Ymchwil ynghylch y posibilrwydd o sefydlu Canolfan Genedlaethol Byw'n Annibynnol yng Nghymru - Methodoleg

Mae'r adran hon yn nodi'r dulliau a'r gweithgarwch ymchwil a gynhaliwyd. Mae hyn yn cynnwys:

• cynllunio a datblygu ymchwil;
• casglu data;
• dadansoddi;
• a'r broses o greu prototeip o ddull cydgynhyrchu

Nod yr ymchwil oedd archwilio ymhellach argymhelliad Gweithgor y Tasglu Hawliau Pobl Anabl i 'sefydlu Canolfan Genedlaethol Byw'n Annibynnol yng Nghymru' gyda rhanddeiliaid. 

Sefydlwyd tîm cydgynhyrchu i ddylunio a chyflwyno'r ymchwil. Roedd y tîm yn cynnwys pobl anabl a oedd yn aelodau o'r Tasglu Hawliau Pobl Anabl a Swyddogion Llywodraeth Cymru. Mae rhagor o wybodaeth am y broses gydgynhyrchu wedi'i nodi yn yr Wybodaeth gefndir.

Mewn gwaith blaenorol gan Weithgor y Tasglu Hawliau Pobl Anabl, tynnwyd sylw at y ffaith bod pynciau sy'n ganolog i'r ymchwil hon yn gymhleth ac yn drawsbynciol, ac yn cwmpasu nifer o wahanol feysydd polisi. Felly, manteisiodd y tîm cydgynhyrchu ar arbenigedd a phrofiad bywyd ei aelodau i ddatblygu Gweledigaeth gychwynnol ar gyfer sut y gallai Canolfan Genedlaethol Byw'n Annibynnol (NCFIL) weithio yn ymarferol, gan nodi'r elfennau canlynol er mwyn strwythuro'r ymchwil, yn cynnwys:

• cwmpas cyffredinol NCFIL: syniad o gwmpas canolfan o’r fath
• elfennau craidd Byw'n Annibynnol sy’n ‘dda': gwasanaethau hanfodol y mae angen i bobl gael mynediad atynt
• 'galluogwyr' Byw'n Annibynnol: mathau o sefydliadau neu grwpiau sy'n cyflawni gweithgaredd penodol sy'n angenrheidiol i gefnogi Byw'n Annibynnol
• gweithgareddau ar gyfer NCFIL: Awgrymiadau ar gyfer yr hyn y gallai NCFIL ei wneud i gefnogi ei nodau
• ystyriaethau sefydliadol ar gyfer NCFIL: egwyddorion sylfaenol ac ystyriaethau ymarferol ar gyfer dyluniad posibl NCFIL

Yn sgil gwaith i fapio darpar randdeiliaid NCFIL, a deall y berthynas rhyngddynt, cafwyd syniad o gyfranogwyr tebygol i’r ymchwil. O ystyried yr ystod o randdeiliaid a nodwyd, dewisodd y tîm cydgynhyrchu ddull casglu data yn seiliedig ar drafod, gan ymgysylltu â rhanddeiliaid ar y cyd yn hytrach na thrwy drafodaethau unigol.

Nod dulliau o'r fath yw archwilio barn wybodus ac ystyrlon cyfranogwyr a galluogi cyd-ddealltwriaeth, gan alinio â chanllawiau y Llyfr Magenta ar ymdrin â chymhlethdod (Trysorlys EF) a phynciau lle ceir diffyg consensws rhwng rhanddeiliaid. 

Gwahoddwyd cynrychiolwyr o amrywiaeth o sefydliadau rhanddeiliaid i gymryd rhan mewn gweithdy ar-lein i archwilio'r themâu a amlinellir uchod. Roedd Gweledigaeth y tîm cydgynhyrchu yn sail i’r trafodaethau trwy gydol y dydd. Cafodd y Weledigaeth ei rhannu gyda chyfranogwyr cyn y gweithdy ochr yn ochr â gwybodaeth arall.

Cyd-gynlluniwyd themâu ac amcanion ymchwil ar gyfer y gweithdy i archwilio sut y gallai sefydlu NCFIL gefnogi Byw'n Annibynnol i bobl anabl, a manteision neu gyfyngiadau modelau cyflwyno amrywiol. Yr amcanion ymchwil craidd oedd:

• deall beth mae Byw'n Annibynnol yn ei olygu yn ymarferol
• nodi pa weithgareddau y gallai NCFIL yng Nghymru eu gwneud i wella Byw'n Annibynnol i bobl anabl yng Nghymru
• archwilio ystyriaethau ymarferol ar gyfer dylunio NCFIL

Cynhaliwyd gweithdy trafod ar-lein i gasglu data sylfaenol gan randdeiliaid, gyda rolau Cadeirio a hwyluso wedi'u rhannu rhwng aelodau'r tîm cydgynhyrchu. 

Defnyddiwyd dull samplu pwrpasol i nodi cyfranogwyr a allai gynrychioli profiad bywyd o anabledd a sefydliadau sy'n ymwneud â darparu a goruchwylio gwasanaethau cymdeithasol. Gwahoddwyd cyfranogwyr i gynrychioli cyfoeth o brofiad a gwybodaeth yn y meysydd sy'n ymwneud â gofal cymdeithasol, y materion sy'n effeithio ar bobl anabl, a'r hawl i Fyw'n Annibynnol. 

Gwahoddwyd cynrychiolwyr o gyfanswm o 35 o wahanol sefydliadau i fod yn bresennol, gan gynnwys ystod o feysydd polisi Llywodraeth Cymru cysylltiedig fel trafnidiaeth a thai. Cyfrannodd 30 o gyfranogwyr at yr ymchwil, gan gynrychioli 19 sefydliad. Nid oedd pob cyfranogwr yn gallu bod yn bresennol ar gyfer y gweithdy pedair awr llawn, a chyfrannodd un cyfranogwr ar wahân yn ysgrifenedig yn unig. Roedd cyfranogwyr o'r grwpiau canlynol: 

• cynrychiolwyr Sefydliadau Pobl Anabl a Grwpiau Amhariad (11 cyfranogwr)
• cynrychiolwyr o awdurdodau lleol a chyrff eraill y sector cyhoeddus (6 chyfranogwr)
• cynrychiolwyr unigol o'r byd academaidd; undebau llafur a sefydliadau rhanddeiliaid eraill (5 cyfranogwr)
• swyddogion polisi a chyflenwi Llywodraeth Cymru (8 cyfranogwr)

Diffinnir sefydliad pobl anabl (DPO) fel 'sefydliad sy'n cael ei arwain, ei gyfarwyddo a'i lywodraethu gan bobl anabl, gydag ymrwymiad i'r model cymdeithasol o anabledd a hyrwyddo hawliau dynol i unigolion anabl'.

Gellir diffinio grŵp amhariad yn fras fel 'sefydliad sydd â’r diben o hyrwyddo buddiannau pobl ag amhariad penodol, nad yw'n cael ei redeg a'i lywodraethu yn llwyr, neu o gwbl, gan bobl anabl'.

Ceir rhestr o sefydliadau a oedd yn ymwneud â'r ymchwil yn Atodiad C. 

Gwahoddwyd cysylltiadau mewn sefydliadau rhanddeiliaid i gymryd rhan naill ai gan Lywodraeth Cymru gan ddefnyddio cyfeiriadau e-bost sydd ar gael i'r cyhoedd neu cysylltwyd â nhw'n uniongyrchol gan aelodau'r tîm cydgynhyrchu. Ar gyfer Sefydliadau Pobl Anabl a Grwpiau Amhariad, defnyddiwyd rhestr o gyfranogwyr o weithgorau’r Tasglu Hawliau Pobl Anabl i nodi pobl a allai fod yn gyfranogwyr posibl. Roedd hyn yn golygu bod sefydliadau sy'n cynrychioli pobl anabl ag ystod o amhariadau wedi cael eu gwahodd i gymryd rhan.

Cynhaliwyd y gweithdy yn rhithwir i sicrhau bod yr ymchwil mor gynhwysol ac mor hygyrch â phosibl. Roedd hyn yn galluogi pobl o bob cwr o Gymru i gymryd rhan. Gofynnwyd i gyfranogwyr nodi unrhyw ofynion hygyrchedd ymlaen llaw. Gallent hefyd gymryd rhan yn yr ymchwil yn ysgrifenedig os nad oeddent yn gallu bod yn bresennol yn y gweithdy. Darparwyd rhestr o gwestiynau trafod a chrynodeb byr o wybodaeth gefndir i’r cyfranogwyr, yn ogystal â gwybodaeth ymarferol ynghylch ymuno â'r gweithdy. 

Mae gweithdy yn ddull ymchwil seiliedig ar drafod a ddefnyddir yn gyffredin i gasglu data ansoddol. Mae sesiynau trafod fel arfer yn hirach na thrafodaethau ymchwil arferol ac fe'u defnyddir i archwilio pynciau manwl. Dewisir cyfranogwyr i gynrychioli ystod o wahanol safbwyntiau ac fe'u hanogir i drafod y pwnc gyda gweddill y grŵp. Mae'r dull hwn yn anelu at ddeall safbwyntiau cyfranogwyr ar ôl cael y cyfle i glywed beth mae pobl eraill yn ei feddwl. Fel y nodir yng nghanllawiau Trysorlys EF, mae dulliau ymchwil seiliedig ar drafod yn briodol lle mae angen llawer iawn o wybodaeth ar gyfranogwyr i ffurfio barn a chymryd rhan ystyrlon mewn pwnc. Mae dulliau seiliedig ar drafod hefyd yn rhoi'r hyblygrwydd i hwyluswyr archwilio barn cyfranogwyr i helpu i ddeall nid yn unig 'beth' sy'n gweithio ond 'pam' a 'sut'. Mae hyn yn galluogi ymchwilwyr i ddeall y mecanweithiau, dylanwadau a rhyngweithiadau perthnasol yn well. 

Roedd awr gyntaf y gweithdy yn cynnwys cyflwyniadau ar yr hawl i Fyw'n Annibynnol ac ar CCUHPA, argymhelliad y Tasglu Hawliau Pobl Anabl, a'r Weledigaeth ar gyfer NCFIL a ddatblygwyd gan y tîm cydgynhyrchu. Roedd y tair awr a oedd yn weddill yn cynnwys trafodaethau grŵp, gyda mathau amrywiol o randdeiliaid yn cael eu cynrychioli ym mhob grŵp, i archwilio'r cwestiynau ymchwil. 

Datblygwyd y canllaw pynciau gan y tîm cydgynhyrchu ac roedd yn cynnwys tri phrif faes cwestiynau a oedd yn cyd-fynd â'r amcanion ymchwil:

• Sut olwg sydd ar ragoriaeth ar gyfer Byw'n Annibynnol, a beth yw nodweddion cyffredin profiadau da?
• Beth y gallai Canolfan Genedlaethol Byw'n Annibynnol yng Nghymru ei wneud i gefnogi’r gwaith o oresgyn y bwlch gweithredu, gan gynnwys archwilio'r gweithgareddau awgrymedig a'r syniadau ar randdeiliaid cyflawni?
• Beth sydd ei angen er mwyn i Ganolfan Genedlaethol Byw'n Annibynnol yng Nghymru fod yn llwyddiannus, gan gynnwys trafodaeth ar y modelau sefydliadol awgrymedig ac unrhyw rwystrau posibl?

Ar gyfer pob cwestiwn, datblygodd y tîm awgrymiadau trafod, gweler Atodiad B, i’r hwyluswyr grwpiau trafod eu defnyddio i lywio trafodaethau. Roedd yr awgrymiadau hyn yn caniatáu i'r sgwrs lifo'n naturiol ac yn cwmpasu prif feysydd diddordeb a phrofiad y cyfranogwyr. Rhannwyd y cyfranogwyr yn bedwar grŵp rhithwir, i alluogi trafodaethau llawnach o fewn grwpiau llai. Yna cyflwynodd un cyfranogwr o bob grŵp trafod y prif bwyntiau yr oedd cytundeb arnynt o'u trafodaeth grŵp i'r grŵp llawn. Yn y modd hwn, gallai cyfranogwyr glywed prif safbwyntiau grwpiau trafod eraill yn ogystal â'u grŵp eu hunain. 

Roedd y data a gasglwyd yn cynnwys:

• enghreifftiau o'r hyn y teimlai cyfranogwyr ei fod yn gyfystyr â rhagoriaeth o ran Byw'n Annibynnol, a'r hyn sydd ei angen er mwyn i hyn weithio yn ymarferol
• archwiliadau o'r hyn y gallai NCFIL ei wneud i gefnogi Byw'n Annibynnol, a sut y gallai NCFIL weithio gyda'r hyn sydd eisoes yn cael ei ddarparu, a chyda'r prif randdeiliaid
• syniadau am yr hyn y dylid ei ystyried wrth ddylunio NCFIL, a sut i gefnogi ymgysylltiad gwahanol grwpiau rhanddeiliaid
• enghreifftiau o fodelau sefydliadol y gellid eu hystyried ar gyfer NCFIL, a syniadau ar fanteision a chyfyngiadau gwahanol opsiynau model

Mae rhai risgiau'n gysylltiedig â'r dull hwn. Mae'n bwysig gwneud yn siŵr bod gwybodaeth a roddir i gyfranogwyr yn gytbwys ac nad yw'n gwyro tuag at un safbwynt. Gall hefyd arwain at duedd gan y gall gwahanol grwpiau o randdeiliaid fod yn fwy neu lai parod i gyfranogi mewn gweithdy nag eraill. Mae angen hwyluso gofalus ar drafodaethau gweithdy i sicrhau bod pob cyfranogwr yn cael cyfle cyfartal i gyfleu ei farn. Roedd rhai cyfranogwyr wedi bod yng ngweithgor y Tasglu Hawliau Pobl Anabl o’r blaen, felly roeddent yn rhan o ddatblygiad yr argymhelliad gwreiddiol. Roedd y cyd-Gadeiryddion yn bobl anabl a oedd yn aelodau o'r tîm cydgynhyrchu ac roedd ganddynt ddealltwriaeth glir o'r materion dan sylw. Swyddogion Llywodraeth Cymru a oedd yn aelodau o'r tîm cydgynhyrchu oedd y cyd-hwyluswyr. Cafodd y cyd-Gadeiryddion a'r cyd-hwyluswyr hyfforddiant mewn hwyluso dulliau seiliedig ar drafod cyn y gweithdy. Sicrhaodd Ymchwilwyr Cymdeithasol y Llywodraeth ansawdd y cynllun ymchwil a’r deunyddiau i sicrhau bod pawb yn cadw at safonau ymchwil priodol drwyddi draw. 

Rhannodd cyfranogwyr y gweithdy ystod eang o wybodaeth a dealltwriaeth gan gynnwys profiad o weithio mewn rolau sy'n cefnogi pobl anabl a Byw'n Annibynnol yn uniongyrchol neu'n anuniongyrchol, yn ogystal â phrofiad bywyd fel person anabl. Gan fod Byw'n Annibynnol yn sail i lawer o agweddau ar fywyd bob dydd, deellir bod yr ystod o feysydd polisi a rhanddeiliaid sy'n ymwneud â darparu Byw'n Annibynnol yn ymestyn y tu hwnt i'r rhai a gynrychiolir yn yr ymchwil hon. Fodd bynnag, gwnaed pob ymdrech i ganfod ac ymgysylltu â’r prif grwpiau rhanddeiliaid. 

Nodir bod yr ymchwil hon yn defnyddio dull ansoddol, gyda nifer cyfyngedig o gyfranogwyr yn hytrach na sampl gynrychioliadol. Ei nod oedd deall rhagor ar elfennau o argymhelliad y Tasglu Hawliau Pobl Anabl. Ni fwriedir i’r ymchwil gael ei dehongli fel archwiliad cynhwysfawr o bopeth sydd ei angen i gefnogi hawliau pobl anabl i Fyw'n Annibynnol. Ni fwriedir ychwaith i’r ymchwil fod yn astudiaeth ddichonoldeb lawn sy'n edrych ar sefydlu NCFIL. Fodd bynnag, gall y dull ymchwil hwn gynhyrchu gwybodaeth gyfoethog ac amrywiol am bwnc penodol, gan ganiatáu archwilio safbwyntiau cyfunol ac amrywiol yn fanwl.

Cofnodwyd sgrindeitlau gyda chaniatâd yr holl gyfranogwyr, er mwyn gallu cynhyrchu trawsgrifiad o'r gweithdy gan gynnwys pob trafodaeth grŵp. Cafodd y data ei anonymeiddio gan ymchwilydd o Lywodraeth Cymru a ddadansoddodd y trawsgrifiad hefyd. Yna dadansoddodd ymchwilydd arall hanner y data yn annibynnol, ac fe gymharodd yr ymchwilwyr eu canlyniadau am gysondeb i wirio bod y dadansoddiad wedi'i wneud yn gywir. Adolygodd cyd-Gadeiryddion y gweithdy y canfyddiadau cychwynnol, a rhannwyd y prif themâu gyda gweddill y tîm cydgynhyrchu i'w trafod a'u hadolygu. 

Ymgymerodd yr ymchwilwyr â dadansoddiad thematig systematig, gan ddilyn y chwe cham fel y'u disgrifir gan Naeem et al (2003) (Sage Journals). Datblygwyd y dull hwn gyntaf gan dechneg Braun & Clarke (2008) (Taylor and Francis Online). Nodir y chwe cham isod.

Cam 1: Trawsgrifio, ymgyfarwyddo â'r data a dewis dyfyniadau

Cam cychwynnol lle mae ymchwilwyr yn cynnal archwiliad dwfn o’r data ac yn dewis dyfyniadau sy'n dod â'r data yn fyw ac yn adlewyrchu cwestiynau’r ymchwil a’r opsiynau. 

Cam 2: Dewis geiriau allweddol

Yn cynnwys archwilio'r dyfyniadau a dewis geiriau allweddol sy'n eu hadlewyrchu. 

Cam 3: Codio 

Mae hyn yn symleiddio'r geiriau allweddol trwy drosi data crai yn unedau sy’n rhoi craffter ac sy’n haws eu trin. 

Cam 4: Datblygu Themâu

Trefnu codau yn grwpiau ystyrlon i nodi patrymau sy'n cysylltu â chwestiynau’r ymchwil.

Cam 5: Cysyniadoli trwy ddehongli geiriau allweddol, codau a themâu

Yn cynnwys deall a diffinio cysyniadau sy'n dod i'r amlwg o'r data.

Cam 6: Datblygu model cysyniadol 

Creu cynrychioliad unigryw o'r data, wedi'i arwain yn aml gan ddamcaniaethau neu themâu presennol, sy’n ateb cwestiynau’r ymchwil ac sy’n ddiweddglo i’r dadansoddiad.

Mae’r ymchwil wedi’i chynnal yn unol ag egwyddorion y model cymdeithasol o anabledd a chymerwyd camau gweithredol i ddiwallu anghenion hygyrchedd amrywiol y cydgynhyrchwyr. Aeth y tîm cydgynhyrchu ati i gydweithio i sicrhau bod lleisiau pobl anabl yn 'edefyn euraidd' trwy bob cam o'r ymchwil. Adolygir ar ddiwedd y prosiect i ba raddau y llwyddwyd i gydgynhyrchu. Mae cydgynhyrchu yn broses ailadroddol, a newidiodd dyluniad yr ymchwil yn ystod y prosiect. Ni chwblhawyd rhai elfennau o ddyluniad yr ymchwil gan fod yn rhaid blaenoriaethu tasgau ac roedd rhai yn y pen draw y tu hwnt i adnoddau y prosiect ymchwil o ystyried yr amserlen oedd ar gael. Roedd hyn yn cynnwys cynnal adolygiad llenyddiaeth cyflawn, a chasglu straeon gan bobl anabl o wahanol gymunedau yn ystod y gwaith maes. 

Cafodd maint yr adnoddau effaith bellach ar allu'r tîm ymchwil i driongli'r data yn llawn gyda ffynonellau tystiolaeth ychwanegol. Cydnabyddir fod hyn yn gyfyngiad methodolegol ar yr ymchwil hon. 

Roedd y tîm cydgynhyrchu yn rhan o bob cam o'r ymchwil fel y nodir isod yn fwy manwl.

Cam cwmpasu

Roedd hyn yn cynnwys hwyluso gweithdai’r tîm cydgynhyrchu i ddeall yn well y rhesymeg dros argymhelliad Gweithgor y Tasglu Hawliau Pobl Anabl a datblygu cwestiynau ymchwil cychwynnol i ffurfio'r canllaw pwnc. Cynhaliwyd sesiynau adolygu tystiolaeth a sgyrsiau gyda Swyddogion Polisi Llywodraeth Cymru hefyd yn ystod y cam hwn. Cynhaliwyd gweithdy i'r tîm cydgynhyrchu i ddatblygu argymhelliad y Tasglu Hawliau Pobl Anabl ymhellach i fod yn 'Weledigaeth' lawnach i'w harchwilio gyda rhanddeiliaid ehangach. 

Cam cyd-gynllunio

Roedd hyn yn cynnwys cytuno ar weithdy trafod fel y prif ddull ymchwil, cyd-ddylunio canllawiau pwnc, cyfuno cysylltiadau ac ymdrechion i recriwtio cyfranogwyr. Cynhaliwyd gweithdy i gyd-ddylunio'r dull cyd-hwyluso ymlaen llaw, a chymerodd cyd-Gadeiryddion a chyd-hwyluswyr y gweithdy ran mewn cwrs hyfforddi ar hwyluso dulliau seiliedig ar drafod. 

Cam gwaith maes

Fel y nodwyd uchod, roedd hyn yn cynnwys gweithdy trafod wedi'i gyd-hwyluso gydag ystod o randdeiliaid gan gynnwys cynrychiolwyr sefydliadau pobl anabl / grwpiau amhariad, swyddogion Llywodraeth Cymru, cynrychiolwyr sy'n ymwneud â chefnogi gofal cymdeithasol a phobl anabl, a rhanddeiliaid eraill sydd â diddordeb fel academyddion ac ymgyrchwyr.

Cam cyd-ddadansoddi

Cafodd y data crai ei drawsgrifio a’i anonymeiddio gan un o ymchwilwyr Llywodraeth Cymru cyn cynnal dadansoddiad thematig. Ymgymerwyd â'r broses canfod themâu hon hefyd yn annibynnol gan ymchwilydd arall o Lywodraeth Cymru cyn cymharu a chytuno ar themâu. Cafodd y themâu eu gwirio i sicrhau eu bod yn gwneud synnwyr gyda chyd-Gadeiryddion a chyd-hwyluswyr y gweithdy. 

Cam adrodd

Cafodd yr adroddiad ei ddrafftio gan ymchwilydd o Lywodraeth Cymru a sicrhawyd ei ansawdd yn erbyn safonau Ymchwil Gymdeithasol y Llywodraeth (GSR). Rhannwyd yr adroddiad drafft gyda'r tîm cydgynhyrchu i gael eu sylwadau cyn y diwygiadau terfynol. Rhoddodd y tîm cydgynhyrchu gyngor ac arweiniad ynglŷn â fformatau hygyrch ac amlygu’r angen i sicrhau ansawdd unrhyw allbynnau i wneud yn siŵr eu bod yn cadw at iaith y Model Cymdeithasol o Anabledd. 

Cynigiwyd cydnabyddiaeth ar ffurf cyfraniadau o fath arall sef hyfforddiant hwyluso a digwyddiadau dosbarth meistr gan ymgyrchwyr hawliau anabledd uchel eu parch.