Amddifadedd materol ac incwm isel: Ebrill 2023 i Fawrth 2024

Mae Adran Gwaith a Phensiynau'r DU (DWP) wedi diweddaru ei dull o amcangyfrif amddifadedd materol, sy'n golygu nad oes modd cymharu'r data diweddaraf ar gyfer y flwyddyn ariannol yn diweddu yn 2024 yn uniongyrchol â blynyddoedd blaenorol. Gan mai dyma'r flwyddyn gyntaf i ddefnyddio'r dull newydd, dim ond gwerth blwyddyn o ddata sydd ar gael.

Oherwydd maint y sampl a phroblemau â chwmpas yr Arolwg Adnoddau Teuluol sy'n sail i'r mesurau hyn, nid yw amcangyfrifon blwyddyn sengl ar gyfer gwahanol wledydd a rhanbarthau'r DU yn cael eu cyhoeddi. Yn hanesyddol, defnyddiwyd cyfartaledd tair blynedd ar gyfer ardaloedd o'r fath, ond mae newidiadau diweddar yn eithrio data ar gyfer y flwyddyn ariannol yn diweddu yn 2021, oherwydd effaith pandemig COVID-19 ar yr arolwg sylfaenol.

Oherwydd y newidiadau hyn, ni all yr Adran Gwaith a Phensiynau ddiweddaru'r amcangyfrifon tair blynedd arferol ar gyfer Cymru ar hyn o bryd. Mae'r erthygl hwn yn esbonio'r newidiadau ac yn darparu rhai amcangyfrifon blwyddyn unigol ar gyfer Cymru, ynghyd â chyfyngau hyder.

Mae'r mesur amddifadedd materol yn ddangosydd uniongyrchol o dlodi, wedi'i gynllunio i asesu a oes gan unigolion ddiffyg eitemau a gwasanaethau hanfodol yn sgil cyfyngiadau ariannol. Mae'r mesur yn cael ei ddefnyddio yn ystadegau Cartrefi Islaw'r Incwm Cyfartalog  ac mae wedi'i seilio ar ymatebion i'r Arolwg Adnoddau Teuluol. Mae'n ategu mesurau tlodi ar sail incwm sy'n deillio o'r un ffynhonnell.

Cynhaliwyd adolygiad o'r mesurau amddifadedd materol gan Adran Gwaith a Phensiynau'r DU mewn cydweithrediad ag Ysgol Economeg a Gwyddor Wleidyddol Llundain (LSE), yn dilyn argymhelliad gan Adolygiad Ystadegau Tlodi ar sail Incwm y Swyddfa Rheoleiddio Ystadegau.  Nod yr adolygiad oedd sicrhau bod y mesurau yn parhau i fod yn berthnasol i safonau byw cyfoes yn y DU ac yn eu hadlewyrchu, o ystyried bod y diweddariadau blaenorol yn dyddio'n ôl i'r flwyddyn ariannol  yn diweddu yn 2010.

Nod y fethodoleg wedi'i diweddaru, a ddefnyddiwyd gyntaf yn y flwyddyn ariannol yn diweddu yn 2024, yw darparu mesurau amddifadedd materol wedi'u seilio ar gwestiynau wedi'u diweddaru sy'n fwy perthnasol i gymdeithas heddiw, ac ar ddull casglu data gwell. Bydd yn disodli'r fethodoleg flaenorol yng nghyhoeddiadau Cartrefi Islaw'r Incwm Cyfartalog yn y dyfodol. Gellir dod o hyd i ragor o fanylion am y dadansoddiad a'r penderfyniadau sy'n sail i ddiweddariad y mesurau amddifadedd materol yn adroddiad technegol Adran Gwaith a Phensiynau'r DU ar y mesurau amddifadedd materol a ddiweddarwyd.

Cyflwynodd yr adolygiad gwestiynau wedi'u diweddaru, methodoleg symlach, a diffiniad cyson ar gyfer "diffyg yn sgil cyfyngiadau ariannol" ar draws pob grŵp oedran. Cafodd y newidiadau hyn eu llywio gan argymelliadau gan Adolygiad LSE, modelu ystadegol, safbwyntiau cysyniadol ehangach, a thrafod y dadansoddiad gyda Grŵp Cynghori Arbenigol sy'n cynnwys academyddion a defnyddwyr o sefydliadau'r trydydd sector.

Mae'r dull wedi'i ddiweddaru yn cynnwys 29 o gwestiynau wedi'u teilwra i blant, oedolion o oedran gweithio, a phensiynwyr, lle holir am 11 o eitemau ar lefel aelwyd ar draws pob grŵp. Mae'r cwestiynau hyn yn asesu a oes gan unigolion neu aelwydydd ddiffyg eitemau hanfodol yn sgil cyfyngiadau ariannol, megis dillad digonol, mynediad i'r rhyngrwyd, neu'r gallu i dalu biliau heb dorri yn ôl ar hanfodion. Gellir dod o hyd i ragor o fanylion am y cwestiynau mewn atodiad i'r adroddiad technegol (DWP).

Un newid allweddol o ran methodoleg yw mabwysiadu dull "cyfrif syml", sy'n disodli'r system  sgorio flaenorol oedd wedi'i phwysoli yn ôl nifer yr achosion. Mae pob eitem yn cael yr un pwysau, ac ystyrir bod unigolion wedi eu hamddifadu yn faterol os oes ganddynt ddiffyg nifer penodol o eitemau - pedair neu fwy i blant a phensiynwyr, a phump neu fwy i oedolion oedran gweithio. Mae'r dull hwn yn fwy tryloyw ac yn haws i'w ddehongli.

Mae'r diffiniad o eitem "y mae diffyg ohoni" wedi ei safoni hefyd. Bellach, cymhwysir y diffiniad "diffyg yn sgil cyfyngiadau ariannol" ar gyfer y rhan fwyaf o eitemau, sy'n golygu y ceir diffyg o'r eitem oherwydd fforddiadwyedd a blaenoriaeth, yn hytrach nag oherwydd rhesymau eraill fel dewis personol neu oherwydd cyfyngiadau ar sail iechyd neu anabledd. Mae ychydig o eitemau yn defnyddio rheol "absenoldeb syml". Nod y newidiadau hyn, wedi'u llywio gan yr Adolygiad gan LSE a gwaith dadansoddi helaeth, yw darparu mesur mwy cadarn ar gyfer olrhain tlodi dros amser.

Nid oes modd cymharu amcangyfrifon rhwng y flwyddyn ariannol yn diweddu yn 2024 a blynyddoedd blaenorol gan fod amcangyfrifon y flwyddyn ariannol honno wedi'u seilio ar y cwestiynau wedi'u diweddaru a'r fethodoleg wedi'i diweddaru, tra bod amcangyfrifon hŷn wedi'u seilio ar yr hen gwestiynau a methodoleg. Nod y fethodoleg wedi'i diweddaru yw darparu mesurau amddifadedd materol sy'n defnyddio cwestiynau wedi'u diweddaru sy'n fwy perthnasol i gymdeithas heddiw, methodoleg casglu data gwell, yn ogystal â chymhwyso dull tryloyw a syml o gyfrif niferoedd yr eitemau y ceir diffyg ohonynt, a diffiniad cyson ar draws grwpiau o ddiffyg eitem.

I asesu toriad yn y gyfres, gofynnwyd yr hen gwestiynau i 25% o aelwydydd yn sampl y flwyddyn ariannol yn diweddu yn 2024 (tua 4,000 o aelwydydd yn y DU), gan ganiatáu cymhariaeth gyfyngedig. Yn yr adroddiad technegol diweddaraf Cartrefi Islaw'r Incwm Cyfartalog (DWP), mae'r Adran Gwaith a Phensiynau yn cyflwyno siartiau sy'n dangos canran y plant, oedolion o oedran gweithio a phensiynwyr (ar wahân) sy'n dioddef amddifadedd materol yn y tri sampl.

Mae'r adran Gwaith a Phensiynau'n cynghori y dylid defnyddio'r siartiau hynny ar gyfer gwybodaeth yn unig. Mae'r prif adroddiad a thablau HBAI yn cyflwyno amcangyfrifon y flwyddyn ariannol yn diweddu yn 2024 wedi'u seilio ar y mesur wedi'i ddiweddaru, felly ni ddylid adrodd ar yr amcangyfrifon am y cyfnod hwn gan ddefnyddio'r hen fesur.

Mae Adran Gwaith a Phensiynau'r DU wedi cyhoeddi prif amcangyfrifon ar gyfer amddifadedd materol yn y DU ar gyfer y flwyddyn ariannol yn diweddu yn 2024 ar sail y mesurau wedi'u diweddaru yn adroddiad diweddaraf Cartrefi Islaw'r Incwm Cyfartalog (DWP).

Prif amcangyfrifon y DU, y flwyddyn ariannol yn diweddu yn 2024

• Cyfran y plant mewn amddifadedd materol oedd 28% a chyfran y plant mewn cartrefi incwm cymharol isel wedi'i gyfuno ag amddifadedd materol plant oedd 16%.
• Cyfran yr oedolion o oedran gweithio mewn amddifadedd materol oedd 23% a chyfran yr oedolion o oedran gweithio mewn cartrefi incwm cymharol isel wedi'i gyfuno ag amddifadedd materol oedd 10%.
• Cyfran y pensiynwyr mewn amddifadedd materol oedd 11%.

Yn y mesurau uchod, mae cartref incwm isel yn cael ei ddosbarthu fel un sydd ag incwm (cyn costau tai) o dan 70% o'r canolrif.

Sylwer, o'r flwyddyn ariannol yn diweddu yn 2024, bod yr Adran Gwaith a Phensiynau wedi cynnwys amcangyfrifon amddifadedd materol ychwanegol yn eu tablau atodol, gan gynnwys rhai mesurau cyfunol incwm isel ac amddifadedd materol ar ôl costau tai.

Y flwyddyn ariannol yn diweddu yn 2024 yw'r flwyddyn gyntaf sy'n defnyddio'r cwestiynau a mesurau'r Arolwg Adnoddau Teuluol ar ôl eu diweddaru, ac oherwydd anwadalrwydd meintiau a chwmpas samplau, nid yw amcangyfrifon am un flwyddyn ar gyfer gwahanol wledydd a rhanbarthau'r DU wedi'u cyhoeddi gan yr Adran Gwaith a Phensiynau. Yn hanesyddol, defnyddiwyd cyfartaledd tair blynedd, ond mae newidiadau diweddar yn eithrio data o'r flwyddyn ariannol yn diweddu yn 2021. Ni fydd amcangyfrifon cyfartalog tair blynedd ar gyfer gwledydd a rhanbarthau'r DU yn cael eu cyhoeddi tan cyhoeddi Cartrefi Islaw'r Incwm Cyfartalog y flwyddyn ariannol yn diweddu yn 2026.

Mae'r erthygl hon yn cyflwyno rhai amcangyfrifon amddifadedd materol un flwyddyn ar gyfer Cymru am y flwyddyn ariannol yn diweddu yn 2024, ynghyd â chyfyngau hyder. Rydym yn gwneud hyn i sicrhau tryloywder llwyr, ond rydym yn cynghori yn erbyn defnyddio'r data un flwyddyn nac adrodd ymhellach arnynt oherwydd ansicrwydd yr amcangyfrifon.

Amcangyfrifon Cymru, y flwyddyn ariannol yn diweddu yn 2024

• Nodwch ein bod yn cynghori rhag defnyddio'r data hwn ymhellach oherwydd y lefel uchel o ansicrwydd.
• Cyfran y plant mewn amddifadedd materol oedd 27% a chyfran y plant mewn teuluoedd incwm cymharol isel ynghyd ag amddifadedd materol plant oedd 18%.
• Cyfran yr oedolion o oedran gweithio mewn amddifadedd materol oedd 25% a chyfran yr oedolion o oedran gweithio mewn cyfuniad o incwm cymharol isel ac amddifadedd materol oedd 11%.
• Cyfran y pensiynwyr mewn amddifadedd materol oedd 11%.

Yn y mesurau uchod, mae cartref incwm isel yn cael ei ddosbarthu fel un sydd ag incwm (cyn costau tai) o dan 70% o'r canolrif.

Dangosir yr ansicrwydd yn y ffigurau yn y siartiau isod, sy'n dangos cyfraddau amddifadedd materol (ffigur 1), ac incwm cymharol isel ac amddifadedd materol cyfunol (ffigur 2) yng Nghymru yn ôl grŵp oedran ar gyfer y flwyddyn ariannol yn diweddu'n  2024, ochr yn ochr â chyfyngau hyder o 95%. Mae cyfyngau hyder yn rhoi ystod lle mae'r 'gwir' werth ar gyfer y boblogaeth yn debygol o ostwng. Mae siawns o 1 mewn 20 na fydd y cyfwng hyder o 95% yn cynnwys y gwir werth. Po fwyaf yw'r cyfwng hyder, y lleiaf manwl gywir yw'r amcangyfrif.

Ffigur 1: Canran y plant, oedolion o oedran gweithio a phensiynwyr mewn amddifadedd materol yng Nghymru, yn y flwyddyn ariannol yn diweddu yn 2024 gyda chyfyngau hyder

Image

Disgrifiad o Ffigur 1: Siart colofn sy'n dangos canran y plant (27%), oedolion o oedran gweithio (25%), a phensiynwyr (11%) mewn amddifadedd materol, gyda chyfyngau hyder yn dangos lefel uchel o ansicrwydd ynghylch amcangyfrifon pwyntiau.

Ffynhonnell: Aelwydydd yr Adran Gwaith a Phensiynau: Set ddata Incwm Islaw y Cyfartaledd

Ffigur 2: Canran y plant a'r oedolion o oedran gweithio mewn incwm cymharol isel ac amddifadedd materol cyfunol yng Nghymru, y flwyddyn ariannol yn diweddu yn 2024 gyda chyfyngau hyder

Image

Disgrifiad o Ffigur 2: Siart colofn sy'n dangos canran y plant (18%) ac oedolion oedran gweithio (11%) mewn incwm cymharol isel ac amddifadedd materol cyfunol, gyda chyfyngau hyder yn dangos lefel uchel o ansicrwydd ynghylch amcangyfrifon pwyntiau.

Ffynhonnell: Aelwydydd yr Adran Gwaith a Phensiynau: Set ddata Incwm Islaw y Cyfartaledd

Mae amcangyfrifon ar gyfer Cymru ar gyfer y flwyddyn ariannol yn diweddu yn 2023 a blynyddoedd blaenorol, wedi'u seilio ar yr hen gwestiynau, ar gael drwy ein tudalen ar gyfer cyfres ystadegau amddifadedd materol ac incwm isel.

Ym mis Mawrth 2026, bydd yr Adran Gwaith a Phensiynau yn diweddaru mesurau'r DU o ran amddifadedd materol a gyhoeddwyd yn adroddiad diweddaraf Cartrefi Islaw'r Incwm Cyfartalog gan ddefnyddio data ar gyfer y flwyddyn ariannol yn diweddu yn 2025. Ni fydd amcangyfrifon cyfartalog tair blynedd ar gyfer rhanbarthau a gwledydd y DU yn cael eu cyhoeddi hyd nes cyhoeddi Cartrefi Islaw'r Incwm Cyfartalog y flwyddyn ariannol yn diweddu yn 2026.

Yn gyffredinol, mae a wnelo erthyglau ystadegol â dadansoddiadau untro lle na fwriedir eu diweddaru, yn y byrdymor o leiaf, a'u diben yw sicrhau bod y fath ddadansoddiadau ar gael i gynulleidfa ehangach nag a fyddai'n wir fel arall. Fe'u defnyddir yn bennaf i gyhoeddi dadansoddiadau archwiliadol mewn rhyw ffordd, er enghraifft:

• cyflwyno cyfres newydd o ddata arbrofol
• dadansoddiad rhannol o fater sy'n darparu man cychwyn defnyddiol i gyflawni rhagor o ymchwil ond sydd, serch hynny, yn ddadansoddiad defnyddiol yn ei rinwedd ei hun
• tynnu sylw at ymchwil sydd wedi'i chynnal gan sefydliadau eraill, a gomisiynwyd gan Lywodraeth Cymru neu fel arall, lle mae'n ddefnyddiol tanlinellu'r casgliadau, neu adeiladu ar yr ymchwil ymhellach
• dadansoddiad lle nad yw'r canlyniadau o ansawdd mor uchel â'r rhai yn ein datganiadau ystadegol a'n bwletinau arferol efallai, ond lle gellir dod i gasgliadau ystyrlon o hyd gan ddefnyddio'r canlyniadau

Pan fo ansawdd yn broblem, gall hyn godi mewn un neu fwy o'r ffyrdd canlynol:

• ni ellir nodi'r cyfnod o amser a ddefnyddir yn gywir (a all ddigwydd pan ddefnyddir ffynhonnell weinyddol)
• ansawdd y ffynhonnell ddata neu'r data a ddefnyddir
• resymau eraill a nodir

Fodd bynnag, bydd lefel yr ansawdd yn golygu nad yw'n cael effaith sylweddol ar y casgliadau. Er enghraifft, efallai na fydd yr union gyfnod o amser yn ganolog i'r casgliadau y gellir eu llunio, neu drefn maint y canlyniadau, yn hytrach na'r union ganlyniadau, sydd o ddiddordeb i'r gynulleidfa. Nid yw'r dadansoddiad a gyflwynir yn gyfystyr ag ystadegau swyddogol, ond gall fod yn seiliedig ar allbynnau ystadegau swyddogol, ac rydym wedi cymhwyso egwyddorion y Cod Ymarfer ar gyfer Ystadegau cyn belled ag y bo modd yn ystod eu datblygu. Bydd asesiad o gryfderau a gwendidau'r dadansoddiad wedi'i gynnwys yn yr erthygl, er enghraifft cymhariaeth â ffynonellau eraill, ynghyd â chanllawiau ar sut y gellir defnyddio'r dadansoddiad, a disgrifiad o'r fethodoleg sydd ar waith.

Mae erthyglau yn dilyn yr arferion rhyddhau a ddiffinnir yn y protocol arferion rhyddhau ac, felly, er enghraifft, fe'u cyhoeddir ar ddyddiad a bennir ymlaen llaw yn yr un ffordd ag allbynnau ystadegol eraill.

Ystadegydd: Nia Jones
E-bost: ystadegau.cynhwysiant@llyw.cymru

Cyfryngau: 0300 025 8099