Ymchwil yn edrych ar ffyrdd o wella’r Cynllun Cyflogwr Hyderus o ran Anabledd yng Nghymru - Rhwystrau posibl i newid

Yn ogystal â myfyrdodau ar y Cynllun Cyflogwr Hyderus o ran Anabledd cyfredol, cafwyd trafodaethau ymhlith cyfranogwyr ynglŷn ag unrhyw rwystrau rhag diwygio'r cynllun presennol.

Un rhwystr y bu’r cyfranogwyr yn ei grybwyll ar draws y tri grŵp ffocws oedd capasiti’r rhanddeiliaid. Soniodd rhai Sefydliadau Pobl Anabl yn arbennig mai capasiti bach oedd ganddynt ar hyn o bryd i gymryd rhan yn y cynllun presennol neu unrhyw gynllun yn y dyfodol ac y byddai angen adnoddau ariannol ychwanegol.

Sawl SPA sydd yng Nghymru? Llai na 30, efallai, hyd y gwyddom. A dyna'r peth olaf a ddyfynnwyd i mi. Rwy'n gwybod bod Sefydliad X yn gwneud ymdrech i ddatblygu rôl y Sefydliadau Pobl Anabl. Ond nid oes gennym unrhyw gapasiti o gwbl. Rydyn ni'n treulio llawer o amser yn cefnogi pobl sydd mewn cyflogaeth, sy'n profi camwahaniaethu lle mae'r cyflogwr yn ceisio cael gwared arnyn nhw. (Cyfranogwr grŵp SPA)

Trafodwyd y gofyniad i roi cymorth. Byddai angen i SPA ddatblygu'r seilwaith angenrheidiol i sicrhau bod cyflogwyr yn cael eu cefnogi â pholisïau a gweithdrefnau perthnasol sy'n cael eu llywodraethu'n dda i gynnal safonau ansawdd.

Rwy'n credu mewn gwirionedd, o ran ariannu Sefydliadau Pobl Anabl, ein bod ni'n mynd i weld llai o hynny, nid mwy. Rwy'n credu o ddifrif na fydd unrhyw siawns o unrhyw SPA yn cael ei ariannu i ddarparu unrhyw beth fel hyn. (Cyfranogwr grŵp SPA)

Byddai angen i chi gael digon o arian i dalu cyflogau cyn i chi hyd yn oed ddechrau ymgymryd â gweithgaredd gwerthuso. Felly, er y gallai hynny fod yn ffrwd incwm i chi, mae'n rhaid i chi allu talu'r staff i gael eu cyflogi yn eich sefydliad. (Cyfranogwr grŵp SPA)

Byddai angen 'pwrpas a rennir' rhwng gwahanol grwpiau o rhanddeiliaid sydd â buddiannau cyffredin.

Trafododd y cyfranogwyr y berthynas wael rhwng yr Adran Gwaith a Phensiynau, rhai pobl anabl a Sefydliadau Pobl Anabl. Roedd rhai cyfranogwyr yn rhannu pryderon ynghylch diffyg ymddiriedaeth a oedd yn seiliedig ar sut mae pobl anabl yn teimlo eu bod wedi cael eu gweld a'u trin yn hanesyddol ac yn cyfeirio at hynny.

Nid oes gan bobl anabl yn gyffredinol unrhyw ymddiriedaeth o gwbl mwyach. Ac mae'n mynd y tu hwnt i hynny, i fod ag ofn yr Adran Gwaith a Phensiynau. Felly, os oes gennych chi hynny ar un llaw, nid ydych chi'n mynd i gael yr hyder a'r ymddiriedaeth mewn cynllun sy'n cael ei redeg gan y sefydliad hwnnw. (Cyfranogwr grŵp undeb llafur)

Ie, o ran elfennau’r Adran Gwaith a Phensiynau. Ni allaf ateb ar ran fy sefydliad. Ond fel rhywun sy'n uniaethu fel person anabl ac yn briod â pherson anabl. Ydw, rwy'n credu, o ystyried y pryderon sydd gan ein cymunedau am yr Adran Gwaith a Phensiynau, y byddai hynny'n ddealladwy yn bendant. (Cyfranogwr grŵp cyflogwyr)

Fodd bynnag, crybwyllodd rhai cyfranogwyr hefyd fod yr Adran Gwaith a Phensiynau wedi cymryd rôl weithredol yn eu hardal leol trwy annog cyflogwyr i symud tuag at Lefel 3. Ac felly, roedd llwyddiant y cynllun yn aml yn dibynnu ar y berthynas rhwng rhanddeiliaid yn lleol a'u swyddogion yn yr Adran.

A’r broses honno, sef cyfuniad o'r 3, y swyddog mynediad, y busnes a gefnogwyd a'r hyrwyddwyr anabledd dysgu, am wn i, a arweiniodd atom yn mynd ar drywydd statws Arweinydd Anabledd. Ac mae'n rhaid i mi ddweud mai trwy’r Adran Gwaith a Phensiynau y digwyddodd hynny. Ac mae'n rhaid i mi ddweud, maen nhw'n weithgar iawn yng Ngorllewin Cymru. Felly mae’r Adran yn weithgar iawn yn hyrwyddo Hyderus o ran Anabledd yng Ngorllewin Cymru. Ni fyddem wedi dod yn Arweinydd Hyderus o ran Anabledd oni bai am ddigwyddiad gan yr Adran Gwaith a Phensiynau yr aeth ein pennaeth AD a'n Prif Swyddog Gweithredol iddo lle dywedwyd wrthynt gan ein hyrwyddwyr anabledd y dylent fod yn Arweinydd Hyderus o ran Anabledd. (Cyfranogwr grŵp cyflogwyr)

Felly, ystyriwyd bod sefydlu mwy o ymddiriedaeth rhwng rhanddeiliaid a'r Adran Gwaith a Phensiynau yn hanfodol i oresgyn y rhwystrau rhag diwygio'r cynllun presennol.

Ystyriwyd y gallai'r newid diweddar yn Llywodraeth y DU gyflwyno cyfleoedd newydd i rhanddeiliaid ymgysylltu a gweithio'n agosach â'r Adran yn y dyfodol. Roedd y cyfranogwyr yn teimlo y gallai hyn gynnwys ymgysylltu â phobl anabl a gweithio'n gydgynhyrchiol, yn debyg i'r hyn a ddangoswyd gan Lywodraeth Cymru a Llywodraeth yr Alban.

Trafodwyd rôl undebau llafur mewn perthynas â chefnogi pobl anabl yn y gweithle. Nodwyd y gallai rhai pobl anabl deimlo 'ar goll’ o ran undebau llafur, dim ond oherwydd nad oes llawer yn y farchnad lafur.

Adlewyrchwyd nad oes gan undebau llafur fawr o ran yn y cynllun presennol. Fodd bynnag, cydnabuwyd yn gadarnhaol y gall (ac y dylai) undebau llafur chwarae rhan i wella a chefnogi gwaith sefydliadol ym maes anabledd yn y dyfodol.

Ond yr hyn sy’n bwysig yw’r ymgyrch ynglŷn â'r hyn rydyn ni'n ei wneud a gwneud yn siŵr bod gan y rhai yn ein cymunedau lais ond bod hawliau anabledd wrth wraidd y gwaith hwnnw rydyn ni'n ei wneud. (Cyfranogwr grŵp undeb llafur)

Roedd cydnabyddiaeth y gallai undebau llafur fod yn cydweithio llawer mwy â Sefydliadau Pobl Anabl. Fodd bynnag, yn yr un modd â’r Sefydliadau hynny, byddai angen capasiti a chyllid er mwyn i undebau llafur chwarae mwy o ran.

Yn 2013, roedd trafodaethau i sefydlu cydlynydd cynrychioli cydraddoldeb yn yr undeb llafur. Ac yna erbyn 2015, roedd y cyllid ar gyfer y swydd honno wedi mynd. (Cyfranogwr grŵp undeb llafur)

Ystyriwyd bod y ddeddfwriaeth gyfredol yn rhwystr strwythurol. Teimlai’r cyfranogwyr fod deddfwriaeth yn aml yn canolbwyntio mwy ar achosion unigol o wahaniaethu ar sail anabledd yn hytrach na mynd i'r afael â rhwystrau ar draws sectorau. Rhannodd y cyfranogwyr uchelgais i’r rhanddeiliaid fod yn gweithio mwy gyda'i gilydd yn y dyfodol i ganfod atebion ar y cyd.

Dywedodd un cyfranogwr ei fod yn wynebu anghydfod cyflogaeth anabledd ar hyn o bryd a’i fod wedi cael cymorth ac anogaeth gadarnhaol gan gangen leol ei undeb.  Fodd bynnag, gan fod cyllid yn brin ar lefel ranbarthol, roedd yr undeb yn amharod i geisio profi'r achos a chefnogi gyda chostau cyfreithiol i fynd â'r achos ymlaen.

Cefais fy nigalonni gryn dipyn gan hynny. A minnau wedi bod yn aelod o'r Undeb ar hyd fy oes. A phan wnes i brofi gwahaniaethu yn y gweithle, a hynny ynghylch addasiadau rhesymol a methiant i wneud addasiadau rhesymol, roeddwn i'n teimlo fel nad oedd fy undeb yno i mi. Ac rwy'n credu bod hyn yn cael ei ailadrodd gan dipyn o bobl anabl sydd wedi cael profiadau yn y gweithle. (Cyfranogwr grŵp undebau llafur)

Mynegwyd y gall y mater hwn godi lle gall fod trothwyon arbennig o uchel wedi’u gosod i benderfynu pa achosion a dderbynnir oherwydd siawns prin o ennill. Nodwyd gan un cyfranogwr na fyddai rhai undebau am gael eu gweld yn colli achosion gwahaniaethu gan y gallent 'golli eu 'dylanwad' yn y dyfodol efallai’.

Byddai'n ddiddorol gweld sawl un o'r arweinwyr mawr hyn sy'n cyflogi llawer o bobl, sawl achos o wahaniaethu ar sail anabledd y bu’n rhaid iddynt ddelio â nhw. Oherwydd bydd hynny'n cyfleu go iawn a yw'r nod barcud hwn yn gwneud unrhyw wahaniaeth o gwbl. (Cyfranogwr grŵp)

Dywedodd cyfranogwyr o'r grŵp ffocws undebau llafur fod trafodaethau’n mynd rhagddynt ynglŷn â'r mater hwn o gyfraith ac ymrwymiad o'r newydd gan undebau llafur i adolygu'r trothwyon i fynd ag achosion yn eu blaenau yn y dyfodol.