Ymchwil ar wireddu’r Cwricwlwm i Gymru mewn addysg heblaw yn yr ysgol: ymateb y llywodraeth

Ar 17 Gorffennaf 2025, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru adroddiad Ymchwil Gymdeithasol y Llywodraeth, a ddatblygwyd gan Brifysgol Metropolitan Caerdydd, Prifysgol Bangor, a chwmni ymchwil Arad, Gwireddu’r Cwricwlwm Cymru mewn darpariaeth addysg heblaw yn yr ysgol gan gynnwys Unedau Cyfeirio Disgyblion: astudiaeth ansoddol. Mae'r adroddiad hwn yn rhan o werthusiad ffurfiannol y Cwricwlwm i Gymru, astudiaeth aml-flwyddyn a fydd yn rhoi darlun ansoddol a meintiol eang i ni o sut mae'r diwygiadau'n gweithio, sut mae arfer yn newid a sut mae'r newidiadau hyn yn cael eu profi gan uwch arweinwyr, ymarferwyr, dysgwyr a'u teuluoedd.

Mae crynodeb o ganfyddiadau'r adroddiad wedi'i gyhoeddi. Ceisiodd yr astudiaeth ddeall sut mae’r Cwricwlwm i Gymru yn cael ei wireddu'n ymarferol wrth ddarparu addysg heblaw yn yr ysgol, yn ogystal â sut mae lleoliadau ac ymarferwyr yn cael eu cefnogi.

Er bod cyfyngiadau i'r astudiaeth (gan gynnwys bod y sampl dan sylw yn fach ac yn hunan-ddewisol ac felly nid oes modd cyffredinoli ar sail y canfyddiadau), mae'r adroddiad yn cynnig mewnwelediadau helaeth i helpu Llywodraeth Cymru ddatblygu a blaenoriaethu cefnogaeth i ymarferwyr a dysgwyr i barhau i wireddu’r Cwricwlwm i Gymru. 

Rydym yn falch bod llawer o’r cyfranogwyr wedi nodi bod ethos y Cwricwlwm i Gymru, sy'n canolbwyntio ar y dysgwyr, wedi cael effaith gadarnhaol ar agwedd tuag at ddysgu, ac ymgysylltu â dysgu plant sy'n cael eu haddysgu heblaw yn yr ysgol, gan eu harwain at ymdeimlad o gyflawniad a mwy o hunanwerth. Rydym hefyd yn falch o weld y rhan fwyaf o gyfranogwyr yn yr astudiaeth yn meithrin dealltwriaeth holistaidd o gynnydd dysgwyr.

Mae fframwaith y Cwricwlwm i Gymru yn pwysleisio barn broffesiynol, gan ganiatáu i ymarferwyr gynllunio profiadau dysgu pwrpasol a diddorol ar gyfer pob dysgwr, gan gynnwys plant sy’n cael addysg heblaw yn yr ysgol sydd wedi wynebu heriau sylweddol. Rydym yn falch bod ymarferwyr a chynrychiolwyr awdurdodau lleol oedd yn rhan o'r astudiaeth hon yn gwerthfawrogi hyblygrwydd y cwricwlwm, a'i fod yn galluogi dull sy'n canolbwyntio ar y dysgwr, wedi'i deilwra i anghenion unigol.

Mae’n galonogol bod dulliau sy'n cyd-fynd â phedwar diben y cwricwlwm yn cefnogi dysgwyr sy’n cael addysg heblaw yn yr ysgol, yn enwedig wrth feithrin unigolion iach, hyderus. Dylid annog dulliau creadigol, gan gynnwys strategaethau llythrennedd a rhifedd, dysgu yn yr awyr agored, a phrosiectau cymunedol sy'n diwallu anghenion dysgwyr yn effeithiol.

Nodir yn y canllawiau statudol bod cydweithio systematig yn nodwedd allweddol o ddarpariaeth addysg heblaw yn yr ysgol, ac mae canfyddiadau'r astudiaeth yn tynnu sylw at bartneriaethau ar draws gwasanaethau iechyd, gofal cymdeithasol a gwasanaethau cymunedol, yn ogystal â gyda Gyrfa Cymru a chyflogwyr lleol, gan helpu dysgwyr i gysylltu eu haddysg â’u llwybrau yn y dyfodol.

Mae pwyslais ar lais y dysgwyr a chyd-ddatblygu a adroddwyd gan rai cyfranogwyr yn yr astudiaeth hefyd i'w groesawu, gyda chyfranogiad gweithredol gan ddysgwyr a mewnbwn gwerthfawr gan rieni a gofalwyr yn sicrhau profiadau dysgu ystyrlon.

Rydym yn cydnabod yr heriau wrth newid arferion sefydledig, er enghraifft wrth annog dulliau trawsgwricwlaidd sy'n gofyn am ddysgu proffesiynol a chefnogaeth.

Rydym yn cydnabod y byddai rhai ymarferwyr oedd yn rhan o'r astudiaeth yn gwerthfawrogi mwy o gefnogaeth gyda monitro cynnydd dysgwyr mewn meysydd anacademaidd, fel lles.

Rydym hefyd yn deall pryderon ymarferwyr ynglŷn â chyflwyno cymwysterau newydd, yn enwedig mewn darpariaeth gyda llai o staff. Wrth i'r cwricwlwm gael ei gyflwyno i ddysgwyr 14 i 16 oed a chyflwyno cymwysterau newydd, bydd cyfathrebu a chydweithio, yn enwedig gydag awdurdodau lleol, yn hanfodol i sicrhau gweithredu effeithiol.

Mae'r nifer cynyddol o blant sy’n cael addysg heblaw yn yr ysgol yn gosod mwy o ofynion ar awdurdodau lleol a darparwyr addysg heblaw yn yr ysgol. Bydd angen ystyried y pwysau cynyddol hwn, gan sicrhau bod cefnogaeth ac adnoddau priodol ar gael i ddiwallu anghenion pob dysgwr.

Dylai pob dysgwr sy'n cael ei addysgu heblaw yn yr ysgol, waeth beth fo'r ddarpariaeth, gael mynediad at gwricwlwm sy'n bodloni gofynion gorfodol y Cwricwlwm i Gymru. Mae canllawiau statudol y Cwricwlwm i Gymru yn cynnwys adran benodol ar gyfer addysg heblaw yn yr ysgol.

Mae rhaglen cymorth genedlaethol Llywodraeth Cymru ar gyfer cynllunio cwricwlwm ac asesu ar gael i ymarferwyr addysg heblaw yn yr ysgol gan gynnwys unedau cyfeirio disgyblion. Mae hyn yn adeiladu ar y cynnydd sydd eisoes wedi'i wneud, ac ar gefnogaeth effeithiol bresennol yn y system. Mae hyn wedi cynnwys dod â chanllawiau a deunyddiau ategol ynghyd mewn un lle hawdd ei gyrraedd, gyda chefnogaeth cyflwynwyr arbenigol a hyfforddiant un i un i un ar gyfer arweinwyr ysgolion. Maes o law bydd hyn yn cael ei drosglwyddo i'r corff dysgu proffesiynol ac arweinyddiaeth newydd a fydd yn darparu dysgu proffesiynol cenedlaethol cyson i gefnogi ymarferwyr ar hyd llwybrau eu gyrfaoedd.

Rydym wedi cyhoeddi offer a thempledi i fodelu prosesau ar gyfer cynllunio'r cwricwlwm i ysgolion a lleoliadau, gan gynnwys manylion ychwanegol ar gynnydd ac asesu a sut mae hyn yn edrych ar lawr y dosbarth. Yn unol â'r meysydd i'w hystyried a nodir yn yr adroddiad, rydym yn parhau i annog cyfranogiad darparwyr addysg heblaw yn yr ysgol a barnau plant yn ein gwaith, a byddwn yn archwilio sut y gall y cyfranogiad hwnnw lywio datblygu enghreifftiau o gynllunio, cynnydd ac asesu’n benodol ar gyfer y cyd-destunau hyn.

Yn ddiweddar, fe wnaethom ymgynghori ar gynigion sy'n ymwneud â'n dull o ddefnyddio data a gwybodaeth i gefnogi dysgu a gwella, ac fe fyddwn yn cadarnhau canlyniadau yn fuan a gosod allan ein camau nesaf yn y maes hwn.

Rydym yn ddiweddar wedi ymgynghori ar gynnig ynghylch ein dull o ddefnyddio data a gwybodaeth i gefnogi dysgu a gwelliant ac fe fyddwn yn cadarnhau canlyniadau yn fuan a phennu ein camau nesaf yn y maes hwn.

Mae hyn yn cynnwys nodi anghenion ac opsiynau ar gyfer datblygu offer a systemau digidol i:

• galluogi llif amserol o ddata fel rhan o ddull sy'n canolbwyntio ar ddysgwr sy'n cefnogi defnydd deallus a chymesur o ddata ar gyfer gwerthuso
• hwyluso cydweithio i gefnogi gwelliant
• darparu cyfathrebu allanol hygyrch o'r hyn sy'n digwydd yn y system addysg

Bydd y gwaith hwn yn ystyried anghenion sy'n ymwneud â darpariaeth a chefnogi dysgwyr sy’n cael eu haddysgu heblaw yn yr ysgol.

Rydym yn cydnabod bod mwy o waith i'w wneud ar bob lefel o'r system i sicrhau ein bod yn cefnogi pob dysgwr yn effeithiol. Mae hyn yn cynnwys cael cyfathrebu, rhwydweithiau a strwythurau cymorth cryfach ar gyfer y proffesiwn. Rydym wedi ymrwymo i weithio gyda'n rhanddeiliaid i wella rhwydweithiau cydweithredol rhwng unedau cyfeirio disgyblion, ysgolion ac awdurdodau lleol. Y nod yw hwyluso dysgu proffesiynol a datblygiad parhaus, a thrwy hynny gefnogi gweithredu’r Cwricwlwm i Gymru yn effeithiol ar gyfer dysgwyr sy’n cael eu haddysgu heblaw yn yr ysgol. Yn ogystal, bydd yn sefydlu dull cydlynol o fonitro cynnydd dysgwyr, gan sicrhau profiadau addysgol cyson ac ystyrlon ar draws pob lleoliad.

Fel rhan o'n hymrwymiad i gefnogi unedau cyfeirio disgyblion a darparwyr addysg heblaw yn yr ysgol eraill, rydym ar hyn o bryd yn datblygu canllawiau atgyfeirio a chomisiynu mewn cydweithrediad ag awdurdodau lleol yng Nghymru. Bydd y canllawiau hyn yn amlinellu cyfrifoldebau cyfreithiol ysgolion ac awdurdodau lleol wrth gefnogi plant sy'n wynebu heriau mewn addysg brif ffrwd. Bydd yn mynd i'r afael â themâu allweddol a nodwyd trwy ymchwil, llawer ohonynt sy’n adleisio canfyddiadau'r adroddiad hwn, gan gynnwys datblygu dysgu proffesiynol ynghyd â threfniadau pontio gwell i gefnogi cynnydd dysgwyr.

Trwy waith parhaus, rydym wedi adnabod rhanddeiliaid allweddol ar gyfer cyflawni'r newidiadau hyn. Er bod cydweithio â'r rhanddeiliaid hyn yn parhau i fod yn ganolog i'r broses, mae'r canllawiau wedi'u cynllunio i gefnogi a chryfhau'r dull ymhellach. Trwy annog diwylliant o dryloywder a chydweithrediad, rydym yn anelu at adeiladu system addysg fwy integredig sy'n galluogi pob dysgwr i gyrraedd eu potensial llawn.

Byddwn yn parhau i weithio gydag awdurdodau lleol i sicrhau bod gan unedau cyfeirio disgyblion a darparwyr addysg heblaw yn yr ysgol eraill fynediad at gymorth cwricwlwm ac asesu addas, fel y cymorth cenedlaethol a nodir uchod, ac i hwyluso cydweithio rhwng ysgolion, unedau cyfeirio disgyblion a darparwyr addysg heblaw yn yr ysgol eraill, fel yr awgrymwyd yn y meysydd i'w hystyried yn yr adroddiad.