Concrit Awyredig Awtoclafiedig Cyfnerth (RAAC): cwestiynau cyffredin

Mae Concrit Awyredig Awtoclafiedig Cyfnerth yn fath o goncrit ysgafn a ddefnyddiwyd wrth adeiladu llawer o adeiladau rhwng y 1950au a'r 1990au.

Mae RAAC yn awyredig iawn, ac mae iddo wahanol briodweddau o ran deunydd o’i gymharu â choncrit confensiynol. Fe'i ceir yn bennaf mewn toeau, weithiau mewn lloriau a waliau. Yn weledol, gall planciau RAAC edrych yr un fath â choncrit wedi'i rag-gastio, a gellir eu cuddio uwchben nenfydau ffug. Darllenwch esboniad manylach gan Sefydliad y Peirianwyr Strwythurol.

Mae ei bresenoldeb wedi'i gadarnhau mewn amrywiaeth o eiddo'r sector cyhoeddus gan gynnwys ysgolion ac ysbytai ledled y Deyrnas Unedig.

Mae llywodraethau'r DU wedi bod yn ymwybodol o rai o wendidau RAAC ers y 1990au.

Mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn gweithio gyda Llywodraeth y DU a llywodraethau datganoledig eraill ers 2018 i ystyried y goblygiadau posibl o ran rheoli adeiladau sy'n cynnwys RAAC.

Ym mis Mai 2019, tynnodd rhybudd gan y Pwyllgor Sefydlog ar Ddiogelwch Strwythurol (SCOSS) (corff annibynnol yn y DU) sylw at bryderon sylweddol am ddiogelwch strwythurol eiddo sy'n cynnwys RAAC.

Gwnaed cyfres o ddatganiadau Gweinidogol gan Lywodraeth Cymru ar RAAC ar ôl i Lywodraeth y DU (yr Adran Addysg) rannu ei thystiolaeth newydd ar 3 Medi 2023:

• Y diweddaraf ar Goncrit Awyredig Awtoclafiedig Cyfnerth yn yr ystad gyhoeddus
• 15 Medi 2023 diweddariad addysg ar Goncrit Awyredig Awtoclafiedig Cyfnerth
• 13 Medi 2023 Concrit Awyredig Awtoclafiedig Cyfnerth (RAAC) ar draws GIG Cymru
• 12 Medi 2023 Datganiad llafar gan Weinidog y Gymraeg ac Addysg: Y newyddion diweddaraf RAAC mewn ysgolion ar Senedd.cymru
• 11 Medi 2023 Cynhadledd i'r wasg y Prif Weinidog (sgript ar gael ar gais)
• 8 Medi 2023 Y diweddaraf ar Goncrit Awyredig Awtoclafiedig Cyfnerth yn yr ystad gyhoeddus
• 4 Medi 2023 Concrit Awyredig Awtoclafiedig Cyfnerth (RAAC) mewn sefydliadau addysg yng Nghymru

Mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn gweithio gyda Llywodraeth y DU a llywodraethau datganoledig eraill ers 2018 i ystyried y goblygiadau posibl o ran rheoli adeiladau sy'n cynnwys RAAC.

Cafodd sefydliadau'r GIG yng Nghymru eu hysbysu am y risg y gallai planciau RAAC fethu gan Bartneriaeth Cydwasanaethau GIG Cymru (NWSSP) ym mis Tachwedd 2019. Bu'n ofynnol iddynt adolygu eu holl adeiladau i weld a oedd unrhyw rai ohonynt yn cynnwys RAAC. Ar ôl i'r adolygiadau gael eu cwblhau, penodwyd peiriannydd strwythurol arbenigol ym mis Tachwedd 2022, i adolygu'r adroddiadau a'r lleoliadau lle nodwyd RAAC.

Ym mis Chwefror 2023, cyhoeddwyd rhybudd pellach i'r GIG, ar argymhelliad y peiriannydd strwythurol arbenigol er mwyn rhoi sicrwydd pellach i NWSSP a Llywodraeth Cymru. Mae gwaith yn parhau o amgylch yr arolygon a'r asesiadau sicrwydd manwl.

Cafodd awdurdodau lleol wybod am y broblem bosibl gydag RAAC drwy Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru (CLlLC) ym mis Chwefror 2020 ar ôl i'r rhybudd diogelwch gael ei gyhoeddi gan SCOSS yn 2019.

Ers mis Mawrth 2023, mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn gweithio'n agos gydag awdurdodau lleol a CLlLC. Mae nifer o awdurdodau lleol wedi cwblhau eu hadolygiad o'u hystad ysgolion ac mae'r adolygiad hwnnw yn mynd rhagddo mewn awdurdodau lleol eraill. Gofynnir nawr am fanylion unrhyw achos neu ymwybyddiaeth o RAAC mewn ysgolion fel rhan o'r ymarfer casglu data addysg blynyddol a gynhelir dros y misoedd nesaf.

Ym mis Mai 2023, comisiynodd Llywodraeth Cymru arolwg o gyflwr ac ynni yr holl ysgolion a cholegau sy’n cael eu hariannu gan y wladwriaeth. Byddai hyn yn tynnu sylw at unrhyw strwythurau yr amheuir eu bod yn cynnwys RAAC i'w harchwilio ymhellach gan beirianwyr strwythurol arbenigol.

Ar 31 Awst 2023, dywedodd Adran Addysg y DU bod digwyddiadau wedi dod i'r amlwg am RAAC mewn lleoliadau addysg. Dywedodd Gweinidogion Llywodraeth y DU bod nifer o ddigwyddiadau wedi digwydd dros gyfnod yr haf oedd yn golygu bod risg diogelwch uwch.

Mewn ymateb, mae Llywodraeth Cymru wedi comisiynu, ac wedi gofyn i berchnogion adeiladu sector cyhoeddus a/neu berchnogion ystadau a/neu'r rhai sy'n gyfrifol am reoli adeiladau, gomisiynu arolygon newydd brys o adeiladau'r sector cyhoeddus, gan gynnwys ysgolion.

Mae'r GIG yn cwblhau ei waith arolygu ar draws ei ystad.

Er mwyn deall y cwmpas yn llawn, mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn gweithio gyda'r sector cyhoeddus ehangach, gan gynnwys awdurdodau lleol a GIG Cymru, i adolygu adeiladau ac ystadau i nodi unrhyw fannau yr amheuir eu bod yn cynnwys RAAC.

Nid yw'r risg sy'n gysylltiedig â phresenoldeb RAAC yn adeiladau'r sector cyhoeddus yn fater newydd yn y sector adeiladu ac mae gwaith wedi bod yn mynd rhagddo dros amser yng Nghymru i sicrhau bod risgiau'n cael eu rheoli a bod gwaith adfer a mesurau lliniaru wedi'u rhoi ar waith lle bo'r angen.

Rydym wedi gofyn i awdurdodau lleol a chyrff cyhoeddus eraill asesu'r ystad gyhoeddus ehangach o ran presenoldeb RAAC. Mae hefyd wedi gofyn i awdurdodau lleol sydd â stoc dai am bresenoldeb RAAC mewn tai cymdeithasol. Gofynnwyd i Landlordiaid Cymdeithasol Cofrestredig wneud asesiad o'u stoc drwy Cartrefi Cymunedol Cymru.

Mae perchennog yr adeilad, a/neu berchennog yr ystad a/neu'r rhai sy'n gyfrifol am reoli safleoedd yn gyfrifol am ddiogelwch adeiladau ac am ddiogelwch gweithwyr, tenantiaid, disgyblion ac aelodau o'r cyhoedd sy'n defnyddio'r ystad.

Mae Deddf Mangreoedd Diffygiol 1972 a Deddf Diogelwch Adeiladu 2022 yn sefydlu dyletswydd gofal sydd gan adeiladwyr a'u his-gontractwyr tuag at feddianwyr eiddo y maent yn ei adeiladu, a hefyd yn sefydlu dyletswydd gofal sydd gan landlordiaid a pherchnogion adeiladau tuag at eu tenantiaid ac unrhyw drydydd partïon a allai gael eu hanafu oherwydd eu methiant i gynnal neu atgyweirio'r eiddo.

Yn dilyn y pryderon diweddar am ddiogelwch adeiladau sy'n cynnwys RAAC, fel rhan o ddyletswyddau rheoli ystadau, rhaid i berchnogion adeiladau allu nodi a oes RAAC yn bodoli a sicrhau bod mesurau wedi bod ar waith i nodi, asesu a lliniaru'n briodol unrhyw risgiau sy'n gysylltiedig â RAAC.

Mae cyfrifoldeb cyfreithiol cyffredinol ar gyflogwyr i gynnal iechyd a diogelwch a llesiant gweithwyr ac eraill sy'n bresennol ar eu safleoedd (ar hse.gov.uk).

Mae dyletswydd ar gyflogwyr hefyd i ymgynghori â'u gweithwyr, neu eu cynrychiolwyr, ar faterion iechyd a diogelwch. Mae rhagor o wybodaeth ar gael ar y dudalen 'Consulting and involving your workers' (ar hse.gov.uk).

Mae gan yr Awdurdod Gweithredol Iechyd a Diogelwch (HSE) dudalen we am reoli risg gan RAAC (ar hse.gov.uk) sy'n darparu dolenni i ddogfennau canllaw eraill, er enghraifft gan Sefydliad y Peirianwyr Strwythurol.

Mae'r Sefydliad y Peirianwyr Strwythurol yn darparu canllawiau ar archwilio ac asesu RAAC sy'n rhoi cyngor ar y ffactorau risg critigol sy'n gysylltiedig ag adeiladwaith paneli RAAC. Mae'n cynnwys dull arfaethedig o ddosbarthu'r ffactorau risg hyn a sut y gallai'r rhain effeithio ar y gwaith arfaethedig o ran adfer a rheoli RAAC.

• Planciau Concrit Awyredig Awtoclafiedig Cyfnerth (Sefydliad y Peirianwyr Strwythurol)
• Atgyfnerthu paneli Concrit Awyredig Awtoclafiedig Cyfnerth (RAAC): ymchwilio ac asesu (Sefydliad y Peirianwyr Strwythurol)
• Atgyfnerthu Concrit Awyredig Awtoclafiedig Cyfnerth (RAAC) ymchwilio ac asesu - canllawiau pellach (Sefydliad y Peirianwyr Strwythurol)

Yn yr un modd â'r holl risgiau iechyd a diogelwch sy'n gysylltiedig â safle, mae'r penderfyniad i gyfyngu mynediad neu gau ardal lle mae RAAC wedi'i gadarnhau yn eistedd gyda pherchennog yr adeilad a/neu berchennog yr ystâd a/neu'r rhai sy'n gyfrifol am reoli safleoedd.

Er mwyn cefnogi perchnogion adeiladau ac ystadau, mae'r Awdurdod Gweithredol Iechyd a Diogelwch (HSE) wedi cyhoeddi canllawiau ar reoli risg gan RAAC yn y gweithle.

Mae arbenigwyr Prifysgol Loughborough wedi bod yn astudio RAAC ers sawl blwyddyn ac maent hefyd wedi ymgymryd â phrosiect a ariennir gan GIG Lloegr ar RAAC mewn ysbytai. Mae'r camau nesaf yn eu hymchwil yma: y byd angen dysgu sut i fyw gydag RAAC o Brifysgol Loughborough.

Ar hyn o bryd mae gan Sefydliad y Peirianwyr Strwythurol Grŵp Astudio RAAC. Fe wnaethant hefyd gyhoeddi paneli Concrit Awyredig Awtoclafiedig Cyfnerth (RAAC): ymchwilio ac asesu (Sefydliad y Peirianwyr Strwythurol) y cyfrannodd yr ymchwil yn Loughborough ato.

Yn yr un modd â'r holl risgiau iechyd a diogelwch, mae'r cyfrifoldeb am unrhyw risgiau a chostau sy'n gysylltiedig ag RAAC yn nwylo perchnogion yr adeilad a/neu ystadau, landlordiaid a/neu'r rhai sy'n gyfrifol am reoli'r safle. Mae hyn yn cynnwys y costau sy'n gysylltiedig â dod o hyd i RAAC ar eu safleoedd, a'i reoli, unrhyw arolygon, a pheirianwyr strwythurol i ymchwilio i bresenoldeb a chyflwr RAAC.

Mae perchnogion adeiladau a/neu berchnogion ystadau, landlordiaid a/neu'r rhai sy'n gyfrifol am reoli'r safle, yn gyfrifol am fod yn ymwybodol o'r wybodaeth ddiweddaraf am ganllawiau gan yr Awdurdod Gweithredol Iechyd a Diogelwch a Sefydliad y Peirianwyr Strwythurol.

Mae Llywodraeth Cymru yn buddsoddi yn yr ystad gyhoeddus drwy raglenni buddsoddi cyfalaf strategol fel y Rhaglen Cymunedau Dysgu Cynaliadwy a rhaglen gyfalaf Cymru Gyfan y GIG.

Mae Llywodraeth Cymru wedi rhoi £12.8 miliwn i Fwrdd Iechyd Prifysgol Hywel Dda o gyllideb Gyfalaf Cymru Gyfan y GIG i reoli ac unioni materion RAAC a nodwyd yn Ysbyty Llwynhelyg, Hwlffordd.

Diogelwch yw'r brif flaenoriaeth o hyd a phrif gyfrifoldeb pob corff cyhoeddus yw cynnal eu hadeiladau mewn cyflwr diogel.