Modelu newydd o bolisïau prisio alcohol, yfed alcohol a niwed yng Nghymru: crynodeb

Comisiynwyd yr adroddiad hwn ym mis Gorffennaf 2024 gan Lywodraeth Cymru i adeiladu ar ddadansoddiadau blaenorol, a gyhoeddwyd yn 2018, a oedd yn modelu effaith cyflwyno Isafbris am Alcohol (IA) cychwynnol yng Nghymru. 

Nodau'r dadansoddiad newydd hwn oedd defnyddio'r data diweddaraf sydd ar gael a'r fersiwn ddiweddaraf o Fodel Polisi Tybaco ac Alcohol Sheffield i asesu opsiynau amgen ar gyfer dyfodol yr IA ac ateb y cwestiynau ymchwil canlynol:

Beth yw effaith amcangyfrifedig cynyddu'r trothwy IA 50c/uned presennol i drothwyon sy'n amrywio o 55c-80p/uned, lleihau'r trothwy IA i 40c neu 45c/uned, neu gael gwared ar yr IA yn gyfan gwbl?

Pa newidiadau mewn tollau alcohol fyddai eu hangen i gyflawni'r un effaith ar farwolaethau alcohol-benodol yn y boblogaeth gyffredinol, neu yn y cwintel mwyaf difreintiedig, fel ym mhob un o'r trothwyon IA amgen?

Pa newidiadau mewn tollau alcohol fyddai eu hangen i gyflawni'r un effaith ar farwolaethau alcohol-benodol yn y boblogaeth gyffredinol, neu yn y cwintel mwyaf difreintiedig, fel ym mhob un o'r trothwyon IA amgen?

Gwaelodlin defnydd, prynu a niwed alcohol

Nid yw 18% o oedolion yng Nghymru yn yfed alcohol. O'r rhai sy'n yfed, mae 77% yn yfed ar lefelau cymedrol – o fewn canllawiau risg isel y DU – mae 19% yn yfwyr peryglus a 4% yn yfed ar lefelau niweidiol ^{[troednodyn 1]}. Mae'r 23% o oedolion sy'n yfed uwchlaw'r lefelau canllaw yn yfed 70% o'r holl alcohol, gyda'r 4% o yfwyr trymaf yn cyfrif am 27% o'r holl alcohol sy'n cael ei yfed yng Nghymru.

Mae yfwyr cymedrol yn yfed 4.5 uned ar gyfartaledd ac yn gwario £7.62 ar alcohol yr wythnos. Mae hyn yn cymharu â chyfartaledd o 25 uned a £32.20 yr wythnos ar gyfer yfwyr peryglus a 72 uned a £77.68 ar gyfer yfwyr niweidiol.

Mae'r rhai yn y cwintel mwyaf difreintiedig ym mhoblogaeth Cymru yn llai tebygol o yfed na'r rhai yn y rhai lleiaf difreintiedig, yn yfed llai ar gyfartaledd (11.5 uned yr wythnos o'i gymharu â 12.2) ac yn gwario llai ar alcohol (£15.06 o'i gymharu â £16.89). 

Mae yfwyr peryglus a niweidiol yn talu llawer llai, ar gyfartaledd, am alcohol nag yfwyr cymedrol (£1.29 a £1.08 yn y drefn honno o'i gymharu â £1.71 yr uned). Mae hyn trwy gyfuniad o yfed cyfran lai o'u halcohol mewnfasnach, lle mae prisiau yn gyffredinol yn uwch, prynu cyfran uwch o'u halcohol fel cwrw a seidr, sydd yn gyffredinol yn rhatach fesul uned, a phrynu cynhyrchion rhatach o fewn yr un categori.

Mae yfwyr o grwpiau economaidd-gymdeithasol is yn talu llai, ar gyfartaledd, am alcohol o'i gymharu ag yfwyr o grwpiau economaidd-gymdeithasol uwch, ond mae'r gwahaniaethau hyn yn llawer llai na rhwng yfwyr cymedrol a pheryglus/niweidiol. Er enghraifft, y pris cymedrig a delir ar gyfer pobl o'r cwintel mwyaf difreintiedig yw £1.31 yr uned o'i gymharu â £1.38 ar gyfer y cwintel lleiaf difreintiedig.

Bob blwyddyn amcangyfrifir bod 699 o bobl yn marw o ganlyniad uniongyrchol i'w lefelau yfed alcohol, sy'n cyfateb i 23,550 o flynyddoedd o fywyd a gollir. Amcangyfrifir hefyd bod yna 11,243 o dderbyniadau i'r ysbyty y gellir eu priodoli i alcohol bob blwyddyn.

Mae'r niweidiau hyn wedi'u crynhoi'n ddwys ymhlith yr yfwyr trymaf, gyda'r 4.3% o yfwyr yn yfed ar lefelau niweidiol yn cyfrif am 30% o dderbyniadau y gellir eu priodoli i alcohol, 48% o farwolaethau y gellir eu priodoli i alcohol, a 42% o flynyddoedd o fywyd a gollir oherwydd alcohol.

Mae niwed alcohol hefyd yn sylweddol uwch yn y grwpiau mwyaf difreintiedig, er eu bod yn yfed llai o alcohol, ar gyfartaledd. Mae cyfraddau cyffredinol marwolaethau y gellir eu priodoli i alcohol yn y cwintel mwyaf difreintiedig o'r boblogaeth 3.1 gwaith yn uwch nag yn y cwintel lleiaf difreintiedig, ac mae cyfraddau derbyniadau i'r ysbyty a briodolir i alcohol yn 1.3 gwaith yn uwch.

Effeithiau modelu newidiadau i'r trothwy IA

Byddai cynyddu'r trothwy IA i 65c yr uned yn lleihau'r defnydd o alcohol ar lefel y boblogaeth o tua 0.3 uned fesul yfwr fesul wythnos, sef gostyngiad o 2.7%. Byddai'r gostyngiad hwn yn llai ar gyfer trothwyon IA is (e.e. -0.6% ar gyfer 55c) ac yn fwy ar gyfer trothwyon uwch (hyd at -9.4% ar gyfer IA o 80c). Amcangyfrifir y bydd lleihau'r trothwy IA yn cynyddu'r defnydd o alcohol (e.e. +0.3% ar gyfer 40c) ac amcangyfrifir y bydd cael gwared ar yr IA yn gyfan gwbl yn arwain at gynnydd mwy (+0.7%).

Amcangyfrifir y bydd cynyddu'r trothwy IA yn lleihau nifer y bobl sy'n yfed ar lefelau peryglus a niweidiol (e.e. gostyngiad o 5.7% yn nifer yr yfwyr niweidiol ar gyfer IA o 65c), tra byddai ei leihau neu ei ddileu yn cael yr effaith i'r gwrthwyneb (e.e. cynnydd o 1.1% mewn yfwyr niweidiol pe bai'r IA yn cael ei ddileu'n gyfan gwbl).

Ar gyfer yr holl drothwyon IA sydd wedi'u modelu, amcangyfrifir y bydd y newidiadau mwyaf yn y defnydd o alcohol yn digwydd yn y grwpiau mwyaf difreintiedig (e.e. -4.0% ar gyfer y cwintel mwyaf difreintiedig yn erbyn -1.8% ar gyfer y rhai lleiaf difreintiedig o dan IA o 65c, neu +1.3% a +0.4% yn y drefn honno pe bai'r IA wedi'i ddileu'n gyfan gwbl).

Amcangyfrifir y bydd gwariant cyffredinol defnyddwyr ar alcohol yn gostwng os cynyddir y trothwy IA (e.e. -13c yr wythnos ar gyfer IA o 65c, gostyngiad o 0.4%) ac yn cynyddu os yw'r trothwy IA yn cael ei leihau neu ei ddileu (e.e. +5c yr wythnos, cynnydd o 0.2% os caiff yr IA ei ddileu). Mae'r patrymau hyn yn debyg ar draws pob grŵp economaidd-gymdeithasol, er bod newidiadau mwy mewn gwariant mewn grwpiau mwy difreintiedig (e.e. -23c yr wythnos yn y cwintel mwyaf difreintiedig o'i gymharu â -6c yn y cwintel lleiaf difreintiedig o dan IA o 65c).

Amcangyfrifir y bydd refeniw'r llywodraeth o drethi alcohol yn gostwng os cynyddir trothwy'r IA (e.e. -£109m y flwyddyn ar gyfer IA o 65c), gyda'r mwyafrif o hyn yn dod o refeniw sy'n gostwng o werthiannau allfasnach (-£95m o'i gymharu â -£14m o'r IA mewnfasnach o dan IA o 65c).

Amcangyfrifir y bydd cynnydd yn y trothwy IA yn arwain at lai o farwolaethau yn gyffredinol, gyda 902 yn llai o farwolaethau o bob achos dros 20 mlynedd o dan IA o 65c o'i gymharu â 200 marwolaeth ychwanegol dros 20 mlynedd os caiff yr IA ei ddileu.

Mae'r effaith ar farwolaethau alcohol-benodol yn fwy, gydag IA o 65c yn arwain at amcangyfrif o 628 yn llai o farwolaethau alcohol-benodol dros 20 mlynedd, sef gostyngiad o 4.4%.

Amcangyfrifir bod y gostyngiad mwyaf mewn marwolaethau o dan gynnydd yn y trothwy IA yn dod o'r cwintel mwyaf difreintiedig o'r boblogaeth (389 yn llai o farwolaethau yn y mwyaf difreintiedig yn erbyn 71 yn llai yn y cwintel lleiaf difreintiedig o dan IA o 65c). Mae'r gwrthwyneb yn wir am ostyngiad neu ddileu IA, gyda chynnydd mwy mewn marwolaethau yn y grwpiau mwyaf difreintiedig.

Mae effeithiau modelu newidiadau i'r trothwy IA ar dderbyniadau i'r ysbyty yn dilyn patrymau tebyg, gyda throthwyon uwch yn arwain at ostyngiadau mwy mewn derbyniadau (e.e. -7,270 dros 20 mlynedd ar gyfer IA o 65c) a gostyngiadau neu ddileu IA sy'n arwain at gynnydd mewn derbyniadau (e.e. +1,830 dros 20 mlynedd os caiff yr IA ei dynnu'n gyfan gwbl). Fel gyda marwolaethau, mae'r effeithiau mwyaf yn y grwpiau mwyaf difreintiedig, gyda dros 4 gwaith cymaint o dderbyniadau wedi'u hosgoi yn y cwintel mwyaf o'i gymharu â'r cwintel lleiaf difreintiedig o dan IA o 65c, a 4.5 gwaith cymaint o dderbyniadau ychwanegol yn y cwintel mwyaf o'i gymharu â'r cwintel lleiaf difreintiedig os caiff yr IA ei ddileu.

Mae patrymau effeithiau amcangyfrifedig ar flynyddoedd o fywyd a gollwyd i farwolaeth gynamserol yn debyg eto - gostyngiadau mwy ar gyfer trothwyon IA uwch ac effeithiau mwy mewn grwpiau mwy difreintiedig.

Amcangyfrifir y bydd cynyddu'r trothwy IA yn arbed swm sylweddol i'r GIG, gydag IA o 65c yn arwain at arbediad o £14.9m dros 20 mlynedd, tra byddai dileu IA yn gyfan gwbl yn costio £3.8m i'r GIG dros yr un cyfnod.

Cymharu newidiadau i'r trothwy IA â newidiadau mewn cyfraddau tollau alcohol

Rydym yn amcangyfrif, er mwyn cyflawni'r un gostyngiad mewn marwolaethau alcohol-benodol â chynnydd yn y trothwy IA i 65c, byddai'n rhaid i dollau alcohol gynyddu gan 5.8%. I'r gwrthwyneb, amcangyfrifir bod cael gwared ar IA yn gyfan gwbl yn cael yr un effaith ar farwolaethau alcohol-benodol â gostyngiad o 2% mewn cyfraddau tollau.

Gan fod IA yn effeithio ar brisiau'r cynhyrchion rhataf yn unig, tra bod newidiadau ar dollau yn effeithio ar bob cynnyrch yn y farchnad, mae angen newidiadau mwy mewn cyfraddau tollau i gyflawni'r un newid mewn marwolaethau alcohol-benodol yn y cwintel mwyaf difreintiedig fel newid yn y trothwy IA. Amcangyfrifir y bydd cynnydd o 7.4% mewn tollau yn cyflawni'r un effaith â IA o 65c yn y grŵp hwn, tra bod toriad o 2.8% yn y tollau'n cael yr un effaith â chael gwared ar IA yn gyfan gwbl.

Mae'r natur fwy targedol hon o IA o'i gymharu â thollau yn golygu, am yr un effaith ar farwolaethau, bod cynnydd mewn cyfraddau tollau yn arwain at ostyngiad sylweddol mwy yn y defnydd yn y cwintel lleiaf difreintiedig a gostyngiad llai yn y cwintel mwyaf difreintiedig, o'i gymharu â chynyddu'r trothwy IA.

Amcangyfrifir y bydd cyfraddau tollau cynyddol yn arwain at gynnydd mewn refeniw'r llywodraeth (e.e. +£35m ar gyfer cynnydd o 5.8% yn y tollau) o'i gymharu â gostyngiadau o dan IA (e.e. -£109m ar gyfer IA o 65c).

Fel gydag effeithiau ar ddefnydd, mae natur wedi'i dargedu IA yn golygu bod cynnydd tollau, sy'n cyflawni'r un gostyngiad mewn marwolaethau ar lefel y boblogaeth ag amcangyfrifir y bydd newid yn y trothwy IA yn ei wneud, yn arwain at ostyngiad mwy mewn marwolaethau yn y cwintel lleiaf difreintiedig a gostyngiad llai yn y cwintel mwyaf difreintiedig o'i gymharu ag IA. Amcangyfrifir bod y ddau bolisi yn lleihau anghydraddoldebau iechyd, ond mae IA yn gwneud hynny i raddau mwy (e.e. mae IA o 65c yn lleihau marwolaethau yn y cwintel lleiaf difreintiedig gan 2.4% a'r cwintel mwyaf difreintiedig gan 5.5%, tra bod cynnydd o 5.8% mewn tollau'n lleihau marwolaethau gan 3.6% a 3.9% yn y drefn honno).

Effeithiau wedi'u modelu o ddulliau amgen o uwchgyfeirio'r trothwy IA yn y dyfodol

Gan addasu ar gyfer chwyddiant, rydym yn amcangyfrif bod lefelau uchel diweddar o chwyddiant yn golygu y bydd gwerth termau real trothwy IA o 50c wedi gostwng i gyfwerth â 39c yn 2020. Yn gyfatebol, byddai angen i'r trothwy IA yn 2026 gynyddu i 65c yr uned er mwyn cynnal yr un lefel termau real â 50c yr uned yn 2020.

Pe bai'r trothwy IA yn cael ei gynyddu i 65c yn 2026, ac yna'n cael ei gynnal ar y lefel honno heb addasiad pellach, rydym yn amcangyfrif y byddai'r defnydd o alcohol yn 2045 2.1% yn uwch a byddai 4,981 o yfwyr niweidiol ychwanegol yng Nghymru, o'i gymharu â phe bai'r trothwy IA yn cael ei gynyddu yn unol â chwyddiant Mynegai Prisiau Defnyddwyr gan gynnwys Costau Tai (MPDCT) bob blwyddyn (h.y. yn cael ei gynnal ar yr un lefel mewn termau real).

Amcangyfrifir bod dulliau amgen o uwchgyfeirio'r trothwy IA yn rheolaidd – uwchraddio'n flynyddol neu bob 5 mlynedd yn unol â'r Mynegai Prisiau Manwerthu neu'r enillion cyfartalog, yn lleihau'r defnydd o alcohol o'i gymharu ag uwchraddio MPDCT blynyddol gan y byddent yn arwain at drothwyon IA uwch. Mae hyn yn arbennig o wir am fynegeio'r trothwy IA i enillion cyfartalog, gan fod y rhain fel arfer yn cynyddu uwchlaw chwyddiant.

Amcangyfrifir y bydd methu â chynyddu'r trothwy IA yn unol â chwyddiant yn arwain at y cynnydd mwyaf mewn defnydd yn y cwintelau mwyaf difreintiedig (+2.6%) o'i gymharu â'r cwintelau lleiaf difreintiedig (+1.2%) o'r boblogaeth. 

Amcangyfrifir y bydd uwchraddio'r trothwy IA yn lleihau refeniw'r llywodraeth o'i gymharu â dim uwchraddio, gyda chyfanswm refeniw'r trysorlys £174m yn is dros 20 mlynedd.

Amcangyfrifir y bydd cynnal y trothwy IA ar yr un lefel mewn termau arian parod (h.y. dim uwchraddio) yn arwain at 501 o farwolaethau ychwanegol dros 20 mlynedd o'i gymharu ag uwchraddio MPDCT blynyddol, gyda'r effaith fwyaf yn y cwintel mwyaf difreintiedig (187 o farwolaethau ychwanegol).

Amcangyfrifir hefyd y bydd methu ag uwchraddio'r trothwy IA yn unol â chwyddiant yn arwain at 16,249 yn ychwanegol o Flynyddoedd o Fywyd a Gollir i farwolaeth gynamserol, 3,889 o dderbyniadau i'r ysbyty a chost ychwanegol o £7.9m i'r GIG dros 20 mlynedd, o'i gymharu ag uwchraddio blynyddol.

Mae amcangyfrifon o fersiwn wedi'i diweddaru o Fodel Polisi Tybaco ac Alcohol Sheffield yng Nghymru yn awgrymu.

Byddai cynyddu'r trothwy IA o'i lefel bresennol o 50c / uned yn arwain at ostyngiadau pellach yn y defnydd o alcohol, a niwed, gyda'r effeithiau mwyaf yn y grwpiau mwyaf difreintiedig.

Byddai lleihau'r trothwy IA, neu gael gwared ar IA yn gyfan gwbl, yn cynyddu'r defnydd o alcohol, a niwed, gan gynyddu anghydraddoldebau iechyd.

Byddai angen cynnydd sylweddol mewn cyfraddau tollau alcohol i gyflawni'r un gostyngiadau mewn marwolaethau alcohol-benodol â chynnydd yn lefel yr IA ac nid yw cynyddu tollau yn lleihau anghydraddoldebau iechyd i'r un graddau.

Mae gweithredu mecanwaith i uwchraddio'r trothwy IA yn unol â chwyddiant yn bwysig er mwyn atal yfed alcohol a niwed rhag cynyddu wrth i werth termau real yr IA gael ei erydu dros amser.

[1] Yfwyr cymedrol yw'r rhai sy'n yfed o fewn canllawiau risg isel y DU o 14 uned yr wythnos. Yfwyr peryglus yw'r rhai sy'n uwch na'r lefelau hyn ond sy'n yfed dim mwy na 35 uned yr wythnos i fenywod neu 50 uned yr wythnos i ddynion. Yfwyr niweidiol yw'r rhai sy'n uwch na'r lefelau hyn.

Awdur yr adroddiad: Morris, Gillespie, Kai Le Chen, Wilson, Brennan, Holmes a Angus (2025)

Safbwyntiau’r ymchwilwyr ac nid o reidrwydd rhai Llywodraeth Cymru yw’r safbwyntiau a fynegir yn yr adroddiad hwn.

I gael rhagor o wybodaeth, cysylltwch ag:

Adran Ymchwil a Gwybodaeth Gymdeithasol
Gwasanaethau Gwybodaeth a Dadansoddi
Llywodraeth Cymru
Parc Cathays
Caerdydd
CF10 3NQ

E-bost: Ymchwil.IechydAGwasanaethauCymdeithasol@llyw.cymru

Rhif ymchwil gymdeithasol: 81/2025
ISBN Digidol: 978-1-80633-132-1