Mynegai Amddifadedd Lluosog Cymru (MALIC 2025) adroddiad technegol - Maes iechyd

Diben y maes hwn yw mesur diffyg iechyd da ymhlith yr holl bobl, a chofnodi rhagfynegyddion o iechyd yn y dyfodol yn seiliedig ar amddifadedd yn ystod plentyndod. Mae rhai dangosyddion yn y maes hwn wedi’u safoni yn ôl oedran a rhyw er mwyn cyfrif am wahaniaethau yn y boblogaeth rhwng ardaloedd bach. Mae gan y maes bwysoliad cymharol o 15% yn y mynegai cyffredinol.

Salwch hirdymor cyfyngus

Math o ddangosydd

Cyfradd fesul 100, wedi’i safoni’n anuniongyrchol ar gyfer proffil oedran a rhyw’r boblogaeth.

Rhifiadur

Nifer y bobl ag unrhyw salwch hirdymor, problem iechyd neu anabledd sy’n cyfyngu ar weithgareddau beunyddiol neu waith.

Enwadur

Yr holl breswylwyr arferol.

Ffynhonnell a chyfnod amser

Cyfrifiad 2021, y Swyddfa Ystadegau Gwladol (SYG).

Cymaroldeb gyda MALlC 2019

Gellir.

Cyfradd marwolaethau cynamserol

Math o ddangosydd

Cyfradd fesul 100,000, wedi’i safoni’n anuniongyrchol ar gyfer proffil oedran a rhyw’r boblogaeth.

Rhifiadur

Nifer marwolaethau’r rhai o dan 75 oed.

Enwadur

Pob un o dan 75 oed.

Ffynhonnell a chyfnod amser

Rhifiadur: Cofrestriadau o farwolaethau yn ôl y SYG, 2015 i 2024.

Enwadur: Amcangyfrifon Poblogaeth Ardaloedd Bach, y Swyddfa Ystadegau Gwladol, canol 2013 i 2022.

Nodiadau ychwanegol

Gall iechyd gwael amlygu ei hun mewn disgwyliad oes is, y gellir casglu gwybodaeth amdano drwy gyfraddau marwolaethau wedi’u safoni yn ôl oedran a rhyw. 

Cymaroldeb gyda MALlC 2019

Gellir.

Cyflyrau cronig a gafodd eu diagnosio gan feddygon teulu

Math o ddangosydd

Cyfradd fesul 100, wedi’i safoni’n anuniongyrchol ar gyfer proffil oedran a rhyw’r boblogaeth.

Rhifiadur

Nifer y bobl sydd wedi cael diagnosis ar gyfer cyflyrau o restr benodol o gyflyrau iechyd cronig (gweler y nodiadau ychwanegol am fanylion).

Enwadur 

Pob un.

Ffynhonnell a chyfnod amser

Rhifiadur: Iechyd a Gofal Digidol Cymru, 1 Gorffennaf 2025.

Enwadur: Amcangyfrifon Poblogaeth Ardaloedd Bach, canol 2022, y Swyddfa Ystadegau Gwladol; llai niferoedd carcharorion, y Weinyddiaeth Gyfiawnder drwy’r SYG.

Nodiadau ychwanegol

Roedd y rhifiadur yn seiliedig ar nifer y bobl â diagnosis ar gyfer cyflyrau o restr benodol o gofrestrau clefyd ac is-ddangosyddion a gafwyd gan bractisau meddygon teulu yng Nghymru. Mae’n mesur nifer y bobl â diagnosis cyfredol o un neu fwy o’r cyflyrau a restrir isod:

• Clefyd Coronaidd y Galon
• Clefyd Rhwystrol Cronig yr Ysgyfaint
• Strôc a Thrawiad Isgemig Darfodedig
• Clefyd Rhydwelïol Ymylol
• Clefyd Cronig yn yr Arennau
• Diabetes Mellitus (math 1 ar gyfer pob oedran, math 2 a mathau eraill ar gyfer pobl 17 oed a hŷn)
• Epilepsi

Cafodd y niferoedd hyn eu datddyblygu er mwyn sicrhau nad oedd cleifion â mwy nag un cyflwr wedi’u cyfrif ddwywaith. Cafodd data ar lefel cleifion eu cyfuno i ardaloedd bach, yn ôl cyfeiriadau cleifion, fel bod nifer yr achosion yn seiliedig ar ble mae pobl yn byw yn hytrach na ble maent wedi’u cofrestru â meddyg teulu. 

Gweler atodiad 4.1 i gael rhagor o fanylion am y dangosydd hwn. 

Cymaroldeb gyda MALlC 2019

Gellir.

Cyflyrau iechyd meddwl a gafodd eu diagnosio gan feddygon teulu

Math o ddangosydd

Cyfradd fesul 100, wedi’i safoni’n anuniongyrchol ar gyfer proffil oedran a rhyw’r boblogaeth.

Rhifiadur

Nifer y bobl sydd wedi cael diagnosis ar gyfer cyflyrau o restr benodol o gyflyrau iechyd meddwl (gweler y nodiadau ychwanegol am fanylion).

Enwadur 

Pob un.

Ffynhonnell a chyfnod amser

Rhifiadur: Iechyd a Gofal Digidol Cymru, Gorffennaf 2025.

Enwadur: Amcangyfrifon Poblogaeth Ardaloedd Bach, canol 2022, y Swyddfa Ystadegau Gwladol; llai niferoedd carcharorion, y Weinyddiaeth Gyfiawnder drwy’r SYG.

Nodiadau ychwanegol

Roedd y rhifiadur yn seiliedig ar nifer y bobl â diagnosis o restr benodol o gofrestrau clefyd ac is-ddangosyddion a gafwyd gan bractisau meddygon teulu yng Nghymru. Mae’n mesur nifer y bobl â diagnosis cyfredol o un neu fwy o’r cyflyrau a restrir isod:

• Iselder
• Iselder ysbryd (cleifion â chofnod o iselder ysbryd a phresgripsiwn amlroddadwy gweithredol ar gyfer gwrth-iselydd)
• Anhwylder gorbryder (gan gynnwys anhwylderau panig)
• Dementia
• Salwch meddwl difrifol (sgitsoffrenia, anhwylder affeithiol deubegynol a seicosisau eraill)

Cafodd y niferoedd hyn eu datddyblygu er mwyn sicrhau nad oedd cleifion â mwy nag un cyflwr wedi’u cyfrif ddwywaith. Cafodd data ar lefel cleifion eu cyfuno i ardaloedd bach (ACEHIau), yn ôl cyfeiriadau cleifion, fel bod nifer yr achosion yn seiliedig ar ble mae pobl yn byw yn hytrach na ble maent wedi’u cofrestru â meddyg teulu.

Gweler atodiad 4.1 am ragor o fanylion am y dangosydd newydd hwn.

Cymaroldeb gyda MALlC 2019

Gellir.

Nifer yr achosion o ganser

Math o ddangosydd

Cyfradd fesul 100,000, wedi’i safoni’n anuniongyrchol ar gyfer proffil oedran a rhyw’r boblogaeth.

Rhifiadur

Mae cyfanswm yr achosion o ganser yn cynnwys pob math o falaenedd, ac eithrio canser y croen nad yw’n felanoma.

Enwadur

Pob un.

Ffynhonnell a chyfnod amser

Rhifiadur: Uned Gwybodaeth ac Arolygaeth Canser Cymru, Iechyd Cyhoeddus Cymru, 2012 i 2021.

Enwadur: Amcangyfrifon Poblogaeth Ardaloedd Bach, canol 2012 i 2021, y Swyddfa Ystadegau Gwladol.

Cymaroldeb gyda MALlC 2019

Gellir.

Pwysau geni isel

Math o ddangosydd

Canran.

Rhifiadur

Nifer y genedigaethau unigol byw sy’n llai na 2.5kg (5.5 pwys), a ddosberthir yn bwysau geni isel.

Enwadur 

Nifer y genedigaethau byw unigol.

Ffynhonnell a chyfnod amser

Cofrestriadau o enedigaethau yn ôl y SYG, 2015 i 2024.

Cymaroldeb gyda MALlC 2019

Gellir.

Plant 4 i 5 oed sy’n byw gyda gordewdra

Math o ddangosydd

Canran.

Rhifiadur

Nifer y plant sy'n mynychu dosbarth derbyn rhwng 4 a 5 oed sy'n byw gyda gordewdra.

Enwadur

Cyfanswm nifer y plant sy'n mynychu dosbarth derbyn rhwng 4 i 5 oed.

Ffynhonnell a chyfnod amser

Rhaglen Mesur Plant, Iechyd Cyhoeddus Cymru, 2016/17 i 2018/19, wedi’i chyfuno â 2022/23 a 2023/24 (5 blwyddyn i gyd, ond gweler isod am esboniad o’r bwlch yn y canol).

Nodiadau ychwanegol

Defnyddiwyd cyfeiriadau cartref disgyblion i nodi’r ACEHIau lle mae plant yn byw yn hytrach nag ACEHI eu hysgol. Roedd data ar gyfer blynyddoedd blaenorol a gynhwyswyd hefyd yn nangosydd MALlC 2019 (2016/17 a 2017/18) wedi cael eu diweddaru’n ôl-weithredol i ddyrannu ACEHIau 2021 i’r cofnodion.

Cyfrifir gordewdra gan ddefnyddio canraddau mynegai màs y corff sy’n benodol i oedran a rhyw (sy’n cynnwys gwybodaeth am daldra) a gyfrifir gan ddefnyddio cyfeirnod twf 1990 Prydain (UK90) (o ddull a gynigiwyd gan Cole et al (1995)). Plant sy’n byw gyda gordewdra yw’r rhai sy’n dod o dan y 95ain ganradd neu’n uwch.

Oherwydd effeithiau pandemig COVID-19 ar y gwaith o gasglu data, nid oedd setiau data’r Rhaglen Mesur Plant ar gael ym mhob rhan o Gymru rhwng 2019/20 a 2021/22. 

Cyfunwyd pum mlynedd o ddata i ddarparu amcangyfrifon cadarn ar lefel AGEHI, sy'n cynnwys data tair blynedd cyn y pandemig a dwy flynedd ar ôl y pandemig.

Y lefel leiaf y mae Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi cyhoeddi data’r Rhaglen Mesur Plant ers y pandemig yw lefel Clwstwr Gofal Sylfaenol, a hynny oherwydd pryderon ynghylch y camddefnydd posibl o ddata i nodi ardaloedd penodol lle mae’r ganran uchaf o blant sy’n byw gyda gordewdra yn byw, a’r posibilrwydd o adnabod unigolion wrth edrych ar lefelau lle ceir niferoedd bach. Am y rhesymau hyn, er y defnyddir cyfraddau lefel AGEHI yng nghyfrifiadau’r maes a’r dangosydd, nid ydym yn eu cyhoeddi fel rhan o setiau data dangosyddion MALlC.

Gall defnyddwyr weld data ar gyfer ACEHGau gan Iechyd Cyhoeddus Cymru. Y data diweddaraf sydd ar gael yw data 2014/15 i 2018/19 (oherwydd effaith y pandemig a’r gofyniad i gael 5 blwyddyn o ddata). Mae data ar gyfer daearyddiaethau mwy o faint, gan gynnwys awdurdodau lleol a byrddau iechyd lleol ar gael yn flynyddol yn adroddiadau a data’r Rhaglen Mesur Plant (Iechyd Cyhoeddus Cymru). 

Cymaroldeb gyda MALlC 2019

Yn fras debyg.

Mae 7 dangosydd yn y maes iechyd, sydd wedi’u pwysoli fel a ganlyn. Defnyddiwyd y dechneg dadansoddi ffactorau i gyfrifo pwysoliadau’r dangosyddion. 

• 32% Salwch hirdymor cyfyngus
• 28% Marwolaethau cynamserol
• 20% Cyflyrau cronig a gafodd eu diagnosio gan feddygon teulu
• 8% Cyflyrau iechyd meddwl a gafodd eu diagnosio gan feddygon teulu
• 5% Nifer yr achosion o ganser
• 4% Plant 4 i 5 oed sy’n ordew
• 3% Pwysau geni isel

Mae gan y maes bwysoliad cymharol o 15% yn y mynegai cyffredinol.

Cafodd pump o’r dangosyddion eu safoni’n anuniongyrchol ar gyfer proffil oedran a rhyw’r boblogaeth, er mwyn addasu ar gyfer gwahanol ddosbarthiadau oedran a rhyw rhwng ardaloedd bach. Er enghraifft, dylem ddisgwyl gweld cyfradd marwolaethau uwch mewn ardal lle mae poblogaeth hŷn o gymharu ag ardal o deuluoedd ifanc yn bennaf. Mae safoni yn ceisio addasu ar gyfer y gwahaniaethau hyn yn y boblogaeth (gweler atodiad 4.2). 

Ar gyfer pob dangosydd, cafodd pob ardal ei rhoi mewn trefn restrol, gyda’r ardal fwyaf difreintiedig yn y safle 1af a’r ardal leiaf difreintiedig yn safle 1,917. Cafodd y safleoedd hyn eu pennu i wasgariad normal, gyda safleoedd isel yn cael gwerth wedi’i normaleiddio isel. Wedyn, defnyddiwyd y dechneg dadansoddi ffactorau i gyfrifo pwysoliadau’r dangosyddion. Fel gyda phob maes, cafodd safleoedd terfynol y meysydd eu trawsffurfio’n esbonyddol i roi sgoriau meysydd i’w defnyddio wrth gyfrifo mynegai cyffredinol MALlC 2025.

Bu rhai newidiadau methodolegol bach i’r maes iechyd rhwng MALlC 2019 a MALlC 2025.

Salwch hirdymor cyfyngus

Cafodd geiriad y cwestiwn yn y Cyfrifiad ei ddiweddaru rhwng 2011 a 2021 er mwyn iddo fod yn fwy cyson â’r model cymdeithasol o anabledd. Fodd bynnag, mae dadansoddiad o’r data yn dangos cydberthynas agos iawn rhwng data 2011 a 2021 sy’n awgrymu nad yw hyn wedi newid natur y dangosydd yn sylweddol. 

Am fod rhai o ddata Cyfrifiad 2021 ar lefel AGEHI wedi cael eu hatal, cafodd y grwpiau oedran a ddefnyddiwyd fel rhan o’r broses safoni anuniongyrchol ar gyfer y dangosydd hwn eu newid ychydig ar gyfer MALlC 2025.

Cyflyrau cronig a chyflyrau iechyd meddwl a gafodd eu diagnosio gan feddygon teulu

Cyfrifir y dangosyddion hyn yn debyg i’r ffordd y’u cyfrifwyd yn flaenorol. Tynnwyd data ar gyfer y dangosyddion hyn ynghyd o systemau practisau meddygon teulu gan Iechyd a Gofal Digidol Cymru. Yn ystod 2024/25, roedd rhai practisau meddygon teulu yn trosglwyddo i systemau data newydd, ac roedd newidiadau hefyd yn cael eu gwneud i’r adnodd echdynnu data. Er bod hyn wedi cael rhywfaint o effaith ar ansawdd data mewn rhai ardaloedd o bosibl, ar y cyfan gwelwyd bod cydberthynas dda rhwng tueddiadau data dangosyddion â rhai MALlC 2019 felly nid oes gennym unrhyw reswm dros amau effaith sylweddol.

Gweler atodiad 4.2 am ragor o wybodaeth am safoni oedran-rhyw anuniongyrchol a gymhwysir i rai o'r dangosyddion iechyd.

Pandemig COVID-19

Ymchwiliwyd i’r data ar gyfer pob dangosydd er mwyn asesu effaith pandemig COVID-19 ar dueddiadau ac ansawdd data. 

Roedd y pandemig wedi tarfu ar y data ar gyfer un dangosydd, sef plant gordew, sy’n golygu nad oes unrhyw ddata ar gyfer 2019/20 i 2021/22 ar gael i Gymru gyfan. 

Roedd salwch hirdymor cyfyngus yn hunangofnodedig yn ystod mis Mawrth 2021, ychydig dros flwyddyn ers i’r pandemig gael ei ddatgan. Fodd bynnag, gwelwyd bod cydberthynas dda rhwng y data a thueddiadau Cyfrifiad 2011 a ddefnyddiwyd ym MALlC 2019. 

Mae gan ddau ddangosydd arall, sef nifer yr achosion o ganser a marwolaethau cynamserol, rychwantau treigl o ddeng mlynedd sy’n ymestyn y tu hwnt i gam cynnar y pandemig (a ddaeth i ben yn 2021 a 2024 yn y drefn honno). Mae rhai effeithiau pandemig COVID-19 yn y tymor hwy yn debygol o fod yn bresennol yn y data (ond wedi’u cyfuno â set hwy o ddata o’r cyfnod cyn y pandemig) ac nid ydym yn gwneud unrhyw addasiadau ar gyfer hyn, ar wahân i’r safoni ar gyfer proffiliau oedran a rhyw a ddisgrifir uchod.

Trosolwg

Cofrestrau clefyd yw rhestrau o gleifion sydd wedi'u cofrestru â meddyg teulu sydd â diagnosis ffurfiol o glefyd. Ers 1 Hydref 2023, mae'n ofynnol i feddygfeydd yng Nghymru gynnal cofrestrau clefyd fel rhan o gontract craidd Gwasanaethau Meddygol Cyffredinol.

Mae'r mathau o glefydau gyda cofrestrau ffurfiol ar eu cyfer yr un fath â'r rhai a nodwyd yn wreiddiol yn y Fframwaith Ansawdd a Chanlyniadau (QOF) yn 2007, a gafodd ei ddisodli'n ddiweddarach gan y Fframwaith Sicrhau a Gwella Ansawdd (QAIF) yn 2019. Er nad ydynt yn rhan o drefniadau contractiol, mae meddygfeydd hefyd yn cofnodi cleifion sydd â diagnosis o gyflyrau isorweddol trwy 'godau darllen' a chodau SNOMED. 

Gall fod rhai amrywiadau bach yn y ffordd y caiff cleifion eu diagnosio a'u cofnodi ar lefel practis, fodd bynnag, mae pob practis yn gyfrifol yn gontractiol am gynnal cofrestrau o ansawdd uchel, ac felly credir bod ansawdd data yn gyffredinol uchel iawn. 

Mae Iechyd a Gofal Digidol Cymru (DHCW) yn gyfrifol am gynnal y system 'Audit +' sy'n caniatáu mynediad i'r gofrestr clefyd a data isorweddol cod darllen/cod SNOMED. Yn dilyn cais ffurfiol a gymeradwywyd gan grŵp system ansawdd data DHCW, darparwyd mynediad i Lywodraeth Cymru i'r data hwn ar lefel ACEHIau y cleifion, i'w gynnwys yn MALlC.

Manyleb data

Cawsom y ffigurau ar gyfer cleifion â diagnosis cyfredol (ar 1 Gorffennaf 2025) o un cyflwr dethol neu fwy, ar wahân ar gyfer cyflyrau iechyd meddwl a chyflyrau iechyd cronig, gan Iechyd a Gofal Digidol Cymru. Roedd hyn yn cynnwys cleifion a oedd â diagnosis ar unrhyw adeg cyn 1 Gorffennaf 2025, ar yr amod eu bod yn dal i fod ar y gofrestr. 

Cafwyd data gan bob un o'r bractisau meddygon teulu gweithredol yng Nghymru ar y dyddiad cyfeirio ac, wedyn, fe'u cyfunwyd i'r Ardaloedd Cynnyrch Ehangach Haen Is (ACEHIau), yn ôl cyfeiriad cartref y claf. 

Mae’r manyleb ar gyfer y cyflyrau i'w cynnwys heb newid ers MALlC 2019. Gwnaethom ystyried a oedd cyflyrau:

• yn llai abl i gael eu rheoli gan reolaethau neu driniaeth sy'n galluogi'r unigolyn i fyw bywyd normal, ac
• yn fwy tebygol o achosi poen sylweddol ac anabledd difrifol ac yn gysylltiedig â disgwyliad oes byrrach.

Cyflyrau iechyd meddwl

• Iselder
• Iselder ysbryd (cleifion â chofnod o iselder ysbryd a phresgripsiwn amlroddadwy gweithredol ar gyfer gwrth-iselydd)
• Anhwylder gorbryder (gan gynnwys anhwylderau panig)
• Dementia
• Salwch meddwl difrifol (sgitsoffrenia, anhwylder affeithiol deubegynol a seicosisau eraill)

Cyflyrau iechyd cronig

• Clefyd Coronaidd y Galon
• Clefyd Rhwystrol Cronig yr Ysgyfaint
• Strôc a Thrawiad Isgemig Darfodedig
• Clefyd Rhydwelïol Ymylol
• Clefyd Cronig yr Arennau
• Diabetes Mellitus (yn achos plant 0 i 16 oed roedd hyn ond yn cynnwys diagnosis o ddiabetes Math 1, am yr amheuid bod mathau eraill o ddiabetes yn cael eu tangofnodi ar gyfer plant; yn achos unigolion 17 oed ac uwch mae hyn yn cynnwys unrhyw ddiagnosis o ddiabetes)
• Epilepsi

Mae ein hadroddiad technegol MALlC 2019 yn rhoi rhagor o fanylion ar ymchwilio i gyflyrau, ac fe gaiff y rhestr o gofrestrau clefyd ac is-ddangosyddion eu hadolygu ar gyfer mynegeion yn y dyfodol.

Ansawdd data

Gall y ffordd y caiff cyflyrau penodol eu cofnodi mewn meddygfeydd amrywio. Gall pa mor brydlon y caiff enwau cleifion eu tynnu oddi ar gofrestrau pan gaiff cyflyrau eu gwella hefyd amrywio rhwng practisau, ac effeithio ar ein data. Yn fras, caiff enw claf ei dynnu oddi ar y gofrestr clefyd gan feddyg teulu pan benderfynir nad oes ganddo'r cyflyrau mwyach. Fodd bynnag, mae llawer o'r cyflyrau yn y dangosyddion cyflyrau cronig a chyflyrau iechyd meddwl yn rhai hirdymor ac maent yn annhebygol o wella'n llwyr.

Oherwydd yr amrywiad posibl mewn arferion cofnodi, fe wnaethom gymharu patrymau â data MALlC 2019, a dadansoddiad yn ôl awdurdod lleol a bwrdd iechyd lleol. Datgelodd hyn batrymau ansyfrdanol, gyda chydberthynas agos rhwng y cyfraddau diagnosio.  

Mae gan rai ardaloedd gyfraddau absoliwt uchel o gyflyrau cronig neu gyflyrau iechyd meddwl wedi'u diagnosio, a dylid bod yn ofalus wrth ddadansoddi'r data hyn. Fodd bynnag, ar gyfer maes MALlC a safleoedd cyffredinol y mynegai, dim ond safle cymharol ardaloedd ar y dangosydd sy'n bwysig. Gan fod cymharu'r safleoedd â data blaenorol wedi dangos cydberthynas agos, yn ôl y disgwyl, ni nodwyd unrhyw feysydd uniongyrchol a oedd yn destun pryder. 

Mae meddygfeydd teulu yng Nghymru yn y broses o symud yn gyfnodol i un cyflenwr meddalwedd ar gyfer y system sy'n cofnodi data diagnosis claf. Roedd hyn yn golygu bod nifer fach o feddygfeydd yn newid systemau pan gafodd y data ar gyfer MALlC ei dynnu. Efallai bod hyn wedi effeithio ychydig ar ansawdd data ar gyfer y meddygfeydd hyn; fodd bynnag, pan gynhaliwyd prosesau sicrhau ansawdd ar y data, ar y cyfan gwelwyd bod cydberthynas dda rhwng tueddiadau data dangosyddion â rhai MALlC 2019 felly nid oes gennym unrhyw reswm dros amau effaith sylweddol.

Data'r enwadur (poblogaeth)

Mae'r dangosyddion ym maes iechyd MALlC wedi'u safoni'n anuniongyrchol yn ôl oedran-rhyw er mwyn addasu ar gyfer y nifer ddisgwyliedig o achosion o glefydau yn y boblogaeth sylfaenol. Mae hyn yn golygu bod y mynegai yn gallu nodi ardaloedd lle y ceir amddifadedd iechyd y tu hwnt i effaith oedran a rhyw.

Ar gyfer yr enwadur, rydym wedi defnyddio'r Amcangyfrifon Poblogaeth Ardal Fach diweddaraf sydd ar gael (canol 2022) wedi'i lawrlwytho ar adeg prosesu (Hydref 2025), llai poblogaeth y carchardai (2022). Mae hyn yn golygu y gellir cynnal y dadansoddiadau sydd eu hangen er mwyn safoni'r cyfraddau ar gyfer effaith proffiliau oedran a rhyw gwahanol mewn ardaloedd gwahanol. Mae hefyd yn fras gyson ag enwaduron a ddefnyddir ym meysydd amddifadedd incwm, amddifadedd cyflogaeth ac amddifadedd diogelwch cymunedol MALlC.

Fel opsiwn arall, gallem fod wedi defnyddio data'r gofrestr cleifion. Fodd bynnag, nid oedd y data a oedd ar gael i'w defnyddio yn caniatáu i ni safoni cyfraddau yn ôl oedran-rhyw gan ddefnyddio'r ffynhonnell hon. Hefyd, mae SYG wedi cyhoeddi asesiad o ansawdd data cofrestr cleifion y GIG. Mae'r asesiad hwn yn esbonio bod nifer o broblemau yn gysylltiedig â'r gofrestr cleifion pan gaiff ei defnyddio at ddibenion ystadegol. Mae nifer o broblemau yn gysylltiedig â'r ffynhonnell o ran cwmpas rhy eang a chwmpas anghyflawn, fawr ddim gwaith archwilio a'r potensial ar gyfer effeithiau ystumiol oherwydd ei rôl ym maes cyllid meddygon teulu. Bydd effaith y rhain yn amrywio yn ôl daearyddiaeth, oedran a rhyw.

Addasu data

Mae rhai o drigolion Cymru sydd â chyflyrau iechyd wedi'u diagnosio na fyddent yn cael eu cynnwys yn y data a gofnodir gan feddygon teulu yng Nghymru, ac rydym wedi addasu ar gyfer y rhain mewn dwy ffordd.

• Mae dros 13,000 o drigolion Cymru wedi'u cofrestru â darparwyr gofal sylfaenol yn Lloegr. Rydym wedi addasu'r cyfraddau ar gyfer y 23 o ardaloedd bach gyda mwy na 100 o drigolion sydd wedi'u cofrestru yn Lloegr, sy'n cyfrif am dros 12,000 o'r 13,000 o bobl yr effeithir arnynt. Addaswyd y cyfraddau wedi'u safoni drwy eu graddio i fyny er mwyn adlewyrchu nifer y trigolion nad oes gennym ddata ar eu cyfer, am nad oes gennym wybodaeth am unrhyw ddiagnosisau a wneir dros y ffin.
• Mae carcharorion yn debygol o barhau i fod wedi'u cofrestru â meddyg teulu yn eu cyfeiriad cartref yn hytrach na meddyg teulu sy'n lleol i'w carchar tra byddant yn bwrw eu dedfryd. Felly, rydym wedi didynnu nifer y carcharorion o'r amcangyfrifon poblogaeth (enwadur) cyn i ni gyfrifo'r cyfraddau wedi'u safoni.

Mae safoni anuniongyrchol yn golygu cymhwyso cyfraddau sy'n benodol i oedran a rhyw a nodwyd ar lefel genedlaethol at strwythur poblogaeth pob ACEHI. Y rheswm dros ddefnyddio'r dull safoni yn ôl oedran a rhyw ar gyfer dangosyddion iechyd MALlC yw addasu'r dangosyddion er mwyn darparu ar gyfer dosbarthiadau oedran a rhyw gwahanol ym mhoblogaethau ACEHIau. Er enghraifft, byddid yn disgwyl gweld cyfradd marwolaethau uwch mewn poblogaeth sy'n heneiddio nag mewn un sy'n cynnwys teuluoedd ifanc yn bennaf. Mae safoni yn ceisio addasu ar gyfer y gwahaniaethau hyn yn y boblogaeth.

Amcangyfrifir nifer yr achosion disgwyliedig (ar gyfer MALlC y rhain yw salwch hirdymor, canser, cyflyrau iechyd cronig a chyflyrau iechyd meddwl, a marw cyn pryd) ar gyfer pob grŵp oedran-rhyw mewn ACEHI drwy luosi nifer y bobl yn y grŵp oedran-rhyw penodol yn yr ACEHI â'r gyfradd sy'n benodol i oedran a rhyw a nodwyd ar gyfer Cymru gyfan ar gyfer pob grŵp oedran-rhyw. Cyfrifir cyfanswm yr achosion disgwyliedig ar gyfer yr ACEHI drwy adio nifer yr achosion disgwyliedig ar gyfer pob grŵp oedran-rhyw at ei gilydd. Y gymhareb safoni (e.e. nifer yr achosion o ganser) ar gyfer pob ACEHI yw nifer yr achosion a nodwyd yn yr ACEHI wedi'i rannu â nifer yr achosion disgwyliedig.

cymhareb safoni = achosion a nodwyd / achosion disgwyliedig

Gellir cael cyfradd safoni anuniongyrchol yn ôl oedran a rhyw drwy luosi'r gymhareb safoni ar gyfer yr ACEHI â'r gyfradd fras ar gyfer Cymru gyfan. Cyfradd fras Cymru yw nifer yr achosion a nodwyd yng Nghymru wedi'i rannu â phoblogaeth Cymru. Mynegir y canlyniad fel cyfradd fesul 100,000 o bobl.

cyfradd safoni anuniongyrchol = standardised ratio x cyfradd fras Cymru x 100,000