Fframwaith Pontio Teg - Canllawiau

Er mwyn helpu i gynllunio pontio teg, dangosodd yr Alwad am Dystiolaeth ei bod yn hanfodol diffinio’r effeithiau (y risgiau a’r cyfleoedd) o’r cychwyn cyntaf, a’u cofnodi mewn sylfaen dystiolaeth. Mae angen gwahanol fathau o ddadansoddiadau i lywio polisïau, gwaith cynllunio a strategaethau. Rhaid i ni ddeall y risgiau a’r cyfleoedd posibl a all ddeillio o’r pontio, gan eu mesur pan fo modd. Mae'r rhain yn cynnwys, ond heb fod yn gyfyngedig i, effeithiau posibl ar gyflogaeth, amodau cymdeithasol ac economaidd, rheoli tir, yr amgylchedd naturiol a diwylliant.

Mae’n arbennig o bwysig i ni ddeall sut y bydd risgiau a chyfleoedd yn cael eu dosbarthu. Bydd rhai pobl yn dioddef mwy o golledion neu fwy o galedi nag eraill. Er enghraifft, efallai bydd y rhai sy'n rhannu nodweddion gwarchodedig yn cael eu heffeithio'n wahanol. Felly, mae dadansoddi cyd-destun economaidd-gymdeithasol mewn achos o newid, cynnal asesiadau o'r effaith (er enghraifft effeithiau ar gydraddoldeb, effeithiau ar blant), a deall sut y gall cyfuniad o newidiadau lluosog gynyddu colled neu galedi yn hanfodol os ydym am gyflawni'n gadarnhaol i holl gymunedau Cymru. Mae'r un mor bwysig sicrhau bod buddion y pontio yn cael eu rhannu'n deg. Mae hyn yn golygu nodi'n rhagweithiol gyfleoedd i wella canlyniadau ar gyfer grwpiau difreintiedig a sicrhau bod gwelliannau economaidd ac amgylcheddol ac o ran iechyd yn cyrraedd pob cymuned.

Mae Llywodraeth Cymru yn cynnal y dadansoddiad hwn fel rhan o’i phrosesau datblygu polisïau, megis trwy gyfrwng asesiadau effaith integredig a thrwy ddatblygu llwybrau ar gyfer sectorau allyriadau. Bydd busnesau, y trydydd sector a chymunedau'n elwa ar ymwreiddio ystyriaethau pontio teg yn eu prosesau a'u trefniadau gwneud penderfyniadau. Mae Llyfr Gwyrdd [GOV.UK] a Llyfr Magenta [GOV.UK] Llywodraeth y DU yn darparu canllawiau ar sut i werthuso polisïau, prosiectau a rhaglenni. Mae Hwb Dyfodol yn darparu cyfleoedd i sefydliadau ddysgu oddi wrth ei gilydd a chydweithio ar syniadau ar gyfer y dyfodol a pharatoi ar gyfer dyfodol gwahanol.

Asesu'r Effeithiau a'r Cyfleoedd ar draws Sectorau Allyriadau

Mae allyriadau’n digwydd ar draws sectorau, gan gynnwys y sector tai, y sector trafnidiaeth, y sector diwydiant a busnes, y sector pŵer, y sector defnydd tir, y sector cyhoeddus a’r sector gwastraff. Trwy edrych ar dystiolaeth ar draws llwybrau’r sectorau allyriadau, gellir dadansoddi mesurau â chyd-destunau cymdeithasol, economaidd, diwylliannol ac amgylcheddol ehangach gyda’i gilydd, dros gyfnod o amser. Mae gennym fan cychwyn ar gyfer ystyried effeithiau a chyfleoedd y mesurau hyn ar draws y tymor byr, y tymor canolig a’r hirdymor  gan fod gennym rywfaint o sicrwydd eisoes ynghylch rhai targedau polisi, uchelgeisiau neu dechnolegau fesul cam.

Er mwyn adeiladu ar hyn, nod ein Galwad am Dystiolaeth oedd casglu tystiolaeth a syniadau gan amrywiaeth eang o randdeiliaid, ledled Cymru a’r DU, ac ar draws ein sectorau allyriadau. Bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i adeiladu’r sylfaen dystiolaeth er mwyn ategu gwaith cynllunio pontio teg, gan weithio gyda rhanddeiliaid fel y bo’n briodol.

Asesu’r Effeithiau a’r Cyfleoedd yn ymwneud â Chyflogaeth a Busnes   

Yn anochel, bydd unrhyw bontio economaidd yn amharu ar y farchnad lafur. Bydd pontio yn creu swyddi newydd, yn cael gwared â rhai swyddi ac yn trawsnewid swyddi eraill. Yn 2023, cyhoeddodd y Pwyllgor Newid Hinsawdd ei asesiad o’r gweithlu sero net. Daeth y Pwyllgor i’r casgliadau canlynol:

• Ni fydd y mwyafrif o weithwyr yn gweld effeithiau mawr. Bydd oddeutu un rhan o bump o weithwyr yn gweld yr effeithiau mwyaf – y rhai a gyflogir ar hyn o bryd mewn sectorau a fydd â rôl hollbwysig o ran cyflawni Sero Net, yn aml yn y degawd nesaf.
• Mae gan bontio tuag at Sero Net y potensial i greu mwy o swyddi nag a gollir, mewn sectorau carbon isel fel ôl-osod adeiladau, cynhyrchu ynni adnewyddadwy a gweithgynhyrchu cerbydau trydan.
• Mae’r pontio’n cynnig amryw byd o gyfleoedd – yn cynnwys ysgogi twf mewn meysydd â chyflogaeth hanesyddol isel a chreu gweithlu mwy amrywiol mewn sectorau sy’n gwbl greiddiol i Sero Net. Fodd bynnag, mae risgiau ynghlwm wrth y pontio hefyd.
• Mae gan y llywodraeth ysgogiadau polisi y gall eu defnyddio i gynorthwyo gweithwyr yn ystod y pontio tuag at Sero Net. Nid oes yn rhaid i’r llywodraeth ymyrryd ym mhob sector o’r economi, ond mae angen cynlluniau cliriach er mwyn gallu gwneud yn fawr o botensial y pontio a rheoli’r risgiau sydd ynghlwm wrtho. 

Er mwyn cynllunio pontio teg, mae angen i ni ddeall sut y gallai'r pontio effeithio ar weithwyr, gan gynnwys unrhyw effeithiau anuniongyrchol ar eu teuluoedd, sut y gallai gwahanol strategaethau pontio wella canlyniadau cyflogaeth. Bydd rhai rhannau o'r economi'n newid yn gyflymach wrth i gyfleoedd newydd ddod i'r amlwg, ac mewn gwahanol ffyrdd ar draws gwahanol rannau o Gymru. Gallai hyn arwain at heriau i fusnesau a gweithwyr o ran pontio’n llwyddiannus, dysgu sgiliau newydd neu ddiweddaru eu sgiliau presennol mewn da bryd er mwyn bodloni’r uchelgeisiau sero net hyn ar gyfer y dyfodol. O ran sefydliadau, gweithwyr ac eraill yr effeithir arnynt, mae’n bwysig iddynt weithio gyda’i gilydd i gynllunio’r pontio.

Asesu’r Effeithiau a’r Cyfleoedd ar gyfer Gwahanol Grwpiau mewn Cymdeithas 

Heb gynllunio priodol, efallai y bydd pobl â nodweddion gwarchodedig, pobl ar incwm is neu o grwpiau mwy agored i niwed yn wynebu risg uwch o ddioddef effeithiau negyddol y pontio i economi sero net. Er enghraifft, dengys data Cartrefi Islaw'r Incwm Cyfartalog ar gyfer Cymru fod cefndir ethnig heb fod yn wyn yn gysylltiedig â thebygolrwydd uwch y bydd pobl yn dioddef tlodi incwm cymharol, a bod byw gydag unigolyn anabl yn gwneud tlodi incwm cymharol yn fwy tebygol i blant a phobl o oedran gweithio.  Dim ond un enghraifft o groestoriadedd yw hon, gyda llawer o enghreifftiau eraill yn bodoli. Ceir dadansoddiad pellach gan y Pwyllgor Newid Hinsawdd ar yr effeithiau ar wahanol aelwydydd ym Mhennod 8 o’i adroddiad ar y Seithfed Cyllideb Carbon y DU. 

Mae yna risgiau y gallwn eu lliniaru, a chyfleoedd y gallwn wneud yn fawr ohonynt, os ydym yn deall y gwahanol grwpiau yn ein cymunedau. Gyda'r pontio o ran sgiliau, mae gennym gyfle i greu cyfleoedd cyflogaeth newydd i grwpiau sydd wedi'u tangynrychioli yn ein cymunedau. Er enghraifft, canran gymharol isel o fenywod sy’n gweithio yn y sector adeiladu [THECCC.ORG.UK], a bydd hwn yn sector pwysig wrth ôl-osod y stoc dai – efallai y bydd cyfleoedd i wneud yr yrfa yn fwy hygyrch i fenywod.

Dangosodd yr Alwad am Dystiolaeth fod cydweithio rhwng y sector cyhoeddus, busnesau, gweithwyr, undebau a chymunedau yn hanfodol ar gyfer pob penderfyniad yn ymwneud â phontio teg. Mae cyfranogiad dinasyddion yn hanfodol wrth bontio tuag at sero net er mwyn sicrhau bod y pontio yn gyfiawn ac yn deg. Rhaid i blant a phobl ifanc gael llais fel dinasyddion y dyfodol a fydd yn gorfod byw gyda gwaddol y penderfyniadau a wnawn.

Mae’n bwysig creu deialog ymhlith rhanddeiliaid er mwyn gallu rhoi’r broses bontio ar waith. Bydd y newidiadau’n effeithio ar sefydliadau, gweithluoedd, economïau lleol a chymunedau. Felly, rhaid i ni sicrhau y bydd gennym broses glir a fydd yn galluogi’r bobl o dan sylw i gymryd rhan mewn deialog. Rydym eisiau i arbenigwyr a phobl sydd â phrofiad bywyd weithio gyda'i gilydd a chyfrannu at y gwaith o gynllunio a chyflawni pontio teg. Dylid gwneud hyn mewn ffordd sy'n benodol i'r cyd-destun. 

Rhaid mynd ati mor gynnar â phosibl i bennu’r modd y gall dinasyddion gyfrannu. Dylent barhau i gyfranogi drwy gydol y broses gynllunio, y broses weithredu a’r broses werthuso, fel y bydd modd dod o hyd i broblemau ac atebion posibl drwy gydol yr holl brosesau. Gall deialog gynnar ymhlith rhanddeiliaid greu’r momentwm ar gyfer gwaith cynllunio manylach.

Mae'r ymagwedd hon yn cyd-fynd â gofynion Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol. Fodd bynnag, mae yna lawer o randdeiliaid a phartneriaid na chânt eu henwi yn Neddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol. Mae modd i lawer mwy o randdeiliaid ar draws amryfal bolisïau cymdeithasol, economaidd, diwylliannol ac amgylcheddol fod yn bartneriaid allweddol o ran arwain y pontio tuag at sero net. Hefyd, rhaid mynd ati i ddiffinio’r rolau a’r cyfrifoldebau ar gyfer cynllunio a gweithredu pontio teg tuag at Sero Net.

Arweiniad, Cydweithio, a Rolau a Chyfrifoldebau 

Er mwyn cyflawni pontio llwyddiannus a theg, bydd angen i lywodraethau, y sector cyhoeddus ehangach, cynrychiolwyr diwydiannau a busnesau, sefydliadau academaidd a chymunedau gydweithio.

Rôl Llywodraeth Cymru mewn Pontio Teg 

Bydd Llywodraeth Cymru yn cynnig arweiniad o ran ymwreiddio’r ymagwedd at bontio teg. Byddwn yn parhau i adeiladu’r sylfaen dystiolaeth a’r gallu er mwyn cynllunio a gweithredu newid. Byddwn yn gweithio gyda phartneriaid i fynd i'r afael â bylchau mewn tystiolaeth, pan fyddai tystiolaeth o'r fath yn cael effaith sylweddol ar benderfyniadau. Byddwn yn sicrhau y bydd pontio teg yn cael ei integreiddio’n effeithiol yn ein polisïau hinsawdd cenedlaethol. Wrth wneud hynny byddwn yn anelu at gydlunio a chydgyflawni gyda’r rhai y bydd y pontio tuag at sero net yn effeithio fwyaf arnynt. 

Oddi mewn i sefydliadau unigol

Os ydym am lwyddo i bontio’n deg, bydd yn hanfodol cael partneriaeth gref rhwng y sector cyhoeddus, busnesau, undebau, gweithluoedd a chymunedau lleol. Golyga hyn y bydd angen meithrin gwybodaeth a gallu ar draws holl rannau’r gymdeithas yng Nghymru, yn cynnwys ar lefel sefydliadau unigol o bob math: busnesau, awdurdodau lleol, cyrff cyhoeddus a sefydliadau’r trydydd sector. Dylai sefydliadau ddefnyddio’r fframwaith hwn i gychwyn neu ddiweddaru cynlluniau i sicrhau Pontio teg.

Cymunedau

Rhaid parhau i ymgysylltu’n weithredol gyda chymunedau, y sector gwirfoddol a rhwydweithiau cymunedol er mwyn archwilio mentrau a chyfleoedd i feithrin gallu’n ymwneud â phontio teg. Hefyd, bydd angen rhoi cymorth i bobl yn y gymuned sy’n dymuno cymryd camau i helpu eu cymuned i wneud newidiadau.

Y byd academaidd ac addysgwyr

Gall prifysgolion a sefydliadau ymchwil eraill chwarae rhan hollbwysig yn y dasg o gynllunio’r cyfnod pontio. Bydd modd iddynt fod yn bartneriaid allweddol yn y gwaith dadansoddi sy’n angenrheidiol ar gyfer cynlluniau o’r fath ac o ran ailsgilio ac ailhyfforddi. 

Yn ôl pob tebyg, bydd angen i lywodraethau, cynrychiolwyr diwydiannau, a sefydliadau academaidd gydweithio er mwyn sicrhau bod y sectorau addysg ac ymchwil yn cyd-fynd ag anghenion pontio teg. 

Rôl Llywodraeth y DU 

Mae llawer o’r ysgogiadau mwyaf pwerus o ran cyflawni pontio teg, fel pwerau dros lesiant a masnach, yn gorwedd gyda Llywodraeth y DU. Bydd Llywodraeth Cymru yn ceisio gweithio gyda Llywodraeth y DU ar faterion a gadwyd yn ôl fel y bydd modd defnyddio’r pwerau hyn yn effeithiol yng Nghymru.

Ymgysylltu â’r Cyhoedd 

Mae cyfraniad gweithwyr, cymunedau a busnesau yn hollbwysig o ran sicrhau y bydd cynlluniau a pholisïau pontio teg yn berthnasol ac yn effeithiol. Rhaid i blant gael llais fel y dinasyddion a fydd yn gorfod byw gyda gwaddol y penderfyniadau a wnawn. Mae'n bwysig hefyd fod ymgysylltu â phobl â nodweddion gwarchodedig yn cael ei flaenoriaethu, gan gynnwys cymunedau ethnig leiafrifol a phobl anabl, er mwyn sicrhau bod eu profiadau bywyd yn dylanwadu ar ein gwaith o gynllunio pontio. Mae hyn yn unol â'n hymrwymiad i gydgynhyrchu cynhwysol ar draws yr holl grwpiau gwarchodedig. 

Mae Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol yn gosod rhwymedigaeth gyfreithiol ar gyrff cyhoeddus i ystyried a chynnwys pobl o bob oed ac amrywiaeth wrth wneud penderfyniadau. Ni ellir cyflawni maint y newid sydd ei angen i fynd i'r afael â'r newid yn yr hinsawdd heb agor y drafodaeth a chymryd ymagwedd o gydgynhyrchu. Mae Cymru Sero Net: Cyllideb Carbon 2  yn ymrwymo i ddeialog ddwy ffordd ar newid yn yr hinsawdd, yn enwedig gyda’r bobl a’r cymunedau sy'n fwyaf tebygol o gael eu heffeithio gan newid yn yr hinsawdd ac o gael eu heffeithio'n negyddol gan benderfyniadau polisi yn y dyfodol. 

Mae'r Dull Ymgysylltu o amgylch y Newid yn yr Hinsawdd (2022-2026) yn nodi dull Llywodraeth Cymru o sicrhau cyfranogiad amserol ac effeithiol rhanddeiliaid wrth wneud penderfyniadau ar yr hinsawdd a chryfhau clymblaid sefydliadau Cymreig. 

Mae Strategaeth Llywodraeth Cymru ar gyfer Ymgysylltu â'r Cyhoedd  yn pennu sut mae Llywodraeth Cymru a'i phartneriaid yn cydweithio er mwyn cynorthwyo pobl a chymunedau Cymru a'u cynnwys mewn gweithredu ar yr argyfyngau hinsawdd a natur. Wrth gyflwyno’r dystiolaeth, mae’n cyfleu pa mor bwysig yw sicrhau y caiff tegwch ei ymwreiddio yn yr ymagwedd, er budd pobl Cymru a chenedlaethau’r dyfodol. Y strategaeth hon fydd y sylfaen ar gyfer sut byddwn yn cynnwys y cyhoedd yn y penderfyniadau sy’n effeithio arnynt mewn perthynas â phontio teg.

Sicrhau tegwch i grwpiau a allai gael eu heffeithio'n andwyol gan y pontio.

Mae rhaglen ymgysylltu â'r cyhoedd Gweithredu ar Newid Hinsawdd yn ymrwymo i flaenoriaethu sgyrsiau gyda grwpiau a allai gael eu heffeithio’n andwyol gan y newid yn yr hinsawdd a'r pontio. Mae cymhlethdod llawer o bynciau sy'n gysylltiedig â'r hinsawdd yn golygu bod angen mecanweithiau wedi'u teilwra i sicrhau bod y grwpiau hyn yn cael cyfleoedd i ymgysylltu'n ystyrlon a theg am yr hinsawdd drwy ddulliau allgymorth y rhaglen. Mae hyn yn gymwys hefyd wrth ddarparu cyfathrebiadau hygyrch am yr hinsawdd a sicrhau bod yr ymgyrch Gweithredu ar Newid Hinsawdd yn defnyddio sianeli cyfathrebu, negeseuon a lleisiau dibynadwy wedi'u teilwra fel bod negeseuon yn cyrraedd y grwpiau hyn. Mae'r ymgyrch genedlaethol yn darparu ffynonellau gwybodaeth defnyddiol ar gymorth i wneud dewisiadau gwyrdd o ran ynni’r cartref, teithio, bwyd ac arferion defnydd, ac yn cyhoeddi cyfleoedd i bawb gymryd rhan mewn penderfyniadau polisi fel nad oes neb yn cael ei adael ar ôl.

Gweithio ledled Cymru i ymgysylltu â'r cyhoedd 

Ynghyd â'r dull a ddisgrifir yn y ddogfen Dull Ymgysylltu ynghylch Newid Hinsawdd (2022-2026), a'r Strategaeth Ymgysylltu â'r Cyhoedd, nod digwyddiad blynyddol Wythnos Hinsawdd Cymru yw meithrin perthnasoedd â sefydliadau eraill, gan ddod â sefydliadau ledled Cymru (cyhoeddus, preifat a'r trydydd sector) at ei gilydd i rannu dysgu, ysgogi syniadau ac annog trafodaeth ar atebion ar gyfer mynd i'r afael â'r newid yn yr hinsawdd. Cyflwynwyd y gronfa Sgyrsiau am yr Hinsawdd sy'n gysylltiedig â'r digwyddiad blynyddol hwn i gefnogi cyrff cynrychiadol busnesau, mentrau cymdeithasol a grwpiau cymunedol i gynnal digwyddiadau allgymorth drwy gydol yr wythnos ac annog trafodaethau ehangach ar y newid yn yr hinsawdd.

Ein hymagwedd yw hwyluso dealltwriaeth gyffredin o’r pontio teg tuag at Sero Net ar draws y llywodraeth, ar draws sefydliadau ac ar draws cymunedau Cymru. Rydym wedi datblygu egwyddorion canllaw Pontio Teg, sy'n cefnogi'r tair rlfen ac yn cyd-fynd â Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol. Bydd hyn yn helpu i gynllunio prosesau pontio cydlynol ac effeithiol ac rydym wedi nodi camau i helpu i brif ffrydio ac integreiddio ein hymagwedd i brosesau cynllunio a gwneud penderfyniadau. 

Mae ein hymagwedd at Bontio Teg yn gyfle i ni ddatblygu golwg fwy cyfannol ar ein cynlluniau datgarboneiddio presennol a'n polisïau ar draws pob lefel o gymdeithas ac oddi mewn i sefydliadau, ynghyd ag ystyried eu heffaith yn unol â’n hymrwymiadau i ysgogi tegwch a chydraddoldeb ym mhopeth a wnawn, gan sicrhau ein bod yn cyflawni canlyniadau gwell i bawb. 

Nodir senarios pontio enghreifftiol isod a'n nod yw adeiladu ar y senarios hyn trwy ddatblygu canllawiau wedi'u targedu i raddau mwy mewn cydweithrediad â rhanddeiliaid yn y dyfodol. Gellir dod o hyd i ragor o ganllawiau yn erthygl Ganllaw Sefydliad Grantham ar Bontio Teg. Mae'r erthygl yn darparu awgrymiadau ar y camau gweithredu y gellir eu cyflawni ar lefel genedlaethol, rhanbarthol ac ar lefel y sector preifat, ac mae'n cynnwys dolenni i offerynnau, adnoddau ac astudiaethau achos eraill.

Rhanbarthol neu Sectorol

Dadansoddiad o lefel sector neu ardal ddaearyddol, sy'n cynnwys ffin cyflawni sefydliad e.e. Ardal gyflawni'r Awdurdod Lleol.

Pwy

Llywodraeth Cymru, llywodraeth leol, Byrddau Gwasanaethau Cyhoeddus, Cyfoeth Naturiol Cymru, busnesau a sefydliadau'r trydydd sector o fewn yr ardal ddaearyddol neu'r sector.

Sut

Integreiddio a llywio cynlluniau presennol – fel cynlluniau Llesiant, Datganiadau Ardal, cynlluniau Datblygu Economaidd neu ddatblygu cynlluniau Datgarboneiddio a/neu Bontio Teg ar lefel sectorol neu gymunedol.

Sefydliad

Yn canolbwyntio ar bontio sefydliad neu safle diwydiannol unigol.

Pwy

Busnes, llywodraeth leol, GIG, grwpiau cymunedol, sefydliadau eraill yn y sector cyhoeddus. 

Sut

Diweddaru cynlluniau hinsawdd a/neu fusnes presennol neu ddatblygu cynlluniau Pontio Teg penodol.

Datblygu Polisi

Yn cynnwys asesu'r angen am bolisïau yn y dyfodol i ymateb i'r bygythiadau a'r cyfleoedd, ac edrych ar effeithiau a chyfleoedd y polisi sy'n cael ei ddatblygu.    

Pwy

Llywodraeth Cymru, llywodraeth leol, GIG, Cyfoeth Naturiol Cymru a busnesau.

Sut

Offerynnau datblygu polisi fel dadansoddi opsiynau polisi ac asesiadau o'r effaith ar bolisïau.