Yr Arddulliadur

amserau’r ferf

Mae angen gofal wrth ddefnyddio gwahanol amserau’r ferf.

ffurfiau cryno a ffurfiau cwmpasog

Nid oes rhaid defnyddio ffurfiau cryno’r ferf bob tro: hynny yw, nid yw ‘golyga hynny’ yn well Cymraeg na ‘mae hynny’n golygu’. Mae i’r ddau eu lle a dylid dewis a dethol yn ofalus rhwng ffurfiau cryno a chwmpasog yn ôl yr ystyr y mae angen ei gyfleu. Bydd angen ystyried hefyd effaith defnyddio’r ffurf gwmpasog ar hyd y testun cyfan os bydd cyfyngiadau o ran lle.

Mae ffurfiau cryno megis ‘penderfynodd yr aelodau’, a ‘clywodd y bobl’ yn ddigon cyfarwydd, ac felly nid oes rheswm dros eu hosgoi a defnyddio ffurfiau megis ‘fe wnaeth yr aelodau benderfynu’ a ‘fe wnaeth y bobl glywed’.

Mae i’r ffurfiau cwmpasog eu lle fodd bynnag pan fo angen osgoi ffurfiau clogyrnaidd neu orlenyddol. Er enghraifft, gellir dweud ‘fe wnaethant gydnabod’ yn hytrach na ‘cydnabuasant’, a ‘fe wnaethoch wrthod’ yn hytrach na ‘gwrthodasoch’.

Ceisiwch osgoi’r ffurfiau ‘bu inni’, ‘bu iddynt’ etc lle bo modd. Mae ‘fe wnaethon ni fwynhau ein hunain’ yn well na ‘bu inni fwynhau ein hunain’.

Mae i’r geiryn rhagferfol ‘fe’ ei le yn ein gwaith ni hefyd lle bo’n helpu llif y frawddeg neu’n cryfhau ystyr y ferf sy’n dilyn, ee Do, fe ddaeth y llythyr ymhen hir a hwyr. Dylech osgoi ei orddefnyddio serch hynny ac ni ddylid defnyddio ‘mi’, ac eithrio mewn sgriptiau ac ati.

ffurfiau amhersonol

Nid oes rhaid defnyddio ffurfiau amhersonol bob tro. Gallwch eu defnyddio mewn testun ffurfiol ei naws ond os byddwch yn cyfieithu ar gyfer y cyhoedd, dyweder, gallwch hepgor yr amhersonol, ee Os yw eich eiddo ym mand C … yn hytrach na ‘Os gosodwyd eich eiddo ym mand C …’.

berfau cynorthwyol

Mae angen gofal wrth drosi ymadroddion lle defnyddir berfau’n gynorthwyol yn Saesneg.

fel + berf

fel y, nid ‘fel a’: 
fel y nodir isod, nid ‘fel a nodir isod’

fel a ganlyn

as – fel / yn traethiadol

Mae pobl yn drysu weithiau rhwng ‘fel’ ac ‘yn’ traethiadol, gan ddefnyddio ‘fel’ yn anghywir i gyfieithu ‘as’. 

Gall ‘fel’ olygu ‘yn debyg i’, a gellir ei ddefnyddio i drosi ‘like’ neu ‘as’ yn yr ystyr hon: 

‘Despite being new to the job, she answered the journalists’ questions as someone with years of experience’
‘Er ei bod yn newydd yn y swydd, atebodd gwestiynau’r wasg fel un oedd wedi bod wrthi ers blynyddoedd’

Gall ‘fel’ hefyd olygu ‘yn rôl / yn swyddogaeth / yng ngapasiti / yn rhinwedd / yn sgil bod yn’, a gellir ei ddefnyddio i drosi ‘as’ yn yr ystyr hon: 

          ‘As minister, she is responsible for a portfolio of issues’
            ‘Fel gweinidog, mae’n gyfrifol am bortffolio o faterion’ 

‘This was one of her achievements as minister’ 
‘Roedd hyn yn o’i llwyddiannau fel gweinidog’

Ond ni all ‘fel’ olygu ‘i rôl / swyddogaeth / capasiti’, ac ni ellir ei ddefnyddio i drosi ‘as’ yn yr ystyr hon – ‘yn’ traethiadol sy’n briodol yn y frawddeg hon, nid ‘fel’: 

‘She was appointed as minister last year’
‘Cafodd ei phenodi yn weinidog y llynedd’
 

Mae’n bosibl mai geiriau jargonllyd mewn testunau Saesneg yw un o gas bethau rhai cyfieithwyr. A ddylid defnyddio neu fathu jargon Cymraeg? A fyddai’n well aralleirio neu symleiddio? Y nod yma yw rhoi gair o gyngor ynghylch y pwyntiau i’w hystyried wrth benderfynu, a chynnig rhai enghreifftiau ac awgrymiadau.

Yn ogystal â’r geiriaduron arferol, mae nifer o ffynonellau defnyddiol eraill ar gael sy’n cynnig gwahanol ffyrdd o gyfieithu geiriau ac ymadroddion, ee rhestrau geiriau Berwyn Prys Jones ar wefan Cymdeithas Cyfieithwyr Cymru: Geiriaduron - Cymdeithas Cyfieithwyr Cymru a Chorpws Cyfochrog Cofnod y Cynulliad: Corpws Cyfochrog Cofnod y Cynulliad |.

termau yn y lle anghywir

Un diffiniad o ‘jargon’ yw termau sy’n cael eu defnyddio mewn mannau amhriodol. Label ar un cysyniad penodol mewn maes arbenigol yw term, a phan fo’n cael ei ddefnyddio yn y ffordd honno rhaid defnyddio’r term Cymraeg cyfatebol. Ar y llaw arall, os defnyddir y term mewn maes gwahanol neu i gyfleu ystyr mwy cyffredinol, gallai gair neu ymadrodd mwy cyffredin fod yn addas.

Dylai natur y darn a’r gynulleidfa darged helpu’r cyfieithydd i benderfynu ai term ynteu gair neu ymadrodd o’r iaith gyffredinol fyddai’n taro deuddeg. Wrth ddewis gair neu ymadrodd amgen, ystyriwch a yw’n cyfleu’r hyn y mae awdur y darn yn dymuno’i ddweud yn llawn ac yn gywir. Rhoddir rhai enghreifftiau isod, gan bwysleisio mai cynigion yn unig yw’r geiriau neu’r ymadroddion amgen, ac y gallai opsiynau eraill fod yn briodol.

geiriau aneglur neu eang iawn eu hystyr

Ceir math arall o jargon lle mae ystyr y Saesneg yn aneglur, neu lle mae llu o wahanol ystyron ymhlyg yn y gair neu’r ymadrodd. Nid yw’r rhain yn dermau mewn unrhyw faes penodol. Gellid barnu ar adegau mai bod yn ymhonnus y mae’r awdur, a bryd hynny dylid ystyried ai tôn bwriadol sydd wedi’i daro, ynteu a fyddai’n briodol symleiddio wrth gyfieithu. Fodd bynnag, dylai’r cyfieithydd ystyried a yw pob elfen, neu’r elfennau allweddol, yn cael eu cyfleu yn llawn. A yw ‘trafod’, er enghraifft, yn cyfleu pob agwedd ar y gair ‘negotiate’ yn y cyd-destun dan sylw?

Rhaid cadw mewn cof hefyd y gall fod pwrpas bwriadol i’r amwysedd yn Saesneg. Mae’n bosibl y defnyddir ‘minded to’, er enghraifft, er mwyn osgoi cyfleu bwriad pendant neu benderfyniad terfynol. Os felly, rhaid i’r cyfieithydd ystyried a oes angen cyfleu’r un amwysedd.

Mae temtasiwn weithiau i gyfieithu rhai o’r geiriau hyn yn llythrennol. Rhoddir enghreifftiau o’r rhain yn y grŵp cyntaf isod, ynghyd ag awgrymiadau ar gyfer gwahanol ffyrdd o’u cyfieithu.

Mae’r ail grŵp yn ymadroddion sydd, o bosibl, yn fwy trosiadol ac yn defnyddio geiriau cyfarwydd i gyfleu ystyr newydd.

ymadroddion trosiadol

Dyma ymadroddion sydd wedi cael eu gorddefnyddio nes iddynt ddod yn ystrydebol, bron. Maent yn gyffredin ym maes marchnata a busnes, ond i’w gweld mewn meysydd eraill hefyd. Sylwch y gall ystyr rhai o’r ymadroddion hyn fod yn ddifrïol neu’n ffafriol – mae’n dibynnu ar y cyd-destun a thôn y darn.

nid yw ... ond ..., nid ‘mae ... ond ...’

Dyma enghreifftiau:

This exemption is applicable only to those who live in Wales.
Slafaidd: Mae’r eithriad hwn yn gymwys yn unig i’r rhai sy’n byw yng Nghymru.
Gwell:  Nid yw’r eithriad hwn yn gymwys ond i’r rhai sy’n byw yng Nghymru.
Y gorau? Dim ond i’r rhai sy’n byw yng Nghymru y mae’r eithriad hwn yn gymwys.

Jac is only 20 years old.
Anghywir: Mae Jac ond yn 20 oed. 
Cywir: Nid yw Jac ond 20 oed/Dim ond 20 oed yw Jac.

He only goes there when he has to.
Anghywir: Mae’n mynd yno ond pan fydd rhaid. 
Cywir: Nid yw’n mynd yno ond pan fydd rhaid.

All parties have signed up to this policy
cytuno, nid ‘llofnodi’

‘hwn’, ‘hon’ yn y cywair clasurol a’r cywair ffurfiol, ee y papur hwn, yr agenda hon. Mae ‘yma’ yn perthyn i gywair mwy anffurfiol.