Strydoedd Ysgol: canllawiau i awdurdodau lleol - 2. Strydoedd Ysgol: beth a pham

Drwy gydol y canllawiau hyn, rydym yn diffinio Stryd Ysgol fel:

ffordd y tu allan i ysgol lle cyfyngir ar draffig modur ar ddechrau ac ar ddiwedd y diwrnod ysgol.

Gall cynlluniau Strydoedd Ysgol gynnwys rhan o ffordd, ffordd gyfan neu hyd yn oed sawl ffordd ger ysgol. Bydd y cyfyngiadau ar gerbydau modur ar waith bob dydd yn ystod yr wythnos drwy gydol y flwyddyn ysgol (nid digwyddiadau untro i gau ffyrdd mohonynt). Ni chaniateir i gerbydau modur deithio ar y Stryd Ysgol yn ystod yr oriau gweithredol ar adegau hebrwng a chasglu oni bai eu bod wedi cael esemptiad. Mae esemptiadau fel arfer yn cynnwys cerbydau sy'n eiddo i breswylwyr, deiliaid bathodynnau glas a'r gwasanaethau brys (ymhlith eraill).

Dechreuodd Strydoedd Ysgol yn Bolzano yn yr Eidal ar ddiwedd y 1980au.

Cawsant eu cyflwyno gyntaf yn y DU gan Gyngor Dwyrain Lothian yn 2014 a Chyngor Dinas Caeredin yn 2015.

Yng Nghymru, gwelwyd enghreifftiau cynnar o Strydoedd Ysgol yng Nghaerdydd a Chaerffili.  Mae llawer o awdurdodau lleol eraill yng Nghymru bellach wedi treialu cynlluniau Strydoedd Ysgol.

Mae dulliau eraill i greu Strydoedd Ysgol, megis cau un pen i stryd, fodd bynnag mae’r dulliau hyn y tu allan i gwmpas y canllawiau cychwynnol hyn. Wrth gynllunio ar gyfer ysgolion newydd ac estyniadau i ysgolion dylid ystyried o’r cychwyn cyntaf sut  y gall yr ardal gyhoeddus o amgylch yr ysgol alluogi teithio llesol diogel. Mae hyn hefyd y tu hwnt i gwmpas y canllawiau hyn. 

Mae Canllawiau Deddf Teithio Llesol Llywodraeth Cymru yn darparu gwybodaeth ddefnyddiol ar ystyriaethau ar gyfer datblygiadau newydd.

Gall Strydoedd Ysgol wella profiadau disgyblion ysgol, staff, ymwelwyr a chymdogion ar adegau brig pan fydd disgyblion yn cyrraedd ac yn gadael yr ysgol. Gall cynlluniau helpu i gyflwyno amrywiaeth o fuddiannau i'r unigolyn, yr ysgol, y gymdogaeth a'r awdurdod lleol yn ehangach, gan gynnwys: 

• llai o dagfeydd ac ansawdd aer gwell y tu allan i ysgolion
• llai o berygl ar y ffyrdd a achosir gan draffig a gwella'r canfyddiad o ddiogelwch y tu allan i'r ysgol
• lefelau uwch o gerdded a beicio i'r ysgol a llai o blant yn cael eu gyrru i'r ysgol
• cyfleoedd gwell ar gyfer rhyngweithio cymdeithasol a chwarae
• iechyd corfforol ac iechyd meddwl gwell ymhlith disgyblion
• llai o wrthdaro â chymdogion oherwydd parcio gwrthgymdeithasol neu niwsans gan rieni/gwarcheidwaid
• datblygu arferion teithio llesol cynnar y gellir eu cario ymlaen yn ddiweddarach mewn bywyd

Gall gweithredu cynlluniau Strydoedd Ysgol hefyd helpu awdurdodau lleol i gyflawni eu dyletswydd statudol i hyrwyddo'r defnydd o ddulliau llesol a chynaliadwy o deithio i'r ysgol fel y nodir yn Neddf Teithio Llesol (Cymru) 2013 a'r canllawiau cysylltiedig.

Cynhaliwyd adolygiad o Strydoedd Ysgol gan Brifysgol Napier Caeredin  ar ran yr Ymddiriedolaeth Diogelwch ar y Ffyrdd ac ym mron bob achos lle rhoddwyd cynlluniau Strydoedd Ysgol ar waith, nodwyd y canlynol:

• bod cyfanswm y cerbydau modur ar y Strydoedd Ysgol a strydoedd cyfagos yn is yn ystod oriau gweithredu cynlluniau Strydoedd Ysgol
• bod lefelau teithio llesol i'r ysgol wedi cynyddu
• bod y rhan fwyaf o rieni disgyblion yn ogystal â phreswylwyr sy'n byw ar y Stryd Ysgol a'r strydoedd cyfagos yn cefnogi'r cynlluniau
• nad oedd traffig a ddadleolwyd o'r Strydoedd Ysgol i strydoedd cyfagos yn achosi unrhyw broblemau diogelwch arwyddocaol ar y ffyrdd

Dangosodd y canlyniadau o dreial cychwynnol Hackney o'r cynllun Strydoedd Ysgol (fel y nodwyd yn ei becyn adnoddau Strydoedd Ysgol) gynnydd o 51% yn y nifer sy'n beicio i'r ysgol, cynnydd o 30% yn y nifer sy'n cerdded a gostyngiad o 74% mewn allyriadau pibellau mwg.

Canfu ymchwil ar ran Mums for Lungs a Possible a gynhaliwyd gan Academi Teithio Llesol Prifysgol Westminster a Thrafnidiaeth er Bywyd o Safon y gall Strydoedd Ysgol leihau llygredd aer a pherygl traffig y tu allan i giât yr ysgol.

Gall mythau di-sail ddatblygu am Strydoedd Ysgol os na wneir ymdrech i esbonio i randdeiliaid sut y bydd cynllun yn gweithio ac yn enwedig sut y gellir lleihau effeithiau annymunol neu eu hosgoi'n llwyr. 

Dangosir rhai o'r mythau cyffredin ynghylch Strydoedd Ysgol isod. Dylai awdurdodau drafod y materion hyn â rhanddeiliaid yn gynnar er mwyn atal unrhyw gamsyniadau rhag dod yn gred gyffredin ac effeithio ar y gefnogaeth o blaid cynllun. 

Myth 1: Mae Strydoedd Ysgol yn arafu'r gwasanaethau brys

Realiti: Nid yw cyfyngiadau Strydoedd Ysgol yn gymwys i gerbydau'r gwasanaethau brys, felly gallant gyrraedd lleoliadau o fewn parth Stryd Ysgol a defnyddio'r ffyrdd yn y parth i deithio i argyfyngau mewn mannau eraill.

Myth 2: Mae Strydoedd Ysgol yn rhoi deiliaid Bathodynnau Glas o dan anfantais

Realiti: Os oes angen i ddeiliad Bathodyn Glas fynd i barth Stryd Ysgol yn ystod oriau gweithredol y cynllun, gall wneud cais am drwydded a fyddai'n golygu nad yw'r cyfyngiadau traffig yn gymwys i'w gerbyd.

Myth 3: Mae Strydoedd Ysgol yn atal athrawon a staff ysgol eraill rhag cyrraedd eu gweithle

Realiti: Mae cyfyngiadau traffig yn weithredol am gyfnodau byr ac yn cyd-fynd ag amseroedd hebrwng a chasglu disgyblion. Mewn llawer o achosion, bydd athrawon/staff ysgol eraill sy'n dibynnu ar gar yn cyrraedd cyn i'r cyfyngiadau ddod i rym ac ni fydd y cynllun yn cael effaith negyddol arnynt. Gall cerbydau sydd eisoes wedi parcio o fewn parth Stryd Ysgol cyn i'r cyfyngiadau ddod i rym adael ar unrhyw adeg.

Myth 4: Mae'n amhosibl danfon nwyddau i gyfeiriadau o fewn parth Stryd Ysgol

Realiti: Mae'n werth nodi bod tagfeydd y tu allan i ysgolion eisoes yn ei gwneud yn anodd danfon nwyddau y byddai'n bosibl eu danfon yn hawdd fel arall. Mae cynlluniau Strydoedd Ysgol yn cyfyngu ar draffig modur am gyfnodau cyfyngedig: mae'r rhan fwyaf ohonynt yn weithredol am 2 awr (neu lai) dros gyfnod o 24 awr ac yn ystod y tymor yn unig (ychydig dros 50% o'r diwrnodau mewn blwyddyn galendr). O ganlyniad, dim ond cyfran o'r holl ddanfoniadau y bydd y cynlluniau yn effeithio arni ac efallai y bydd modd ailamseru rhai o'r rhain fel y gellir eu cwblhau y tu allan i oriau gweithredol cynllun. Os na ellir ailamseru danfoniadau, gall awdurdodau leihau effaith Stryd Ysgol drwy gadw'r parth yn fach fel y gall gyrwyr danfon nwyddau barcio gerllaw a cherdded pellter byr i'w cyrchfan. Os nad yw hyn yn ymarferol, gall awdurdodau hefyd ystyried ceisiadau am drwydded a fyddai'n golygu nad yw'r cyfyngiadau traffig yn gymwys i gerbyd danfon nwyddau.

Myth 5: Dim ond mewn ardaloedd poblog lle mae disgyblion yn byw o fewn pellter cerdded ac olwyno i'r ysgol y gellir gweithredu cynlluniau Strydoedd Ysgol

Realiti: Gall cynlluniau Strydoedd Ysgol hefyd weithio mewn ardaloedd llai poblog ac ar gyfer ysgolion â dalgylchoedd mwy, os caiff mesurau ategol eu rhoi ar waith i gefnogi beicio a theithiau aml-ddull sy'n cyfuno trafnidiaeth gyhoeddus neu deithiau mewn car/fan â cherdded (er enghraifft, cyflwyno mesurau fel safleoedd Parcio a Cherdded).

Myth 6: Mae Strydoedd Ysgol yn gorfodi pobl i roi’r gorau i yrru sydd yn wahaniaethol yn erbyn rhieni sydd angen gyrru

Realiti: Gall awdurdodau leihau effaith Stryd Ysgol gan gadw’r parth yn fychan fel mai’r unig effaith tebygol fydd ar rieni sydd yn gorfod gyrru yw taith gerdded mymryn yn bellach at giât yr ysgol. Mae’n bosib yr hoffai awdurdodau gyflwyno mesurau cyflenwol fel safleoedd parcio a cherdded, neu weithredu polisi esemptiad ar gyfer rhieni sydd yn gorfod gyrru oherwydd, er enghraifft, anabledd.