Diwygio’r Senedd

Mae Bil Senedd Cymru (Aelodau ac Etholiadau) yn nodi ein cynlluniau i greu Senedd Cymru sy’n gallu gwasanaethu pobl Cymru yn well.

Mae’r Bil yn dangos sut y mae rôl a chyfrifoldebau’r Senedd wedi newid ers i Gynulliad Cenedlaethol Cymru agor ei ddrysau am y tro cyntaf ym 1999.

Bellach, gall y Senedd wneud deddfau a gosod trethi Cymreig – dyma benderfyniadau sy’n effeithio ar fywydau pawb yng Nghymru.

Ond er bod cyfrifoldebau’r Senedd wedi cynyddu, nid yw ei haelodaeth wedi cynyddu.

Mae’n parhau i fod yn llawer llai na Senedd yr Alban, sydd â 129 o aelodau, a Chynulliad Gogledd Iwerddon sydd â 90 o aelodau.

Bydd y Bil yn cryfhau democratiaeth yng Nghymru.

Mae’r cynigion allweddol ym Mil Senedd Cymru (Aelodau ac Etholiadau) yn cynnwys:

• Cynyddu maint y Senedd i 96 o Aelodau.
• Newid y system etholiadol i un sydd wedi’i seilio’n llwyr ar egwyddor cynrychiolaeth gyfrannol. O etholiad y Senedd 2026, bydd fformiwla D’Hondt yn cael ei ddefnyddio (mae’r fformiwla hwn wedi bod yn cael ei ddefnyddio i benderfynu ar Aelodau rhestr rhanbarthol y Senedd).
• Creu 16 o etholaethau newydd ar gyfer y Senedd, a fydd yn cael eu creu drwy baru’r 32 o etholaethau newydd Senedd y DU ar gyfer etholiad y Senedd 2026.
• Bydd chwe Aelod yn cael eu hethol, o restrau caeedig, ym mhob un o’r 16 o etholaethau.
• Cynyddu’r terfyn o ran nifer Gweinidogion Cymru y gellir eu penodi o 12 i 17 (ynghyd â’r Prif Weinidog a’r Cwnsler Cyffredinol). Bydd gan Weinidogion Cymru’r gallu i gynyddu’r nifer ymhellach i 18 neu 19, ond dim ond gyda chymeradwyaeth y Senedd.
• Rhoi’r hyblygrwydd i Aelodau’r Senedd ethol ail Ddirprwy Lywydd.
• Ei gwneud yn gyfraith bod pob ymgeisydd ar gyfer etholiadau’r Senedd yn gorfod byw yng Nghymru.

O 2026 ymlaen, cynnal etholiadau’r Senedd bob pedair blynedd.

Mae’r Bil yn seiliedig ar argymhellion y Pwyllgor Diben Arbennig ar Ddiwygio’r Senedd. Cafodd yr argymhellion hyn eu cefnogi gan fwyafrif o Aelodau o’r Senedd (ym mis Mehefin 2022).

Mae diwygio’r Senedd yn un o flaenoriaethau Rhaglen Lywodraethu Llywodraeth Cymru. Mae’r gwaith yn cael ei gynnal ar y cyd â Phlaid Cymru fel rhan o’r Cytundeb Cydweithio.

Roedd argymhellion y Pwyllgor Diben Arbennig ynghylch sut y dylid diwygio’r Senedd, yn seiliedig ar bron i 20 mlynedd o waith manwl, gan gynnwys:

• 2004: Y Comisiwn ar Bwerau a Threfniadau Etholiadol Cynulliad Cenedlaethol Cymru (Comisiwn Richard) 
• 2014: Datganoli yng Nghymru: Comisiwn Silk
• 2017: Creu Senedd sy’n gweithio i Gymru: Adroddiad y Panel Arbenigol ar Ddiwygio Etholiadol y Cynulliad
• 2018: Creu Senedd i Gymru: ymgynghoriad a gynhaliwyd gan Gomisiwn y Senedd
• 2020: Diwygio’r Senedd: Y camau nesaf – Y Pwyllgor ar Ddiwygio Etholiadol y Senedd

• Bydd Aelodau o’r Senedd yn craffu ar fanylion y Bil, a osodwyd gerbron y Senedd ar 18 Medi 2023, cyn mynd ymlaen yn y pen draw i bleidleisio i’w gefnogi ai peidio.
• Bydd y Bil angen uwchfwyafrif (40 o’r 60 o Aelodau o’r Senedd) er mwyn ei basio.
• Os caiff y Bil ei basio, bydd y newidiadau yn dod i rym o etholiadau’r Senedd yn 2026 ymlaen.
• Yn ddiweddarach yn y flwyddyn, bydd Bil arall yn cael ei gyflwyno gan Lywodraeth Cymru, yn nodi cynlluniau i gyflwyno cwotâu rhywedd ar gyfer ymgeiswyr yn etholiadau’r Senedd. Nod hyn fydd gwneud y Senedd yn fwy effeithiol ac yn fwy cynrychiadol.

• Datganiad Ysgrifenedig: Bil Senedd Cymru (Aelodau ac Etholiadau)
• Datganiad Ysgrifenedig: Diweddariad ar Ddiwygio’r Senedd (4 Ebrill 2023)
• Datganiad Ysgrifenedig: Diweddariad ar Ddiwygio’r Senedd (27 Gorffennaf 2023)
• Datganiad Ysgrifenedig: Diweddariad ar Ddiwygio’r Senedd (16 Rhagfyr 2022)
• Asesiad effaith integredig
• Y Pwyllgor Biliau Diwygio (senedd.wales)