynghyd â'r ddyletswydd gyfochrog i ddarparu gwybodaeth i'r VOA (sy'n canolbwyntio ar fodolaeth, maint a phrisio hereditamentau), yn helpu i sicrhau bod unrhyw newidiadau i restrau rhestr ardrethu a thalwyr ardrethi yn cael eu hystyried mewn modd amserol. Bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i weithio gyda’r awdurdodau bilio a'r VOA i fonitro cyffredinrwydd unrhyw faterion sy'n codi o'r amser a gymerir i ystyried a datrys achosion perthnasol. 

Yn olaf, cwestiynodd rhai ymatebwyr allu ac arbenigedd yr awdurdodau bilio i gymhwyso'r fframwaith gwrth-osgoi. Mae awdurdodau bilio eisoes yn buddsoddi cryn dipyn o amser ac adnoddau i ddelio â gweithgarwch osgoi lle mae'n codi, fel rhan o'u cyfrifoldebau gweinyddol craidd ar gyfer casglu a gorfodi ardrethi annomestig. Mae'r camau y maent yn gallu eu cymryd, er hynny, wedi'u cyfyngu yn aml gan yr offer sydd ar gael iddynt, canlyniadau cyfraith achosion flaenorol, a chostau a risgiau sy'n gysylltiedig â cheisio mynd i'r afael ag achosion unigol o osgoi drwy'r llysoedd. Fel y cydnabyddir gan rai ymatebion i'r ymgynghoriad, mae'r cynigion hyn wedi'u datblygu mewn cydweithrediad ag awdurdodau bilio gyda'r bwriad o leihau'r rhwystrau hynny a chynyddu effeithiolrwydd eu hymdrechion i fynd i'r afael ag osgoi. Mae Llywodraeth Cymru yn hyderus bod gan awdurdodau bilio'r arbenigedd y mae angen i nodi a mynd i'r afael ag osgoi ardrethi annomestig, os oes ganddynt yr offer angenrheidiol.

Dyletswydd i roi gwybod i awdurdodau bilio am newid mewn amgylchiadau

Mae Llywodraeth Cymru yn cytuno â'r farn sy'n bodoli ymhlith ymatebwyr, p'un a oeddent yn cytuno â'r cynigion neu beidio, y dylai'r ddyletswydd i dalwyr ardrethi roi gwybod am newidiadau mewn amgylchiadau i'r awdurdodau bilio gael ei chyfleu yn glir ac yn eang i sicrhau ymwybyddiaeth. Er mwyn ategu'r nodyn atgoffa blynyddol mewn hysbysiadau galw statudol a gynigir yn yr ymgynghoriad, byddwn yn gweithio gyda'r awdurdodau bilio i sicrhau bod ystod o gyfleoedd eraill yn cael eu hachub i godi ymwybyddiaeth o'r rhwymedigaethau. Bwriad y rhain yw cynnwys diweddariadau i'r wybodaeth a ddarperir ar wefannau Busnes Cymru a'r awdurdodau bilio, wedi'u hategu gan ddulliau cyfathrebu wedi'u targedu.

Roedd sylw cyffredin arall yn ymwneud â'r potensial i orgyffwrdd â'r ddyletswydd ar wahân i ddarparu gwybodaeth i'r VOA. Mae'r dyletswyddau cyfochrog hyn wedi'u cynllunio i ategu ei gilydd, yn hytrach na dyblygu ei gilydd, yn ddiangen, (fel y nodir yn yr ymgynghoriad). Mae yr un mor angenrheidiol i'r awdurdodau bilio a'r VOA gael eu hysbysu am newidiadau i dalwyr ardrethi mewn modd amserol ac mae'r dyletswyddau yn canolbwyntio fel arall ar faterion ar wahân sy'n ymwneud yn uniongyrchol â'u rolau priodol yn y system ardrethi annomestig. Mae Llywodraeth Cymru yn dal yn fodlon bod y ddwy ddyletswydd yn briodol ac nid yw'n credu bod angen gwneud unrhyw newidiadau i'r ddyletswydd a gynigiwyd yn yr ymgynghoriad, ar ôl ystyried yr ymatebion.

Bydd Llywodraeth Cymru yn cyflwyno'r rheoliadau sy'n ofynnol i roi effaith i'r cynigion, gan gymryd i ystyriaeth y newidiadau a nodir uchod. Yn ddarostyngedig i gymeradwyo'r rheoliadau hynny gan y Senedd, bydd y cynigion yn cael effaith o 1 Ebrill 2026.

Cafwyd ymatebion gan y canlynol:

• Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili
• Sefydliad Siartredig Trethu (CIOT)
• Co-op Group
• Colliers
• Cornerstone Mobile
• Cyngor Sir Ddinbych
• Cyngor Sir y Fflint
• Y Sefydliad Ardrethu a Phrisio Refeniw (IRRV)
• Cyngor Sir Ynys Môn
• Langley Estates Limited
• Roberts Vain Wilshaw
• Sefydliad Brenhinol y Syrfewyr Siartredig (RICS)
• Cymdeithas y Siopau Cyfleustra
• Cymdeithas y Syrfewyr Ardrethu
• Ymgyrch y Ceidwaid Siopau
• Tribiwnlys Prisio Cymru
• WSP GL Hearn

Roedd 8 ymatebydd yn dymuno aros yn ddienw (gan gynnwys 3 awdurdod bilio ychwanegol a chorff proffesiynol).