Llesiant Cymru 2025 - Cymru lewyrchus

Awduron: Dr Thomas Nicholls a Sue Leake 

Cymru lewyrchus: Cymdeithas arloesol, gynhyrchiol, carbon isel sy’n cydnabod y terfynau sydd ar yr amgylchedd byd-eang ac sydd, o ganlyniad, yn defnyddio adnoddau mewn modd effeithlon a chymesur (gan gynnwys gweithredu ar newid yn yr hinsawdd); ac sy’n datblygu poblogaeth fedrus ac addysgedig mewn economi sy’n cynhyrchu cyfoeth ac yn cynnig cyfleoedd cyflogaeth, gan ganiatáu i bobl fanteisio ar y cyfoeth a gynhyrchir drwy gael gafael ar waith teg.

Mae’r cynnydd tymor hir tuag at nod Cymru Lewyrchus wedi bod yn gymysg, gyda chanlyniadau cyffredinol y farchnad lafur wedi gwella o'i gymharu â'r cyfnod cyn datganoli yn 1999. Mae'r cynnydd wedi bod yn llai amlwg o ran mynd i'r afael â thlodi, cynhyrchiant isel, cyflogau a lefelau incwm. Er bod cynnydd wedi ei wneud o ran datgarboneiddio, bydd angen newid yn gyflymach yn y dyfodol er mwyn cyrraedd targedau.

Mae perfformiad economaidd wedi bod yn gymysg dros y flwyddyn ddiwethaf, gyda’r data economaidd arall yn parhau i awgrymu bod yr economi yng Nghymru yn perfformio mewn ffordd debyg i economi ehangach y DU. 

Mae'r farchnad lafur wedi gwanhau gyda cholledion swyddi wedi'i ganoli mewn diwydiannau sector preifat yn bennaf.

Mae perfformiad economaidd Cymru yn parhau i fod yn wannach na’r Deyrnas Unedig drwyddi draw o ran cynnyrch economaidd (gwerth ychwanegol gros) ac incwm aelwydydd (incwm gwario gros aelwydydd ac incwm canolrifol aelwydydd), ond mae’n eithaf tebyg i rai rhannau eraill o’r Deyrnas Unedig sydd â nodweddion a phriodweddau tebyg. 

Roedd canran y bobl sy’n byw mewn tlodi incwm cymharol yn y flwyddyn ariannol 2022 i 2023 i flwyddyn ariannol 2023 i 2024 yn 22% o’i gymharu â 25% tuag at ddiwedd y ganrif ddiwethaf. Mae plant yn fwy tebygol o fod mewn tlodi incwm cymharol ar 31% yn y cyfnod tair blynedd ddiweddaraf na’r boblogaeth yn gyffredinol, ond mae amlder tlodi wedi gostwng yma hefyd. 

Mae incwm cyfartalog aelwydydd yng Nghymru yn llawer agosach at gyfartaledd y Deyrnas Unedig na’r gwerth ychwanegol gros (GVA) y pen, gyda gwahaniaethau yn dibynnu ar y mesur a ddefnyddiwyd a chyda’r bwlch lleiaf pan ddefnyddir y cartref canolrifol – sy’n cael ei ystyried yn gartref nodweddiadol ar gyfer cymhariaethau.

Mae’r bylchau hanesyddol mewn cyfraddau cyflogaeth a gweithgarwch rhwng Cymru a rhannau eraill o’r Deyrnas Unedig wedi lleihau ers troad y ganrif, gyda Chymru’n perfformio’n well na rhai rhanbarthau yn Lloegr dros y tymor canolig. Mae hyn yn newid sylweddol ers y cyfnod cyn datganoli yn y 1980au a’r 1990au.

Mae yna ganran uwch o bobl sy’n ennill llai na’r cyflog byw gwirioneddol yng Nghymru nag mewn rhannau eraill o’r Deyrnas Unedig. Yn ogystal, mae’r dystiolaeth ar agweddau eraill ar ansawdd gwaith a bylchau cyflog yn awgrymu darlun cymysg yng Nghymru. 

Mae amcangyfrifon dros dro ar gyfer 2023 yn dangos bod cyfran y bobl ifanc 16 i 24 oed a oedd mewn addysg, cyflogaeth neu hyfforddiant (86.4%) yn nesáu at y garreg filltir genedlaethol o 90%, i fyny o tua 80% yn y cyfnod 2010 i 2012. 

Mae proffil cymwysterau poblogaeth oedran gweithio Cymru wedi bod yn gwella dros amser, gan nesáu at y cerrig milltir perthnasol, gyda chynnydd yng nghyfran yr oedolion o oedran gweithio sydd â chymwysterau lefel 3 (sy'n cyfateb i Safon Uwch) a lefel 4 (sy'n cyfateb i lefel gradd) yn ystod y degawd diwethaf tra bod y gyfran heb gymwysterau wedi gostwng. 

Cynyddodd cyrhaeddiad mewn ysgolion uwchradd yn y blynyddoedd cyn y pandemig. Mae data ar gyfer blwyddyn academaidd 2023 i 2024, a welodd ddychwelyd yn llawn i drefniadau arholiadau cyn y pandemig, yn dangos gostyngiad bach yn y prif fesur (dangosydd Capio 9) ers 2022 i 2023 ac ers y flwyddyn cyn y pandemig (2018 i 2019). Mae canlyniadau plant o gefndiroedd o amddifadedd yn dal i fod yn waeth. 

Mae rheoli’r rhyngweithio rhwng twf economaidd a datblygu economi arloesol, garbon isel yn gymhleth ac yn arwain at heriau, ond mae arwyddion cadarnhaol mewn rhai sectorau. 

Ers dirwasgiad 2008, mae buddsoddi yn arloesedd cwmnïau yng Nghymru wedi amrywio. Cofnodwyd bod pethau wedi gwella rhywfaint cyn y pandemig o ran bod busnesau’n arloesi.

Fel sy’n wir ar draws y Deyrnas Unedig yn gyffredinol, mae twf yn yr economi ac mewn incwm gwirioneddol wedi bod yn araf ers dirwasgiad 2008, gan adlewyrchu twf gwael mewn cynhyrchiant.   Mae twf cynhyrchiant hefyd wedi bod yn wan yn y rhan fwyaf o wledydd datblygedig eraill, ond mae wedi bod yn arbennig o wael yn y Deyrnas Unedig. Trafodir y mater mewn rhagor o fanylder yn Adroddiad Economaidd a Chyllidol Cymru 2024. Mae’r cyfnod hir o dwf araf mewn cynhyrchiant ac incwm gwirioneddol yn ddigynsail yn y cyfnod modern. 

Dros yr hirdymor, ers 1998, a chymryd dangosyddion economaidd gyda’i gilydd, mae Cymru wedi cadw’n weddol gyson â’r Deyrnas Unedig. Er bod y perfformiad economaidd yn parhau i fod yn wan o’i gymharu â llawer o rannau eraill o’r Deyrnas Unedig, mae data cynhyrchiant dros y degawd diwethaf yn rhoi awgrym o obaith. Fodd bynnag, mae’r bwlch gyda’r Deyrnas Unedig gyfan yn dal i fodoli, ac nid yw’r Deyrnas Unedig ei hun yn perfformio’n gryf o’i chymharu â lefelau cynhyrchiant yn rhyngwladol. 

Mae gwerth ychwanegol gros (GVA) yn cynrychioli gwerth yr holl nwyddau a gwasanaethau a gynhyrchir mewn ardal. Dyma ffynhonnell yr incwm gwirioneddol y mae pobl yn ei ennill a’r sylfaen y gellir codi trethi arni i ariannu gwasanaethau cyhoeddus. 

Er bod gwerth ychwanegol gros y pen poblogaeth Cymru wedi tyfu’n weddol debyg i’r gyfradd ledled y Deyrnas Unedig ers 1998, mae’n dal yn is na bron pob un o wledydd a rhanbarthau eraill y Deyrnas Unedig. 

Mae’r data diweddaraf (ar gyfer 2023) yn dangos mai gwerth ychwanegol gros y pen yng Nghymru oedd 72.2% o gyfartaledd y Deyrnas Unedig, yr ail isaf o blith 12 gwlad y Deyrnas Unedig a rhanbarthau Lloegr, o flaen Gogledd-ddwyrain Lloegr. 

Mae perfformiad Cymru o ran gwerth ychwanegol gros y pen yn bennaf yn adlewyrchu’r lefelau cynhyrchiant cymharol isel. Mae un mesur o gynhyrchiant, gwerth ychwanegol gros yr awr a weithir, yn is yng Nghymru nag mewn gwledydd eraill yn y Deyrnas Unedig a rhanbarthau yn Lloegr. Yn 2023 roedd yn 84.9% o ffigur y Deyrnas Unedig. Ers 2004, mae cynhyrchiant yng Nghymru wedi bod rhwng 81.9% a 86.0% o gyfartaledd y Deyrnas Unedig.   

Ffigur 1.1: gwerth ychwanegol gros yr awr a weithir yng Nghymru, gan gymharu â’r Deyrnas Unedig (y DU = 100), 1998 i 2023

Image

Disgrifiad o ffigur 1.1: siart linell sy’n dangos bod gwerth ychwanegol gros (gwerth ychwanegol gros) yr awr a weithir yng Nghymru o’i gymharu â’r Deyrnas Unedig (mynegai prisiau cyfredol y Deyrnas Unedig = 100) wedi bod yn weddol sefydlog ers 1998, gyda chynhyrchiant Cymru yn parhau i fod yn is na chyfartaledd y Deyrnas Unedig.

Ffynhonnell: Dadansoddiad Llywodraeth Cymru o gynhyrchiant llafur Rhanbarthol, y Deyrnas Unedig, 1998 i 2023, SYG

Mae'r wybodaeth ddiweddaraf o arolwg arloesi’r Deyrnas Unedig (sy’n cael ei gyhoeddi bob dwy flynedd gyda’r data diweddaraf ar gyfer 2020 i 2022) yn dangos bod 31% o fusnesau Cymru yn weithredol o ran arloesi (yn seiliedig ar ddiffiniad y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd (OECD)).  Mae hyn yn golygu eu bod yn gwneud gweithgareddau fel cyflwyno cynnyrch, gwasanaethau, prosesau neu arferion neu strwythurau busnes newydd neu well; neu’n buddsoddi mewn ymchwil a datblygu neu hyfforddiant. 

Cymru oedd â’r gyfran isaf o gwmnïau arloesi o holl wledydd y Deyrnas Unedig a rhanbarthau Lloegr yn ystod y cyfnod. Mae hyn yn defnyddio lleoliad daearyddol yn seiliedig ar leoliad prif swyddfa’r busnesau. Nid yw’n glir faint o effaith y gallai hyn ei chael ar fesur arloesi yng Nghymru. Mae cyfnod diweddaraf yr arolwg (2020 i 2022) yn cynnwys pandemig COVID-19, sy’n debygol o fod wedi cael effaith ar arloesedd busnes.

Ers dirwasgiad 2008, mae buddsoddiad mewn arloesedd busnes wedi amrywio. Mae’r cyfnod diweddaraf (2020 i 2022) yn dangos gostyngiad yng Nghymru o’i gymharu â chyfnodau blaenorol, er bod gostyngiadau hefyd yng nghanrannau’r busnesau arloesedd gweithredol ym mhob un o wledydd y Deyrnas Unedig.

Ffigur 1.2: busnesau arloesedd gweithredol yng Nghymru a’r DU, rhwng 2008 i 2010 a 2020 i 2022

Image

Disgrifiad o ffigur 1.2: siart linell yn dangos bod cyfran y busnesau arloesedd gweithredol yng Nghymru wedi dilyn tuedd y Deyrnas Unedig yn agos, gyda’r ddau yn dangos gostyngiad ar gyfer cyfnod diweddaraf yr arolwg (2020 i 2022).

Ffynhonnell: Arolwg Arloesedd y DU, Yr Adran Busnes a Masnach.

Mae incwm aelwydydd yn ddangosydd gwell o ffyniant a llesiant materol pobl na mesurau cynnyrch economaidd. Mae incwm cyfartalog aelwydydd yng Nghymru yn llawer agosach at gyfartaledd y Deyrnas Unedig na gwerth ychwanegol gros (GVA) y pen, ond mae gwahaniaethau yn dibynnu ar y mesur a ddefnyddiwyd, gyda’r bwlch lleiaf wrth ystyried yr incwm canolrifol. 

Mae’r dangosydd cenedlaethol ar incwm yn defnyddio mesur incwm gwario gros aelwydydd (GDHI). Y garreg filltir genedlaethol ar incwm aelwydydd yw gwella GDHI y pen erbyn 2035. O ran y mesur hwn, mae Cymru, yn ôl y data diweddaraf (2023), wedi cynyddu 14% ers 2020. Fodd bynnag, mae’n 81% o ffigur y Deyrnas Unedig, ar ôl gostwng o 88% pan oedd y ffigur uchaf yn 2003. Mae’r gostyngiad cymharol hwn wedi ei ysgogi’n rhannol gan gynnydd mawr yn incwm aelwydydd yn Llundain, sydd wedi helpu i godi cyfartaledd y Deyrnas Unedig. 

Er mai Cymru sydd â’r ail incwm gwario gros aelwydydd isaf y pen o wledydd a rhanbarthau’r Deyrnas Unedig, mae’n cymharu’n fras ag ardaloedd yn y Deyrnas Unedig sydd â nodweddion tebyg. Mae hwn hefyd yn fesur cymedrig o incwm aelwydydd, a allai gael ei effeithio gan y ffaith mai nifer fach o aelwydydd incwm uchel iawn sydd gan Gymru. Trafodir hyn ymhellach yn Adroddiad Economaidd a Chyllidol Cymru 2024. Bydd adroddiad Economaidd a Chyllidol Cymru 2025 yn cael ei gyhoeddi ar 14 Hydref 2025.

Ffigur 1.3: incwm gwario gros aelwydydd y pen, Cymru a’r Deyrnas Unedig, 1999 i 2023

Image

Disgrifiad o ffigur 1.3: siart linell yn dangos bod incwm gwario gros aelwydydd y pen wedi cynyddu’n gyffredinol yng Nghymru a’r Deyrnas Unedig ers 1999, gyda’r gwerth i Gymru yn parhau’n is na’r Deyrnas Unedig ar draws y cyfnod amser.

Ffynhonnell: Incwm Gwario Gros Aelwydydd Rhanbarthol, SYG

Y garreg filltir genedlaethol ar gyflogaeth yw dileu’r bwlch rhwng y gyfradd cyflogaeth yng Nghymru a’r Deyrnas Unedig erbyn 2050, gan ganolbwyntio ar waith teg a chynyddu cyfranogiad grwpiau heb gynrychiolaeth ddigonol yn y farchnad lafur. 

Mae’r Arolwg Blynyddol o’r Boblogaeth yn caniatáu amcangyfrifon o ganlyniadau’r farchnad lafur ar lefel awdurdod lleol ac ar gyfer is-grwpiau o’r boblogaeth, a dyma’r ffynhonnell ar gyfer y dangosyddion cenedlaethol a’r cerrig milltir cenedlaethol cysylltiedig. Gan fod y rhan fwyaf o ddata’r farchnad lafur yn seiliedig ar arolwg ac yn anwadal, ni ddylid gor-ddehongli newidiadau tymor byr. 

Yn ôl yr Arolwg Blynyddol o'r Boblogaeth, y gyfradd cyflogaeth ar gyfer pobl rhwng 16 a 64 oed yng Nghymru oedd 73.4% yn y flwyddyn sy'n dod i ben ym mis Mawrth 2025, tra bo cyfradd y Deyrnas Unedig yn 75.4%. Mae'r ddwy gyfradd yn weddol sefydlog o'u cymharu â'r flwyddyn flaenorol. Ers diwedd Mawrth 2005, mae’r gyfradd cyflogaeth wedi cynyddu 4.0 pwynt canran yng Nghymru a 2.9 pwynt canran yn y Deyrnas Unedig, gyda’r bwlch yn y gyfradd cyflogaeth yn lleihau o 3.1 pwynt canran i 2.0 pwynt canran. 

Mae data mwy diweddar yn dangos ei bod yn ymddangos bod effeithiau COVID-19 ar y farchnad lafur a effeithiodd yn anghymesur ar rai grwpiau (fel y rheini mewn swyddi â chyflog isel neu gyflogaeth lai diogel) yn lleihau. (mae dadansoddiad pellach o’r effaith ar anghydraddoldebau ar gael yn y bennod Cymru sy'n fwy cyfartal). 

Mae adroddiad Economaidd a Chyllidol Cymru 2024 yn darparu gwybodaeth a dadansoddiad cyd-destunol eang ar gyfer perfformiad y farchnad lafur, gan ganolbwyntio'n benodol ar gyflogaeth, diweithdra ac anweithgarwch economaidd ar lefel Cymru gyfan. Nid yw'r prif ddangosyddion hyn yn gerrig milltir cenedlaethol. 

Sefydlwyd carreg filltir genedlaethol ar gymryd rhan mewn addysg a’r farchnad lafur yn 2021, sef y bydd o leiaf 90% o bobl ifanc rhwng 16 a 24 oed mewn addysg, cyflogaeth neu hyfforddiant erbyn 2050.

Mae’r amcangyfrifon dros dro ar gyfer 2023 yn dangos bod 86.4% o bobl ifanc 16 i 24 oed mewn addysg, cyflogaeth neu hyfforddiant, sydd wedi cynyddu o 86.1% yn 2022. Mae’r cynnydd yn bennaf oherwydd cynnydd mewn cyflogaeth ar gyfer pobl ifanc 19 i 24 oed. 

Gan ddefnyddio'r prif fesur o bobl ifanc mewn addysg, cyflogaeth neu hyfforddiant, bu cynnydd yng nghyfran y bobl ifanc 16 i 18 oed mewn addysg, cyflogaeth neu hyfforddiant (o 87.7% yn 2022 i 89.9% yn 2023) a gostyngiad yng nghyfran y bobl ifanc 19 i 24 oed (o 85.4% yn 2022 i 84.8% 2023). Ar gyfer pobl ifanc 16 i 18 oed, mae hyn yn dychwelyd i'r gyfradd gymharol sefydlog o 89% i 90% a welwyd rhwng 2012 a 2018.

Ffigur 1.4: canran y bobl ifanc yng Nghymru mewn addysg, cyflogaeth neu hyfforddiant, 2005 i 2023 [Nodyn 1]

Image

Disgrifiad o ffigur 1.4: siart linell sy’n dangos bod canran y bobl ifanc rhwng 16 a 18 oed yng Nghymru mewn addysg, cyflogaeth neu hyfforddiant wedi aros yn gymharol gyson ers 2005, tra bod canran y rheini rhwng 19 a 24 oed wedi disgyn yn is na 80% rhwng 2009 a 2014. Ers hynny mae wedi gwella i 84.8% yn 2023.

Ffynhonnell: Cyfranogiad pobl ifanc mewn addysg a’r farchnad lafur, Llywodraeth Cymru

[Nodyn 1] Nid yw echelin y siart yn cychwyn ar sero. 

(p): Mae’r ffigurau ar gyfer 2023 yn rhai dros dro.

Cyflwynwyd dangosydd cenedlaethol ar gyfran y gweithwyr y pennir eu cyflog drwy gydfargeinio ym mis Rhagfyr 2021, ar sail data o’r Arolwg Blynyddol o Oriau ac Enillion (ASHE). Roedd tua 53% o swyddi gweithwyr yn dod o dan drefniadau cydfargeinio yn 2024, lle mae cyflog ac amodau’n cael eu negodi rhwng cyflogwr ac undeb llafur. Mae hyn wedi aros yn gyson ers 2022 ond mae’n is nag mewn llawer o flynyddoedd blaenorol. Fodd bynnag, mae’n uwch o lawer nag ar gyfer y rhan fwyaf o wledydd eraill y Deyrnas Unedig, gan gynnwys rhanbarthau Lloegr, ac mae’n adlewyrchu’r gyfran gymharol uwch o weithwyr yng Nghymru sy’n gweithio yn y sector cyhoeddus ac ym maes gweithgynhyrchu. 

Mae’r dangosydd cenedlaethol ar gyfer gwaith teg ac enillion yn ystyried canran y bobl sy’n cael eu cyflogi ar gontractau parhaol (neu ar gontractau dros dro, ac nad ydynt yn chwilio am waith parhaol) ac sy’n ennill o leiaf y cyflog byw gwirioneddol. Mae’r cyflog byw gwirioneddol yn cael ei gyfrifo gan y Living Wage Foundation sy'n pennu’r fethodoleg. Ei nod yw adlewyrchu costau byw. 

Yn 2024, roedd 67% o bobl sydd ar gontractau parhaol (neu ar gontractau dros dro, ac nad ydynt yn chwilio am waith parhaol) yn ennill o leiaf y cyflog byw gwirioneddol, i fyny o 64% yn 2023. Mae hyn yn seiliedig ar y cyflog byw gwirioneddol ar gyfer y flwyddyn ariannol 2024i 2025 fel y’i cyhoeddwyd ym mis Hydref 2024. 

Ffigur 1.5: canran y bobl sy’n cael eu cyflogi, ar gontractau parhaol (neu ar gontractau dros dro, ac nad ydynt yn chwilio am waith parhaol) ac sy’n ennill o leiaf y cyflog byw gwirioneddol, 2012 i 2024

Image

Disgrifiad o ffigur 1.5: siart linell yn dangos bod nifer y bobl mewn cyflogaeth sy’n ennill y cyflog byw gwirioneddol yng Nghymru o leiaf, wedi cynyddu dros y flwyddyn i 67% yn 2024. Roedd y gyfres wedi gostwng yn 2023 i 64%.

Ffynhonnell: Dadansoddiad Llywodraeth Cymru o’r Arolwg Blynyddol o’r Boblogaeth

Mae carreg filltir genedlaethol wedi cael ei gosod er mwyn dileu’r bwlch cyflog rhwng y rhywiau, anabledd ac ethnigrwydd erbyn 2050. Dros yr hirdymor, mae’r bwlch cyflog rhwng y rhywiau (ar sail canolrif enillion amser llawn yr awr a heb gynnwys goramser) wedi lleihau. Ym mis Ebrill 2024, 1.9% oedd y bwlch cyflog rhwng y rhywiau (llawnamser), i lawr o 4.9% y flwyddyn flaenorol. Fe wnaeth y bwlch leihau rhywfaint yn y DU i 7.0%. 

Mae'r bwlch cyflog rhwng y rhywiau ar gyfer yr holl weithwyr yn parhau i fod yn llawer iawn uwch, sef 8.9%. Mae hyn oherwydd bod menywod yn llenwi mwy o swyddi rhan-amser sydd, o’u cymharu â swyddi llawnamser, â thâl canolrifol is yr awr.

Nid yw’r bylchau hyn yn ystyried gwahaniaethau mewn lefelau addysg a phrofiad, sy’n amrywio ar draws y rhywiau ac yn effeithio ar lefelau enillion.

Ffigur 1.6: canran y gwahaniaeth rhwng enillion canolrifol llawnamser yr awr rhwng dynion a menywod, 1999 i 2024 [Nodyn 1]

Image

Disgrifiad o ffigur 1.6: siart linell yn dangos bod y gwahaniaeth mewn enillion canolrifol llawnamser yr awr rhwng dynion a menywod wedi gostwng dros yr 20 mlynedd diwethaf ar gyfer Cymru a’r Deyrnas Unedig. Mae’r bwlch cyflog rhwng y rhywiau yng Nghymru wedi bod yn llai na’r Deyrnas Unedig ers 2013.

Ffynhonnell: Dadansoddiad Llywodraeth Cymru o’r Arolwg Blynyddol o Oriau ac Enillion, SYG

[Nodyn 1] Mae gwahaniaeth cyflog sy’n fwy na sero yn golygu bod enillion dynion yn uwch nag enillion menywod. 

Yn 2024, roedd y gwahaniaeth cyflog pobl anabl a phobl sydd ddim yn anabl yng Nghymru yn £1.18 yr awr (neu 7.8%). Mae hyn yn golygu bod gweithwyr anabl yng Nghymru yn ennill £1.18 yn llai yr awr ar gyfartaledd na phobl nad ydynt yn anabl. Mae hyn yn ostyngiad ar y flwyddyn flaenorol pan oedd y bwlch cyflog yn £1.75 (12.2%). Fodd bynnag, mae anwadalrwydd uchel yn y data gwahaniaeth cyflog ar sail anabledd sy'n golygu nad ydym yn gallu penderfynu a fu newid sylweddol ers 2015. 

Yn y flwyddyn a ddaeth i ben ym mis Rhagfyr 2024 roedd gweithwyr Du, Asiaidd ac Ethnig Leiafrifol yng Nghymru yn ennill £0.54 (3.6%) yn llai yr awr ar gyfartaledd na gweithwyr Gwyn. Mae hyn yn cymharu â gwahaniaeth cyflog ar sail ethnigrwydd o £1.93 (neu 13.8%) yn 2023. Fodd bynnag, yn debyg iawn i’r bwlch cyflog ar sail anabledd, mae anwadalrwydd uchel yn y data gwahaniaeth cyflog ar sail ethnigrwydd sy'n golygu nad ydym yn gallu penderfynu a fu newid sylweddol ers 2015. 

Mae gwahaniaethau cyflog ar sail anabledd ac ethnigrwydd yn seiliedig ar enillion canolrifol yr awr ar gyfer pob gweithiwr.

Oherwydd bod y data ar gyfer y bwlch cyflog ar sail ethnigrwydd yng Nghymru yn anwadal iawn, dylid ystyried newidiadau tymor byr ochr yn ochr â thueddiadau hirdymor lle bo hynny’n bosibl. Ers 2019, mae’r bwlch cyflog ar sail ethnigrwydd wedi gweld cynnydd cyffredinol lle mae enillion cyfartalog fesul awr gweithwyr Gwyn wedi cynyddu 31.8% ac mae’r enillion cyfartalog fesul awr ar gyfer gweithwyr Du, Asiaidd ac Ethnig Leiafrifol wedi cynyddu 28.8%.

Tlodi incwm cymharol

Pobl sy’n byw mewn tlodi incwm cymharol yw’r rhai sy’n byw mewn aelwyd lle mae cyfanswm incwm yr aelwyd o bob ffynhonnell yn llai na 60% o incwm cyfartalog aelwydydd y Deyrnas Unedig (fel sy’n cael ei roi gan y canolrif).

Ar gyfer rhanbarthau a gwledydd y Deyrnas Unedig, mae’r data diweddaraf a gyhoeddwyd ar gyfer y cyfnod o dair blynedd rhwng y blynyddoedd ariannol 2021 i 2022 a 2023 i 2024. 

Rhwng 2021 to 2022 a 2023 i 2024, roedd 22% o holl bobl Cymru yn byw mewn tlodi incwm cymharol (ar ôl talu costau tai). Mae plant yn fwy tebygol o fod mewn tlodi incwm cymharol ar 31% yn y cyfnod tair blynedd ddiweddaraf nag oedolion o oedran gweithio (21%) a phensiynwyr (16%).

Mae canran y bobl sy’n byw mewn tlodi incwm cymharol wedi bod yn gymharol sefydlog yng Nghymru ers dros 18 mlynedd, gyda phlant yn fwy tebygol o fod mewn tlodi incwm cymharol na’r boblogaeth yn gyffredinol. Er bod cyfraddau’r bobl sy’n byw mewn tlodi incwm cymharol yng Nghymru wedi cynyddu i blant ac wedi gostwng i bensiynwyr yn y cyfnod diweddaraf, nid oedd yr un o’r newidiadau hyn yn arwyddocaol yn ystadegol.

Ffigur 1.7: canran o bob grŵp oedran yng Nghymru sy’n byw mewn tlodi incwm cymharol (ar ôl costau tai), cyfartaleddau tair blynedd ariannol [Nodyn 1]

Image

Disgrifiad o ffigur 1.7: siart linell yn dangos pobl yng Nghymru sy’n byw mewn tlodi incwm cymharol (ar ôl talu costau tai) o 1997 ymlaen. Mae canran y bobl sy’n byw mewn tlodi incwm cymharol wedi bod yn gymharol sefydlog yng Nghymru ers dros 18 mlynedd, gyda phlant yn fwy tebygol o fod mewn tlodi incwm cymharol na’r boblogaeth yn gyffredinol.

Ffynhonnell: Dadansoddiad Llywodraeth Cymru o set ddata Cartrefi Islaw’r Incwm Cyfartalog, yr Adran Gwaith a Phensiynau, yn seiliedig ar yr Arolwg o Adnoddau Teulu

[Nodyn 1] Nid yw’r amcangyfrifon ar gyfer cyfnodau sy’n cwmpasu 2020 i 2021 yn cynnwys y data a gasglwyd yn ystod 2020 i 2021 yn y cyfrifiadau. Ar gyfer y tri chyfnod hynny, mae amcangyfrifon a gyfrifwyd yn flaenorol fel cyfartaleddau treigl tair blynedd yn seiliedig ar gyfartaleddau treigl dwy flynedd sy’n hepgor data arolwg 2020i 2021. Mae amcangyfrifon 2020 i 2021 yn annibynadwy gan eu bod yn seiliedig ar ddata a gasglwyd yn ystod blwyddyn gyntaf pandemig y coronafeirws (COVID-19), pan effeithiodd rheolau’r cyfyngiadau symud yn ddifrifol ar brosesau casglu data.

Ystyrir bod rhywun mewn tlodi parhaus os yw ef neu hi mewn tlodi incwm cymharol mewn o leiaf tair o bob pedair blynedd yn olynol. Mae data o arolwg Understanding Society yn dangos bod tebygolrwydd o 12% y byddai unigolyn yng Nghymru mewn tlodi parhaus rhwng 2019 a 2023 (ar ôl talu costau tai). Roedd plentyn yng Nghymru ychydig yn fwy tebygol o fod mewn tlodi parhaus, sef 16%.

Amddifadedd materol

Mae amddifadedd materol yn fesur o safonau byw, a diffinnir bod unigolyn yn byw mewn amddifadedd materol os nad yw’n gallu cael gafael ar nifer penodol o nwyddau a gwasanaethau. 

Daw'r data ar amddifadedd materol o Arolwg Cenedlaethol Cymru.. Roedd parhau â chyfyngiadau pandemig COVID-19  i fewn i flwyddyn ariannol 2021 i 2022 wedi effeithio ar fesur amddifadedd materol. Roedd y cyfyngiadau a oedd ar waith yn effeithio ar fynediad pobl at rai cyfleoedd neu wasanaethau cymdeithasol, waeth beth fo’r amddifadedd neu’r cyfyngiadau ariannol. 

Mae materion gwaith maes ar gyfer Arolwg Cenedlaethol Cymru yn 2024 i 2025 wedi arwain at feintiau sampl llai nag yn y blynyddoedd blaenorol a rhai gwahaniaethau yng nghyfansoddiad y sampl. Gall hyn gael effaith ar yr amcangyfrifon o amddifadedd materol ar gyfer eleni. Gweler adroddiad ansawdd Arolwg Cenedlaethol Cymru am ragor o wybodaeth.

Yn y blynyddoedd cyn y pandemig, gostyngodd canran yr oedolion o oedran gweithio mewn amddifadedd materol o 19% yn 2017 i 2018 i 16% yn 2019 i 2020. Roedd gostyngiad hefyd mewn amddifadedd materol ymysg pensiynwyr (o 7% i 4% yn y cyfnod).  

Yn fwy diweddar, rhwng 2021 i 2022 a 2024 i 2025, cododd lefelau amddifadedd materol rhwng 2021 i 2022 a 2022 i 2023 ar gyfer oedolion o oedran gweithio i 19% cyn disgyn yn ôl i 14% yn 2024 i 2025. Mae lefelau amddifadedd materol ar gyfer pensiynwyr wedi aros o gwmpas 4% i 5% ers 2018 i 2019. 

Mae data cynharach o 2022 i 2023 yn dangos fod 25% o’r bobl a oedd â phlant yn eu haelwyd mewn amddifadedd materol, o’i gymharu ag 11% o bobl mewn aelwydydd heb blant. Fodd bynnag, roedd gan gyfran is o rieni blant a oedd yn profi amddifadedd materol eu hunain (9%).  Roedd hyn yn gynnydd o’r adeg y’i mesurwyd diwethaf yn 2019 i 2020, pan oedd gan 6% o rieni blant a oedd yn profi amddifadedd materol.

Ffigur 1.8: canran y bobl mewn amddifadedd materol yng Nghymru, y blynyddoedd ariannol a ddaeth i ben 2016-17 i 2024-25 [Nodyn 1] [Nodyn 2] [Nodyn 3] [Nodyn 4]

Image

Disgrifiad o ffigur 1.8: graff llinell yn dangos bod cyfran yr oedolion o oedran gweithio a phensiynwyr a oedd mewn amddifadedd materol wedi gostwng cyn y pandemig tra bod y duedd ar gyfer plant yn gymharol sefydlog. Mae’r gyfran ar gyfer pob un o’r grwpiau hyn wedi codi eto yn 2022 i 2023 cyn disgyn i o gwmpas lefelau 2021 i 2022 yn 2024 i 2025 (lle mae data ar gael). 

Ffynhonnell: Arolwg Cenedlaethol Cymru 

[Nodyn 1] Ni chasglwyd data amddifadedd materol ar gyfer blwyddyn arolwg 2020 i 2021.

[Nodyn 2] Ar gyfer 2021 i 2022 a 2022 i 2023, nid oes modd cymharu ystadegau amddifadedd materol yn gwbl deg â’r cyfnod cyn y pandemig. Fe wnaeth yr Arolwg Cenedlaethol newid o arolwg wyneb yn wyneb i arolwg dros y ffôn, a gallai hyn fod wedi dylanwadu ar sut y gwnaeth yr ymatebwyr ateb y cwestiynau amddifadedd materol

[Nodyn 3] Mae materion gwaith maes ar gyfer Arolwg Cenedlaethol Cymru yn 2024 i 2025 wedi arwain at feintiau sampl llai nag yn y blynyddoedd blaenorol a rhai gwahaniaethau yng nghyfansoddiad y sampl. Gall hyn gael effaith ar yr amcangyfrifon o amddifadedd materol ar gyfer eleni

[Nodyn 4] Nid yw canran y plant mewn amddifadedd materol ar gael ar gyfer blwyddyn yr arolwg 2024 i 2025. 

Incwm a wariwyd ar gostau tai

Mae’r dangosydd cenedlaethol ar ganran yr aelwydydd sy’n gwario 30% neu fwy o’u hincwm ar gostau tai yn seiliedig ar ddata o Arolwg Adnoddau Teulu yr Adran Gwaith a Phensiynau. 

Ar gyfer y cyfnod diweddaraf (blynyddoedd ariannol 2021 i 2022 i 2023 i 2024), roedd 15% o aelwydydd yn gwario 30% neu fwy o’u hincwm ar gostau tai, ond mae hyn yn amrywio o ran deiliadaeth. 

Mae 3% o aelwydydd sy’n berchen ar eu cartref eu hunain yn llwyr a 8% o’r rhai sy’n berchen ar gartref gyda morgais yn gwario 30% neu fwy o’u hincwm ar gostau tai. Mae'r canrannau'n uwch ar gyfer deiliadaethau eraill, gyda 37% o'r rhai mewn tai rhent preifat a 36% o'r rhai mewn tai rhent cymdeithasol yn gwario 30% neu fwy o'u hincwm ar gostau tai.

Er ei bod yn ymddangos bod canran yr aelwydydd sy'n gwario 30% neu fwy o'u hincwm ar gostau tai wedi gostwng yn ddiweddar (roedd y ffigurau ar gyfer y cyfnod 2011 i 2012 i 2013 i 2014 oddeutu 19%), mae'n bwysig nodi bod y ffigurau hyn yn seiliedig ar ganlyniadau'r Arolwg o Adnoddau Teulu (FRS) sydd â sampl fach ar gyfer Cymru, ac mae'n annhebygol bod y newidiadau o un flwyddyn i'r llall yn ystadegol arwyddocaol. Felly, rydym yn eich cynghori i fod yn ofalus wrth edrych ar y newidiadau dros amser. Fodd bynnag, sylwch elfen incwm y dangosydd yn ystod y cyfnodau diweddaraf yn cynnwys cynnydd yng nghefnogaeth y wladwriaeth (er enghraifft taliadau’r cymorth tanwydd, taliadau’r cynllun cymorth Costau Byw) yn ogystal â thaliadau llog uwch ar gynilion o ganlyniad i’r cyfraddau llog uwch. Ar ben hynny, efallai nad yw'r cynnydd a welwyd yng nghyfraddau llog morgeisi yn dilyn y cynnydd yng nghyfradd sylfaenol Banc Lloegr o hydref 2022 ymlaen wedi effeithio ar lawer o aelwydydd ar forgeisi cyfradd sefydlog yn ystod y cyfnod, os nad yw eu morgeisi cyfradd sefydlog wedi dod i ben eto. 

Sylwch nad yw'r dangosydd hwn yn cynnwys costau ynni aelwydydd, sydd wedi bod yn codi yn ystod y blynyddoedd diwethaf, na chostau sydd ddim yn gysylltiedig â thai y mae aelwydydd yn eu hwynebu (e.e. bwyd) a fydd wedi cael effaith ehangach ar aelwydydd.

Tlodi tanwydd 

Mae costau ynni aelwydydd wedi bod yn gyfnewidiol ers dechrau 2022 pan gododd prisiau ynni'n sydyn, gan gyrraedd uchafbwynt yn niwedd 2022. Maent wedi gostwng ers hynny ond maent yn dal yn llawer uwch na'r prisiau cyn 2022.

Yn y flwyddyn ariannol 2024i 2025, amcangyfrifwyd bod bil ynni cartref cyfartalog (ar sail defnydd safonol o ynni) yn £1,850, sydd 37% yn uwch nag yn 2021 i 2022. Mae cynnydd o'r fath mewn prisiau wedi effeithio ar nifer yr aelwydydd yr amcangyfrifir eu bod mewn tlodi tanwydd, gan eu bod yn debygol o fod yn gynnydd mwy na’r newidiadau i incwm.

Ystyrir bod aelwyd mewn tlodi tanwydd os nad ydynt yn gallu cadw eu cartref yn gynnes am gost resymol. Yng Nghymru, caiff hyn ei fesur fel unrhyw aelwyd a fyddai'n gorfod gwario mwy na 10% o'i hincwm ar gynnal trefn wresogi foddhaol. Mae unrhyw aelwyd sy'n gorfod gwario mwy nag 20% yn cael ei diffinio fel un sydd mewn tlodi tanwydd difrifol.

Mae'r amcangyfrifon diweddaraf sydd wedi'u modelu ar gyfer mis Hydref 2024 yn dangos yr amcangyfrifwyd bod 340,000 o aelwydydd yng Nghymru (1 o bob 4 aelwyd) mewn tlodi tanwydd. Mae hyn i fyny o tua 1 o bob 7 aelwyd ym mis Hydref 2021. Amcangyfrifir bod 63,000 o aelwydydd yng Nghymru (1 o bob 20 aelwyd) yn byw mewn tlodi tanwydd difrifol yn 2024.

Mae proffil cymwysterau poblogaeth oedran gweithio Cymru wedi bod yn gwella dros amser, er bod toriad yn y gyfres rhwng 2021 a 2022 oherwydd newidiadau i’r cwestiynau ar gymwysterau yn yr Arolwg Blynyddol o’r Boblogaeth, sydd nawr yn adlewyrchu’r fframwaith cymwysterau presennol.

Sgiliau a chymwysterau yw'r un dylanwad mwyaf ar incwm pobl ac ar eu siawns o fod mewn gwaith. 

Yn 2024, roedd 46.4% o oedolion o oedran gweithio (18 i 64 oed) wedi cymhwyso i lefel addysg uwch o leiaf (lefel 4), i fyny o 45.0% yn 2023. Mae cyfran y boblogaeth oedran gweithio sydd ag o leiaf gymwysterau addysg uwch wedi cynyddu’n sylweddol yn ystod y 15 mlynedd diwethaf; gan godi 12 pwynt canran yn y cyfnod rhwng 2009 a 2021, gan barhau i godi ers hynny.

Un o’r cerrig milltir cenedlaethol ar gymwysterau yw y bydd 75% o oedolion o oedran gweithio yng Nghymru yn gymwys i lefel 3 neu uwch erbyn 2050. Yn 2024, roedd 68.6% o oedolion o oedran gweithio yng Nghymru wedi cymhwyso i lefel 3 neu uwch.

Rhwng 2008 a 2021, roedd gostyngiadau mawr yng nghyfran yr oedolion o oedran gweithio heb gymwysterau. 7.9% oedd y gyfran hon yn 2024. Roedd cyfran yr oedolion o oedran gweithio a oedd wedi cymhwyso i lefel 2 o leiaf (sy’n cyfateb i 5+ TGAU gradd A* i C) yn 87.6% yn 2024.

Mae oedolion hŷn yn fwy tebygol o fod heb unrhyw gymwysterau nag oedolion iau. 

Yn y boblogaeth oedran gweithio, nid oedd gwahaniaeth sylweddol yng nghyfran y dynion a'r menywod oedd heb unrhyw gymwysterau. Ond, mae menywod yn fwy tebygol o feddu ar gymwysterau lefel 4 neu uwch.

Ffigur 1.9: lefel y cymwysterau uchaf a ddelir gan oedolion o oedran gweithio, 2008 i 2024 [Nodyn 1]

Image

Disgrifiad o ffigur 1.9: mae lefelau cymwysterau yng Nghymru wedi cynyddu’n raddol ers 2008, er bod toriad yn y gyfres rhwng 2021 a 2022 oherwydd materion yn ymwneud â chymharu. 

Ffynhonnell: Dadansoddiad Llywodraeth Cymru o’r Arolwg Blynyddol o’r Boblogaeth, SYG 

[Nodyn 1] Ni ellir cymharu amcangyfrifon ar gyfer 2022 ymlaen â blynyddoedd blaenorol yn dilyn newidiadau i’r cwestiynau ar gymwysterau Arolwg Blynyddol o’r Boblogaeth.

Y garreg filltir genedlaethol arall ar gymwysterau yw y bydd canran yr oedolion o oedran gweithio sydd heb gymwysterau yn 5% neu lai ym mhob awdurdod lleol yng Nghymru erbyn 2050. Yn 2024, roedd gan chwech o'r 22 awdurdod lleol yng Nghymru 5% neu lai o oedolion o oedran gweithio heb unrhyw gymwysterau – Ceredigion (2.3%), Powys (3.1%), Wrecsam (3.2%), Sir Fynwy (3.9%), Gwynedd (4.0%), Bro Morgannwg (4.2%). Roedd cyfran yr oedolion o oedran gweithio heb unrhyw gymwysterau ar ei huchaf ym Mlaenau Gwent (13.8%) a Rhondda Cynon Taf (13.6%). 

Ffigur 1.10: cyfran y boblogaeth oedran gweithio heb unrhyw gymwysterau yn ôl awdurdod lleol, 2024

Image

Disgrifiad o ffigur 1.10: siart far yn dangos cyfran y boblogaeth oedran gweithio heb unrhyw gymwysterau ym mhob awdurdod lleol yn 2024. Mae'r gyfran yn llai na 5% yng Ngheredigion, Powys, Wrecsam, Sir Fynwy, Gwynedd a Bro Morgannwg, ond mae dros 13% ym Mlaenau Gwent a Rhondda Cynon Taf.

Ffynhonnell: Dadansoddiad Llywodraeth Cymru o’r Arolwg Blynyddol o’r Boblogaeth, SYG

Cynyddodd cyrhaeddiad mewn ysgolion yn ystod y blynyddoedd cyn y pandemig, ond amharwyd ar arholiadau cyhoeddus (fel TGAU a Safon Uwch), yn enwedig yn 2020 a 2021 oherwydd pandemig COVID-19. Yn y blynyddoedd hynny cafodd yr holl raddau a fyddai wedi cael eu dyfarnu ar ôl arholiad eu disodli gan raddau a aseswyd neu a bennwyd gan ganolfan. Roedd y flwyddyn academaidd 2021 i 2022 yn flwyddyn o drawsnewid lle roedd disgyblion yn sefyll arholiadau ysgrifenedig gyda rhai addasiadau, ac ym mlwyddyn ysgol 2022/23 roedd newid pellach yn ôl i drefniadau asesu cyn y pandemig (gan gadw rhywfaint o gymorth i ddysgwyr). Yn ystod blwyddyn ysgol 2023 i 2024 bu adferiad llawn o'r trefniadau arholiadau cyn y pandemig. Mae rhagor o fanylion am y trefniadau hyn ar gael yn ein cyhoeddiad Canlyniadau arholiadau blynyddol.

Y sgôr 9 pwynt wedi’i chapio yw’r dangosydd cenedlaethol ar berfformiad ysgolion uwchradd sy’n canolbwyntio ar naw canlyniad gorau disgyblion blwyddyn 11 ar lefel TGAU, gan gynnwys rhai gofynion penodol i bwnc. 

Yn 2023 i 2024, cyfartaledd y dangosydd capio 9 (fersiwn mesurau dros dro) oedd 352.1 pwynt, gostyngiad bach o 358.1 pwynt yn 2022 i 2023. Mae canlyniadau plant o gefndiroedd o amddifadedd yn dal i fod yn waeth. 

Yn 2023 i 2024 sgoriodd disgyblion a oedd yn gymwys i gael prydau ysgol am ddim 298.6 pwynt a sgoriodd disgyblion nad oeddent yn gymwys i gael prydau ysgol am ddim 378.2 pwynt ar gyfartaledd yn y dangosydd “capio 9” (fersiwn mesurau dros dro). Mae hyn yn golygu bod disgyblion nad ydynt yn gymwys yn sgorio 79.6 pwynt yn fwy na disgyblion sydd ddim yn gymwys. Mae hyn yn ostyngiad yn y bwlch o 87.1 pwynt yn 2022 i 2023.

Ffigur 1.11: cyrhaeddiad yn yr ysgol: Dangosydd Capio 9 (fersiwn mesur dros dro) yn ôl cymhwysedd Prydau Ysgol am Ddim, blynyddoedd academaidd 2018 i 2019, 2022 i 2023 a 2023 i 2024 [Nodyn 1]

Image

Disgrifiad o ffigur 1.11: siart far yn dangos y dangosydd capio 9 cyfartalog ar gyfer myfyrwyr sy’n gymwys i gael prydau ysgol am ddim a’r myfyrwyr sydd ddim yn gymwys i gael prydau ysgol am ddim ym mlynyddoedd academaidd 2018 i 2019, 2022 i 2023, 2023 i 2024. Cafodd disgyblion oedd ddim yn gymwys i gael prydau ysgol am ddim sgôr uwch ym mhob un o'r blynyddoedd a ddangosir.

Ffynhonnell: Canlyniadau Arholiadau, Llywodraeth Cymru

[Nodyn 1] Ni adroddwyd ar y dangosydd Capio 9 rhwng 2019 i 2020 a 2021 i 2022 oherwydd y tarfu a achoswyd gan y pandemig COVID-19.

Roedd fersiynau blaenorol o adroddiad Llesiant Cymru yn cynnwys dadansoddiad pellach o:

• asesiad o gyfnod datblygu disgyblion pedair oed mewn mathemateg, iaith, llythrennedd a chyfathrebu yn ymwneud â Fframwaith y Cyfnod Sylfaen. Nid yw’r wybodaeth hon yn cael ei chasglu bellach oherwydd bod y Cwricwlwm newydd i Gymru wedi cael ei roi ar waith fesul cam o fis Medi 2022. 

Mae Trosolwg o’r farchnad lafur, yn rhoi diweddariad ar y farchnad lafur yng Nghymru bob mis.

Mae dangosfwrdd economi Cymru mewn rhifau yn dangos tueddiadau yn y canlyniadau economaidd allweddol i Gymru, o’i gymharu â’r Deyrnas Unedig.

Mae adroddiad Economaidd ac Ariannol Cymru yn adolygu’r datblygiadau economaidd diweddar a’r rhagolygon ariannol sy’n wynebu Cymru.

Mae sawl astudiaeth sy'n ymwneud â chynhyrchiant ac incwm gwirioneddol, er enghraifft “Stagnation nation: the Inquiry” gan y Resolution Foundation a “The UK Productivity puzzle in an international comparative perspective” (Wiley Online Library).

Mae rhagor o wybodaeth am incwm rhanbarthol ar gael gan y Sefydliad Astudiaethau Cyllid, Living standards, poverty and inequality in the UK.

Mae data ar y lefelau cymhwyster uchaf hefyd ar gael o’r Cyfrifiad Poblogaeth. Mae Cyfrifiad Addysg yng Nghymru (Cyfrifiad 2021) yn darparu crynodeb o ddata Cymru. Nid oes modd cymharu’r ystadegau sydd ar gael o’r Cyfrifiad yn uniongyrchol â’r rhai a gyflwynir yn yr adroddiad hwn ar Lesiant Cymru. Yn ogystal â’r gwahanol ddulliau casglu data, mae’r ystadegau hyn yn seiliedig ar oedolion o oedran gweithio (18 i 64 oed), ac mae’r rhai o’r Cyfrifiad yn seiliedig ar yr holl breswylwyr arferol 16 oed a hŷn.

Mae gwybodaeth am ddyfarnu graddau ar gyfer cymwysterau ysgol a choleg (TGAU, Safon Uwch, UG, Tystysgrif Her Sgiliau a Bagloriaeth Cymru) yn y blynyddoedd y mae COVID-19 yn effeithio arnynt ar gael yn y datganiadau isod: 

• Datganiad gan y Gweinidog Addysg, Kirsty Williams, Awst 2020
• Datganiad Ysgrifenedig: Yr Wybodaeth Ddiweddaraf am Gymwysterau Cyffredinol yn 2021 (20 Ionawr 2021)