Diwygio’r Senedd

Ein bwriad yw cryfhau democratiaeth drwy greu Senedd Cymru fwy effeithiol a chynrychiadol:

• Deddf Senedd Cymru (Aelodau ac Etholiadau)
• Bil Senedd Cymru (Rhestrau Ymgeiswyr Etholiadol)

Mae Deddf Senedd Cymru (Aelodau ac Etholiadau) yn nodi ein cynlluniau i greu Senedd Cymru sy’n gallu gwasanaethu pobl Cymru yn well. Mae’r Ddeddf, a gafodd ei phasio yn gyfraith yn swyddogol ar 24 Mehefin 2024, yn adlewyrchu sut y mae rôl a chyfrifoldebau’r Senedd wedi newid ers i Gynulliad Cenedlaethol Cymru agor ei ddrysau am y tro cyntaf yn 1999.

Bellach, gall y Senedd wneud deddfau a gosod trethi Cymreig – dyma benderfyniadau sy’n effeithio ar fywydau pawb yng Nghymru.

Ond er i'r Senedd ennill cyfrifoldebau, mae ei maint wedi parhau yr un fath, gan ei gwneud y ddeddfwrfa leiaf yn y DU ag iddi 60 o aelodau o'i gymharu â 129 yn Senedd yr Alban, a 90 yng Nghynulliad Gogledd Iwerddon.

Newidiadau a ddaeth yn sgil Deddf Senedd Cymru (Aelodau ac Etholiadau)

Ar 8 Mai 2024, pleidleisiodd Aelodau o'r Senedd o blaid y canlynol:

• cynyddu maint y Senedd i 96 o Aelodau.
• newid y system etholiadol yn un sydd wedi’i seilio’n llwyr ar yr egwyddor o gynrychiolaeth gyfrannol, gan gynnwys enwau’r holl ymgeiswyr ar y papur pleidleisio. O etholiad y Senedd yn 2026 ymlaen, bydd fformiwla D’Hondt yn cael ei defnyddio (y fformiwla hon sydd wedi bod yn cael ei defnyddio i bennu’r Aelodau ar restr ranbarthol y Senedd Diwygio'r Senedd: geirfa).
• creu 16 o etholaethau newydd ar gyfer y Senedd, a fydd yn cael eu creu drwy baru’r 32 o etholaethau ar gyfer Senedd y DU, mewn da bryd ar gyfer etholiad y Senedd yn 2026. Bydd adolygiad ffiniau llawn yn cael ei gynnal ar ôl etholiad y Senedd yn 2026.
• ethol chwe Aelod o’r Senedd ym mhob un o’r 16 o etholaethau, o restrau caeedig.
• cynyddu’r terfyn ar nifer y Gweinidogion Cymru y gellir eu penodi o 12 i 17 (ynghyd â’r Prif Weinidog a’r Cwnsler Cyffredinol), a chyflwyno’r gallu i gynyddu’r nifer ymhellach i 18 neu 19 gyda chymeradwyaeth y Senedd.
• rhoi’r hyblygrwydd i Aelodau o’r Senedd ethol ail Ddirprwy Lywydd.
• ei gwneud yn gyfraith bod pob ymgeisydd ar gyfer etholiadau’r Senedd ac Aelodau o’r Senedd yn preswylio yng Nghymru.
• cynnal etholiadau’r Senedd bob pedair blynedd o 2026 ymlaen.

Mae’r Ddeddf yn seiliedig ar argymhellion y Pwyllgor Diben Arbennig ar Ddiwygio’r Senedd (Diwygio ein Senedd: Llais cryfach i bobl Cymru). Cafodd yr argymhellion hyn eu cefnogi gan fwyafrif o’r Aelodau o’r Senedd ym mis Mehefin 2022.

Cyflwynwyd Bil Senedd Cymru (Rhestrau Ymgeiswyr Etholiadol) ar 11 Mawrth 2024.

Nod y Bil oedd gwneud y Senedd yn fwy effeithiol drwy gynrychioli cyfansoddiad poblogaeth Cymru o ran rhywedd yn well.

Roedd yn cynnig rhoi cyfrifoldeb cyfreithiol ar bleidiau gwleidyddol sy'n cyflwyno mwy nag un ymgeisydd er mwyn sicrhau:

• mai menywod oedd o leiaf hanner eu hymgeiswyr etholiadol ar gyfer pob etholaeth, ac
• mai menyw oedd ar frig o leiaf hanner eu rhestrau ymgeiswyr etholaethol.

Mae ymrwymiad Llywodraeth Cymru i sicrhau Senedd gytbwys o ran rhywedd a denu mwy o fenywod i gymryd rhan mewn gwleidyddiaeth yn parhau, ond rydym wedi penderfynu mai'r ffordd orau y gallwn gyflawni newid ymarferol ar gyfer etholiad y Senedd yn 2026 yw drwy fynd i'r afael â'r mater hwn mewn ffordd wahanol.

Rydym yn bwrw ymlaen â'r gwaith i lunio canllawiau amrywiaeth a chynhwysiant ar gyfer pleidiau gwleidyddol, o dan adran 30 o Ddeddf Etholiadau a Chyrff Etholedig (Cymru) 2024, gyda'r nod o wella amrywiaeth yn ein gwleidyddiaeth, gan gynnwys cael mwy o fenywod mewn swyddi cyhoeddus.

Nod y canllawiau, sydd i'w cyhoeddi yn ystod gwanwyn 2025, yw annog pleidiau gwleidyddol i geisio ystyried yr hyn y gallant ei wneud i weithredu newid gwirioneddol ac ymarferol yn y cyfnod cyn etholiad y Senedd yn 2026.

Bydd y canllawiau yn cwmpasu tri maes, gan gynnwys:

• Cyhoeddi ac adolygu strategaethau amrywiaeth, gyda'r bwriad o hyrwyddo amrywiaeth ymhlith y rhai sy'n ceisio swyddi etholedig ym mhob un o etholiadau Cymru.
• Ystyried pa gamau y gall pleidiau gwleidyddol cofrestredig eu cymryd yn gyfreithlon i sicrhau bod y Seithfed Senedd yn adlewyrchu cyfansoddiad poblogaeth Cymru o ran rhywedd yn fras.
• Mynd ati'n wirfoddol i gasglu a chyhoeddi gwybodaeth am amrywiaeth eu hymgeiswyr yn etholiadau'r Senedd.

Y camau nesaf

• Mae gwaith ar y gweill yn awr i sicrhau y bydd y newidiadau a ddaw yn sgil Deddf Senedd Cymru (Aelodau ac Etholiadau) ar waith ar gyfer etholiad y Senedd yn 2026.
• Mae disgwyl i ymgynghoriad ar ganllawiau drafft i bleidiau gwleidyddol gael ei gynnal yn ystod hydref 2024. Bydd y canllawiau, sydd i'w cyhoeddi ystod gwanwyn 2025, yn annog pleidiau gwleidyddol i ystyried y camau y gallant eu cymryd i gynyddu amrywiaeth a chynhwysiant ymhlith eu hymgeiswyr ar gyfer etholiadau Cymru.

Roedd argymhellion y Pwyllgor Diben Arbennig ynghylch sut y dylid diwygio’r Senedd, yn seiliedig ar bron i 20 mlynedd o waith manwl, gan gynnwys:

• 2004: Y Comisiwn ar Bwerau a Threfniadau Etholiadol Cynulliad Cenedlaethol Cymru (Comisiwn Richard) 
• 2014: Datganoli yng Nghymru: Comisiwn Silk
• 2017: Creu Senedd sy’n gweithio i Gymru: Adroddiad y Panel Arbenigol ar Ddiwygio Etholiadol y Cynulliad
• 2018: Creu Senedd i Gymru: ymgynghoriad a gynhaliwyd gan Gomisiwn y Senedd
• 2020: Diwygio’r Senedd: Y camau nesaf – Y Pwyllgor ar Ddiwygio Etholiadol y Senedd

• Datganiad Ysgrifenedig: Bil Senedd Cymru (Rhestrau Ymgeiswyr Etholiadol)
• Datganiad Ysgrifenedig: Diweddariad ar Ddiwygio’r Senedd (27 Gorffennaf 2023)
• Datganiad Ysgrifenedig: Bil Senedd Cymru (Aelodau ac Etholiadau)
• Datganiad Ysgrifenedig: Diweddariad ar Ddiwygio’r Senedd (4 Ebrill 2023)
• Datganiad Ysgrifenedig: Diweddariad ar Ddiwygio’r Senedd (16 Rhagfyr 2022)
• Bil Senedd Cymru (Aelodau ac Etholiadau): asesiadau effaith
• Bil Senedd Cymru (Rhestrau Ymgeiswyr Etholiadol): asesiadau effaith
• Y Pwyllgor Biliau Diwygio (senedd.wales)