Uwchgynhadledd orthopedig: 9 Rhagfyr 2024

Yn 2021, comisiynodd Llywodraeth Cymru y Strategaeth Glinigol Genedlaethol ar gyfer Gwasanaethau Orthopedig er mwyn datblygu map ar gyfer gwasanaethau orthopedig yng Nghymru. Cyhoeddodd Bwrdd Orthopedig Cymru ei strategaeth hirdymor ar gyfer llawfeddygaeth orthopedig ym mis Mawrth 2022.

Mae'n nodi ysgogiadau go iawn ar gyfer newid a gweledigaeth gymhellol ar gyfer y dyfodol, gan gynnwys: 

• trawsnewidiadau yn y llwybrau i gefnogi meysydd is-arbenigedd
• cefnogi pobl i gadw'n iach
• phwysigrwydd rhwydweithiau clinigol

Mae 3 uwchgynhadledd orthopedig wedi bod, a gynhelir yn:

• mis Awst 2022
• mis Chwefror 2023
• mis Rhagfyr 2024

Mae cynnydd wedi'i weld ers uwchgynhadledd mis Chwefror 2023, gan gynnwys:

• datblygu ysbyty Castell-nedd Port Talbot fel canolfan ranbarthol ar gyfer llawfeddygaeth orthopedig
• mae nifer yr arosiadau hir orthopedig dros 104 wythnos wedi mwy na haneru, ac ar eu lefel isaf ers mis Mehefin 2021
• mae'r Tîm Cael Pethau'n Iawn y Tro Cyntaf (GiRFT) wedi gweithio gyda phob bwrdd iechyd ac wedi llunio cynlluniau gweithredu ar gyfer gwelliannau mewn effeithlonrwydd a chynhyrchiant

Fe wnaeth yr uwchgynhadledd orthopedig weinidogol a gynhaliwyd ym mis Rhagfyr 2024 ddod â swyddogion gweithredol, rheolwyr gweithredol, arweinwyr clinigol, uwch-glinigwyr a'r trydydd sector o bob cwr o Gymru at ei gilydd i drafod a chytuno ar gamau i wella canlyniadau a pherfformiad.

Ffocws yr uwchgynhadledd oedd gwelliannau i lwybrau, effeithlonrwydd, manteisio'n llawn ar y gweithlu sydd ar gael a gweithredu modelau arferion gorau ledled Cymru.

Rhoddodd Cyfarwyddwr Cenedlaethol Gofal a Gynlluniwyd Gweithrediaeth GIG Cymru gyflwyniad ar sefyllfa bresennol gwasanaethau orthopedig ledled Cymru, gan dynnu sylw at yr amrywiaeth rhwng byrddau iechyd. Rhwng mis Chwefror 2023 a mis Tachwedd 2024:

• Tyfodd y rhestr aros 5.6%.
• Cynyddodd nifer arosiadau 52 wythnos cleifion allanol 11.9%.
• Mae nifer yr arosiadau 104 wythnos wedi gostwng 54.6%, ac ar eu lefel isaf ers mis Mehefin 2021.
• Twf o ran nifer y bobl ar restrau aros mewn rhai byrddau iechyd, gyda Bwrdd Iechyd Prifysgol (BIP) Aneurin Bevan yn gweld cynnydd o 20% ym maint y rhestr, a chynnydd o 7% yn BIP Caerdydd a'r Fro a Bae Abertawe. Gwelodd byrddau iechyd Betsi Cadwaladr a Chwm Taf Morgannwg ostyngiad o 7% a 4% yn y drefn honno.
• Gwelodd 3 bwrdd iechyd gynnydd yn nifer y cleifion allanol a oedd yn aros dros 52 wythnos am apwyntiad cleifion allanol cyntaf, gyda 73% yn BIP Betsi Cadwaladr, 50% yn BIP Aneurin Bevan a 41% yn BIP Cwm Taf Morgannwg. Nid oedd unrhyw gleifion yn aros dros 52 wythnos am eu hapwyntiad cleifion allanol cyntaf ym myrddau iechyd Bae Abertawe, Hywel Dda a Phowys.
• Mae nifer yr atgyfeiriadau cleifion allanol yn cynyddu, ond maent yn dal i fod yn is na chyn COVID-19, ac eithrio yn BIP Cwm Taf Morgannwg.
• Mae gweithgarwch cleifion allanol yn gyffredinol yn is na'r lefelau cyn COVID-19.
• Mae gweithgarwch cleifion mewnol / cleifion allanol sy’n cael triniaeth un diwrnod yn is na'r lefelau cyn COVID-19, ac eithrio BIP Bae Abertawe.
• Mae'r sefyllfa o ran is-arbenigedd yn dangos rhaniad ar draws pob maes, ond roedd y nifer fwyaf yn aros am apwyntiad cleifion allanol ym maes asgwrn cefn, gyda’r nifer yn aros yn cyfrif am 20% o'r arosiadau cleifion allanol. Nesaf ar y rhestr mae arosiadau llaw ac arddwrn, gyda llawer yn aros dros 52 wythnos.
• Mae traean o'r rhai sy'n aros am apwyntiad cleifion allanol newydd yn gleifion BIP Aneurin Bevan.
• Ar ddiwedd mis Tachwedd 2024, roedd 43,700 o lwybrau yn aros am driniaeth cleifion mewnol / cleifion allanol sy’n cael triniaeth un diwrnod, gyda 34% yn aros am lawdriniaeth ar ben-glin, 17% yn aros am lawdriniaeth ar y glun a 17% yn aros am lawdriniaeth ar y llaw a'r arddwrn. Mae'r mwyafrif yn aros ym Byrddau Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan, Betsi Cadwaladr a Bae Abertawe.

Cydnabu Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gofal Cymdeithasol yr heriau y mae gwasanaethau orthopedig ledled Cymru yn eu hwynebu a'r effaith mae'r rhain yn ei chael ar amseroedd aros, gan gydnabod bod gormod o bobl yn aros yn rhy hir am apwyntiadau a thriniaeth.

Roedd yn glir bod angen i ni gefnogi'r GIG i wneud newidiadau i lwybrau, theatrau a chleifion allanol, y bydd y newidiadau yn helpu i wneud y system yn fwy effeithlon a chynaliadwy yn y tymor hwy a bod angen i ni wneud newidiadau cynaliadwy i'r ffordd rydym yn darparu gwasanaethau. Tynnodd sylw at waith y mae Gweithrediaeth y GIG wedi'i wneud gyda'r tîm Cael Pethau'n Iawn y Tro Cyntaf. Mae gan bob bwrdd iechyd gynllun i wella effeithlonrwydd a chynhyrchiant ar ei lwybrau ac mae angen i fyrddau iechyd weithredu ar y rhain i leihau'r amrywiad rhwng byrddau iechyd a'r amrywiad o fewn byrddau iechyd. Rhaid i fyrddau iechyd fynd i'r afael ag aneffeithlonrwydd yn eu system sy'n gysylltiedig â dechrau'n hwyr a gorffen yn gynnar, ynghyd â chanslo apwyntiadau funud olaf.  Gofynnwyd i Weithrediaeth y GIG ganolbwyntio ar yr amrywiad hwn.

Pwysleisiodd Ysgrifennydd y Cabinet bwysigrwydd gweithio ar lefel ranbarthol i fynd i'r afael â bregusrwydd, yn enwedig ar gyfer ardaloedd lle mae niferoedd uchel, a thriniaethau arferol. Galwodd hefyd am drawsnewid digidol, adolygiad o'r ffordd y mae adrannau cleifion allanol yn gweithio a pharhau â'r rhaglen o ddiwygiadau i symud gofal i gymunedau lleol, yn agosach at gartrefi pobl.

Yn olaf, diolchodd i'r holl staff sy'n gweithio yn y gwasanaeth a thynnodd sylw at ei fwriad i wrando ar syniadau newydd, i brofiad rheng flaen ac i helpu'r GIG i addasu ar gyfer y dyfodol.

Nodwyd y disgwyliadau canlynol ar gyfer byrddau iechyd:

• yr angen i weithio ar sail ranbarthol ar draws ystod o is-arbenigeddau
• gwella cynhyrchiant a lleihau'r amrywiad drwy weithredu'r arferion clinigol a rheoli gorau, gan gynnwys argymhellion a llwybrau GiRFT a'r Strategaeth Glinigol Genedlaethol ar gyfer Gwasanaethau Orthopedig (NCSOS)
• sicrhau ffyrdd newydd o weithio a bod newidiadau cynaliadwy'n cael eu gwneud i'r ffordd mae gwasanaethau'n cael eu darparu
• gweithredu mesurau effeithlonrwydd a chynhyrchiant yn y gweithlu i wella'r gallu i ddarparu gwasanaethau,
• datblygu'r rhwydweithiau clinigol a rhanbarthol i gefnogi ei gilydd ac i ddysgu gan ei gilydd
• trawsnewid y ffordd y mae gwasanaethau'n cael eu darparu, gan gynnwys defnyddio mwy o dechnegau digidol a symud gwasanaethau yn agosach at y claf

Profiad cleifion

Myfyriodd Mary Cowern o Cymru Versus Arthritis ar brofiad cleifion o aros mewn poen am driniaeth orthopedig a'r effaith y mae hynny'n ei chael ar fywydau o ddydd i ddydd.

Tynnodd sylw at yr effaith y mae arosiadau hir yn ei chael ar gleifion a sut mae hyn yn effeithio ar eu bywydau gwaith, eu bywydau personol, a'u hiechyd meddwl. Gall cael llawdriniaeth olygu bod gleifion yn cael eu bywydau a'u hannibyniaeth yn ôl.

Tynnodd sylw at y cynnydd da a wnaed gan fyrddau iechyd wrth weithredu gwasanaethau i gefnogi cleifion wrth iddynt aros am driniaeth gan fod nifer o wasanaethau aros yn dda wedi'u cyflwyno mewn byrddau iechyd ledled Cymru, gan gynnwys y polisi 3P cenedlaethol. Roedd hi'n teimlo bod angen i fyrddau iechyd ddysgu gan ei gilydd a chydnabod lle mae arferion da yn digwydd, megis ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda gyda'r rhagsefydlu orthopedig rhithwir.

Diogelwch clinigol

Tynnodd Ysgrifennydd Anrhydeddus Cymdeithas Orthopedig Prydain sylw at safonau clinigol a risgiau ansawdd, fel safonau hanfodol ar gyfer sail ymyriadau orthopedig. Mae'r rhain yn gydnaws â'r 6 maes ansawdd gofal:

• effeithiol
• diogel
• effeithlonrwydd
• prydlondeb
• tegwch
• canolbwyntio ar y claf

Heriodd y gwasanaeth i ddeall pam nad oedd llwybrau cytunedig a gwelliannau i'r gwasanaeth a gyflawnwyd o strategaethau blaenorol wedi'u cynnal i'r dyfodol. Sut y gallai dysgu o waith blaenorol ar leihau amseroedd aros orthopedig gefnogi gweithredu atebion cynaliadwy wrth symud ymlaen.

Awgrymwyd nad yw'r dull blaenoriaethu a weithredwyd yn ystod y pandemig COVID-19 yn briodol mwyach, gan ei fod ond yn edrych ar y dyddiad ychwanegu at y rhestr aros, ac nad yw'n ystyried poen ac anabledd. Mae offeryn blaenoriaethu newydd i randdeiliaid yn cael ei ddatblygu ar y cyd â Phrifysgol Aberdeen sy'n adlewyrchu anghenion clinigol y claf yn well. Yn ôl arolwg a gynhaliwyd yn yr Alban, o'r 2,000 o gleifion sy'n aros, roedd gan 19% o'r rhai sy'n aros am glun newydd a 12% o'r rhai sy'n aros am ben-glin newydd sgôr EQ5D negyddol. 

Tynnodd sylw at y ffaith bod gwelliannau cadarnhaol yn cael eu gweld mewn perthynas â hyd yr arhosiad, sef gwelliant nad yw'n cael ei ailadrodd mewn unrhyw arbenigedd llawfeddygol arall. Fodd bynnag, mae gormod o safleoedd sy'n dal i ddweud eu bod yn colli capasiti wedi'i glustnodi bob blwyddyn drwy gydol y flwyddyn, nid yn unig yn ystod y gaeaf. Mae'r BOA o'r farn nad yw hyn yn briodol ac mae ganddo weithgor sy'n adolygu'r arfer hwn. 

Awgrymwyd bod mwy y gallai byrddau iechyd ei wneud yng Nghymru i weithredu polisïau ar gyfer ysmygu a BMI cyn llawdriniaeth.

Atgoffwyd yr uwchgynhadledd fod yr Orthopaedics Outcome Registries Programme yn Lloegr wedi'i sefydlu a'i fandadu gan yr Ysgrifennydd Gwladol yn 2023 fel rhan o'r ymrwymiad cenedlaethol i ddiogelwch cleifion yn dilyn adroddiad Cumberland. Mae hon yn uwch-gofrestr o'r holl driniaethau mewnblaniad ac mae'n debyg i'r Gofrestrfa Cymalau Genedlaethol. Bydd hyn yn cael effaith sylweddol ar seilwaith TG ac IG pan fydd yn mynd yn fyw. 

Mae'r BOA yn canolbwyntio ar weithredu datblygiadau technolegol a fydd yn cael effaith ar gynhyrchiant, canlyniadau cleifion a chynaliadwyedd ariannol – mae'r rhain yn cynnwys defnyddio deallusrwydd artiffisial, llawfeddygaeth roboteg, a thriniaethau chwistrellu biolegol.

Mae'r BOA wedi ymrwymo i ddatblygu arweiniad proffesiynol ar draws y sbectrwm ymarfer orthopedig.

I grynhoi, mae'r BOA wedi ymrwymo i gefnogi byrddau iechyd i ddatblygu gwasanaeth orthopedig cynaliadwy drwy gydweithio, arloesi a defnyddio arferion gorau rhwng Llywodraeth Cymru, yr NCSOS, GiRFT, y BOA ac eiriolwyr cleifion.

Cafodd yr uwchgynhadledd ddiweddariad ar y gwaith strategaeth glinigol gan yr NCSOS. Mae 8 adroddiad wedi'u cyhoeddi:

• adroddiad 1: adferiad orthopedig, brys (ar gyfer gweithredu ar unwaith)
• adroddiad 2a: llwybr cyffredinol (canllawiau ac argymhellion)
• adroddiad 2b: llwybr llawfeddygaeth ysgwydd a phenelin (canllawiau ac argymhellion)
• adroddiad 2c: llwybr llawfeddygaeth llaw ac arddwrn (canllawiau ac argymhellion)
• adroddiad 2d: llwybr llawfeddygaeth clun (canllawiau ac argymhellion)
• adroddiad 2e: llwybr llawfeddygaeth pen-glin (canllawiau ac argymhellion)
• adroddiad 2f: llwybr llawfeddygaeth troed a phigwrn (canllawiau ac argymhellion)
• adroddiad 3: Y Glasbrint Cenedlaethol ar gyfer Darparu Llawfeddygaeth Orthopedig yng Nghymru

Cwblhawyd adroddiad 3 yn 2022 ac mae'n nodi'r glasbrint cenedlaethol ar gyfer gwasanaethau orthopedig yng Nghymru. Roedd 3 argymhelliad sylfaenol:

• sefydlu rhwydwaith orthopedig Cymru
• grymuso clinigwyr, a
• datblygu tair canolfan orthopedig annibynnol ranbarthol

Mae'r strategaeth orthopedig yn seiliedig ar 4 colofn:

• diwygio sefydliadol
• rhwydweithiau clinigol
• trawsnewid llwybrau
• sefydlu canolfannau llawfeddygol

Diwygio sefydliadol

Yn unol ag argymhellion y glasbrint orthopedig, sefydlwyd y canlynol:

• Rhwydwaith Orthopedig Cymru
• grwpiau cyfeirio clinigol cenedlaethol ar gyfer is-arbenigeddau, gan gynnwys ychwanegu trawma a phediatreg
• Rhwydwaith Gweithredu Clinigol (CIN) Gweithrediaeth y GIG

Mae nifer o gamau gweithredu sy'n gysylltiedig â diwygio sefydliadol wedi'u cynnwys ym mhrif ddogfen y strategaeth.

Trawsnewid llwybrau

Mae rhaglen waith yn adolygu'r llwybrau presennol i bennu themâu cyffredin y gellid mynd i'r afael â nhw er mwyn gwella effeithlonrwydd ac effeithiolrwydd, megis os oes problem gyda radioleg ar lwybr asgwrn cefn a chlun, gellir gwneud gwaith gyda radioleg a rhanddeiliaid perthnasol i edrych ar y mater a darparu canllawiau clinigol diwygiedig i wella'r llwybr.

Rhwydweithiau clinigol

Mae'r rhwydwaith clinigol wedi'i sefydlu ac wedi adolygu'r holl is-arbenigeddau, ac eithrio pediatreg a thrawma. Gan ddefnyddio dogfen fanyleb y GIG, cafodd yr holl driniaethau eu grwpio i 2 gategori. Yn gyntaf, y rhai y dylai pob llawfeddyg fod yn eu cyflawni'n lleol, ac y dylai cleifion allu cael mynediad atynt yn lleol. Yn ail, y triniaethau mwy cymhleth y dylid eu cyflawni'n rhanbarthol ac y bydd angen eu darparu drwy rwydweithiau rhanbarthol ar lefel is-arbenigedd. Bydd hyn yn cynnwys edrych ar sut y gall meddygon ymgynghorol weithio ar draws ffiniau byrddau iechyd.

Canolfannau llawfeddygol

Mae cyflawniad a pherfformiad orthopedig yn wael, ac mae potensial i hyn achosi problemau ansawdd a diogelwch gan fod rhai cleifion yn aros yn rhy hir ac yn cael niwed. Mae'n bwysig defnyddio'r adnoddau'n effeithiol ar draws pob maes is-arbenigedd. Nod cam gweithredu 9 yw i'r holl fyrddau iechyd a rhaglenni rhanbarthol adolygu pob ased ar ffurf canolfannau a defnyddio llwybr at achredu i wella datblygiad y canolfannau. Mae Rhwydwaith Orthopedig Cymru wedi datblygu canllawiau gofynion theatr i sicrhau bod yr un triniaethau'n cael eu trin yr un fath lle bynnag y bo modd.

Llwybrau clinigol

Cafodd yr uwchgynhadledd ddiweddariad ar ddatblygu a gweithredu llwybrau clinigol, gan ganolbwyntio ar lwybr arthroplasti y De-orllewin. Mae enghreifftiau da o lwybrau yn cynnwys y llwybrau troed a phigwrn sydd wedi'u cyd-gynhyrchu gan dimau amlbroffesiynol o fewn Grwpiau Cyfeirio Clinigol ac yn defnyddio'r Llwybrau Iechyd Cymunedol. 

Roedd y dull hwn yn gofyn i'r byrddau iechyd adolygu'r rhestr aros bresennol a oedd yn nodi y gallai 70% o'r rhai sy'n aros gael eu trin yng Nghastell-nedd Port Talbot, 30% yn Ysbyty'r Tywysog Philip a dim ond nifer fach oedd yn gorfod cael eu trin yn Nhreforys. 

Mae'r gwaith hwn wedi arwain at ddatblygu canolfan aml-safle integredig, gydag achosion niferoedd uchel, cymhlethdod isel yn mynd i Gastell-nedd Port Talbot ar sail ranbarthol. Mae'r achosion niferoedd canolig, cymhlethdod canolig sy'n mynd i Ysbyty'r Tywysog Philip a Threforys yn cael eu defnyddio ar gyfer y cleifion hynny sydd â'r gofynion rhyng-ddibyniaeth hynny yn unig. Mae'r dull hwn wedi arwain at wella amseroedd aros ar draws y rhanbarth.

I ddechrau, roedd rhywfaint o ymwrthedd clinigol i weithio'n rhanbarthol, yn gysylltiedig ag ymarfer clinigol a'r ffaith nad oeddent yn gyfarwydd â theatrau mewn gwahanol fyrddau iechyd. Datryswyd hyn drwy ddatblygu llwybrau a phrosesau rhanbarthol. Er gwaetha’r amseroedd aros gwell, mae gwelliannau i'w gwneud o hyd mewn perthynas â:

• rheoli atgyfeiriadau
• manteisio'n llawn ar adnoddau
• cynlluniau swyddi clinigol
• data rhestrau aros
• defnydd effeithiol o'r sylfaen dystiolaeth

I wella amseroedd aros, dylai Gweithrediaeth y GIG a Llywodraeth Cymru:

• ddatblygu canllawiau ynghylch BMI a HB1C
• cefnogi byrddau iechyd i ddatblygu rhestrau triniaeth rhanbarthol
• edrych ar y defnydd o offer deallusrwydd artiffisial i gefnogi byrddau iechyd
• datblygu llythyr gwybodaeth i gleifion cenedlaethol y gellir ei rannu â byrddau iechyd a rhanbarthau ac y gellir ei anfon at gleifion sy'n aros a'u cynghori i gysylltu drwy un pwynt cyswllt

I wella amseroedd aros, dylai byrddau iechyd:

• edrych ar ddilysu rhestrau dilynol i weld pa gleifion a allai fynd ar restr PIFU ac er mwyn creu capasiti ychwanegol
• defnyddio rhestrau segur
• ailsefydlu sesiynau craidd a ariennir a oedd ar waith cyn y pandemig

Mae Rhwydwaith Orthopedig Cymru wedi cefnogi'r broses o ddarparu arthroplasti arddwrn yn y Gogledd. Mae'n wasanaeth niferoedd isel, cymhlethdod uchel ac mae'n cyd-fynd â chleifion yn cael eu trin yn agosach at eu cartref yn unol ag egwyddorion 'Cymru Iachach'. Cafwyd adborth cadarnhaol gan gleifion ar y gwasanaeth a bydd yn gwella'r gwasanaeth orthopedig yn y Gogledd i ddenu a chadw meddygon ymgynghorol.

Dyma'r pwyntiau allweddol o'r drafodaeth grŵp:

• sut y gall y gwasanaeth fod yn gynaliadwy a lleihau dibyniaeth ar fentrau rhestrau aros
• dulliau amrywiol o gefnogi gweithio'n rhanbarthol
• a fyddai mabwysiadu un tariff cenedlaethol yn lleihau anghydraddoldebau yn y system
• a allai cyllid adfer gael ei alinio â'r camau gweithredu sydd angen eu gweithredu drwy GiRFT a NCSOS?
• mae hyblygrwydd y gweithlu yn hanfodol, rhaid i waith cynllunio'r gweithlu fod yn ehangach nag anesthetyddion a llawfeddygon a chynnwys staff cymorth eraill megis nyrsys theatr a ffisiotherapyddion
• sut y gellir gweithredu datblygiad diwylliannol a sefydliadol i gefnogi gweithredu llwybrau rhanbarthol
• y ffordd orau o ymwreiddio PROMS a PREMs i gefnogi'r gwaith yn briodol a sicrhau ansawdd y codio clinigol

Rhwystrau i gyflawni

• pwysau amser ynghylch rheoli'r galw a sicrhau bod cleifion yn cael eu trin yn eu tro
• atebion digidol heb eu datblygu'n llawn
• gall y model gweithredol sy'n ofynnol er mwyn galluogi gweithio'n rhanbarthol fod yn wahanol ar gyfer pob sefydliad

Cytunwyd ar yr ymrwymiadau a'r camau gweithredu canlynol a bydd y cynnydd yn erbyn y rhain yn cael ei fonitro:

• ymrwymo i weithredu'r strategaeth a'r llwybrau clinigol y cytunwyd arnynt a thynnu sylw at rwystrau i hyn fel y gallwn helpu i ddadflocio
• cynnal dadansoddiad o weithgarwch orthopedig presennol, gan nodi sut a phryd y bydd hyn yn cynyddu i weithgarwch cyn COVID-19
• gwella cynhyrchiant a lleihau amrywiad drwy weithredu'r arferion clinigol a rheoli gorau, gan gynnwys argymhellion a llwybrau GiRFT a'r strategaeth glinigol genedlaethol
• gweithredu mesurau effeithlonrwydd a chynhyrchiant yn y gweithlu i wella'r gallu i ddarparu gwasanaethau,
• datblygu'r rhwydweithiau clinigol a rhanbarthol i gefnogi ei gilydd
• gweithio'n rhanbarthol ar draws ystod o is-arbenigeddau, gan weithredu adroddiadau PTL rhanbarthol i sicrhau bod y cleifion sy'n aros hiraf ar draws y rhanbarth yn cael eu gweld
• gwella capasiti a chynhyrchiant orthopedig a lleihau amrywiad
• gwella'r defnydd o PROMS, PREMS a gwella codio clinigol