Diogelwch tomenni glo

Ym mis Chwefror 2020, gwelwyd rhagor o stormydd gaeafol gyda glawiad eithafol o ganlyniad i effeithiau newid yn yr hinsawdd. Arweiniodd hyn at dirlithriad ar domen lo segur yn Tylorstown, Rhondda Cynon Taf.

Mae gennym domenni glo yma yng Nghymru o ganlyniad i’n hanes glofaol. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i sicrhau bod ein cymunedau’n ddiogel.

Mewn ymateb i’r tirlithriad yn Tylorstown sefydlodd Llywodraeth Cymru a Llywodaeth y DU Dasglu Diogelwch Tomenni Glo ar y cyd. Nod y Tasglu oedd asesu statws presennol tomenni glo segur yng Nghymru.

Mae Llywodraeth Cymru a’i phartneriaid yn cyflawni rhaglen waith. Mae’r rhaglen hon yn cynnwys archwilio a chynnal a chadw tomenni glo. Mae hefyd yn cynnwys datblygu polisi a deddfwriaeth newydd.

Mae tomenni glo segur yn cael categorïau dros dro. Mae’r categorïau’n dangos pa domenni y gallai fod angen eu harolygu'n amlach. Mae tomenni sydd wedi’u graddio’n uwch yn y categori C neu D. Mae angen archwilio’r tomenni hyn yn fwy rheolaidd er mwyn asesu draenio a sefydlogrwydd.

Mae llawer o waith wedi cael ei wneud ers Chwefror 2020 i nodi statws pob tomen ac i gynnal gwaith cynnal a chadw.

Mae’r Awdurdod Glo neu’r awdurdod lleol priodol yn archwilio’r tomenni sydd wedi’u graddio’n uwch. Bydd archwiliadau pellach yn cael eu cynnal yn rheolaidd. Mae archwiliadau rheolaidd yn helpu i nodi unrhyw arwyddion bod tomen yn symud ac unrhyw waith cynnal a chadw sydd ei angen.

Mae awdurdodau lleol yn cynnal y gwaith cynnal a chadw sy’n cael ei nodi gan yr archwiliadau. Mae Llywodraeth Cymru wedi darparu £44.4 miliwn o gyllid cyfalaf ar gyfer cynnal a chadw tomenni glo dros y tair blynedd nesaf.  

Mae’r Awdurdod Glo ac awdurdodau lleol yn cynnal archwiliadau rheolaidd o domenni sydd yn y categorïau C a D.

Mae Llywodraeth Cymru yn ariannu treialon technoleg mewn tomenni glo gradd uwch addas. Nod y rhain yw nodi technolegau a allai gyfrannu at reoli tomenni glo nas defnyddir yn ddiogel ac yn effeithiol. 

Mae'r treialon yn cwmpasu mwy na 70 o safleoedd yng Nghymru. Byddwn yn adolygu canlyniadau'r treialon wrth iddynt gael eu cwblhau yn 2022 a 2023.

Cysylltu â thîm diogelwch tomenni glo’r Awdurdod Glo ar y rhif rhadffôn (rydym yn croesawu galwadau’n Gymraeg) 0800 021 9230 neu e-bostiwch: tips@coal.gov.uk.

Mae’r tîm hwn yn cadw gwybodaeth ac yn gallu cynnig cyngor am safleoedd tomenni glo segur yng Nghymru.

Mae gwaith yn mynd rhagddo i gasglu gwybodaeth am domenni glo ledled Cymru.  Mae hyn yn cynnwys gwybodaeth am nifer, lleoliad tomenni, eu statws o ran risg a phwy sy’n berchen arnynt. Cyhoeddwyd y data dros dro hwn ar 26 Hydref 2021:

A = Tomen fach / tomen wedi’i hadfer; B = Annhebygol o achosi risg oherwydd maint neu leoliad;

C a D = risg uwch posibl.  Nid yw gradd uwch yn golygu bod y domen yn risg sydd ar ddigwydd.

*R = Nawr wedi'i dynnu neu ei adeiladu drosodd                                

1. Nid oes gan Geredigion, Conwy, Sir Ddinbych, Gwynedd, Casnewydd na Bro Morgannwg gofnod o domenni glo segur. 

2. Mae'n bosibl y bydd y ffigurau'n newid o ganlyniad i arolygiadau parhaus ac yn dilyn datblygu  system gategoreiddio newydd.

Mae diogelwch tomenni glo wedi’i ddatganoli i Gymru. Y ddeddfwriaeth ar gyfer tomenni glo yw Deddf Mwyngloddiau a Chwareli (Tomenni) 1969. Mae hon yn dyddio’n ôl i’r adeg pan oedd y diwydiant glo yn weithredol. Nid yw’r ddeddfwriaeth yn effeithiol wrth reoli diogelwch tomenni glo nas defnyddir mewn ffordd gyfannol. Mae angen diwygiadau i leihau’r risg o ddigwyddiadau peryglus.

Gofynnodd Gweinidogion Cymru i Gomisiwn y Gyfraith adolygu'r ddeddfwriaeth bresennol ar domenni glo nas defnyddir.

Dechreuodd yr adolygiad ym mis Tachwedd 2020. Roedd yn cynnwys ymgynghoriad o fis Mehefin i fis Medi 2021. Cyhoeddodd Comisiwn y Gyfraith ganlyniadau'r ymgynghoriad a'i argymhellion ym mis Mawrth 2022.

Cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ei hymateb dros dro i adolygiad Comisiwn y Gyfraith ym mis Medi 2022, a'i ymateb manwl ym mis Mawrth 2023. Derbyniodd Llywodraeth Cymru y rhan fwyaf o argymhellion Comisiwn y Gyfraith, neu eu derbyn ar ffurf wedi'u haddasu. Mae'r ymateb manwl yn rhoi trosolwg o ddull arfaethedig Llywodraeth Cymru, a'i ymateb i bob un o'r argymhellion. 

Cyhoeddodd Llywodraeth Cymru ei chynigion ar gyfer trefn newydd ar 11 Mai 2022 yn y Papur Gwyn ar Ddiogelwch Tomenni Glo (Cymru). Mae'r cynigion yn adeiladu ar argymhellion Comisiwn y Gyfraith. Daeth yr ymgynghoriad i ben ar 4 Awst 2022 a gwnaethom gyhoeddi crynodeb o’r ymatebion ym mis Tachwedd 2022.

Yn amodol ar gytundeb Gweinidogion, bydd Llywodraeth Cymru yn cyflwyno Mesur ar Ddiogelwch tomenni Diffaith Segur yn nhrydedd flwyddyn rhaglen ddeddfwriaethol y llywodraeth.

Os ydych yn bod gennych domen glo nas defnyddir darllenwch ein hysbysiad preifatrwydd ar gyfer perchnogion tir.  

• Datganiad Ysgrifenedig: Ymatebion i’r ymgynghoriad ar y Papur Gwyn (Cymru) ar Ddiogelwch Tomenni Glo
• Datganiad Ysgrifenedig: Papur Gwyn ar Ddiogelwch Tomenni Glo (Cymru)
• Datganiad Llafar: Diogelwch Tomenni Glo
• Data newydd yn dangos gwir faint problem y tomennydd glo wrth i'r Prif Weinidog apelio am gyllid newydd (26 Hydref 2021)
• Datganiad Ysgrifenedig: Y diweddaraf am ddiogelwch tomenni glo (11 Hydref 2021)
• Datganiad Ysgrifenedig: Y diweddaraf am ddiogelwch tomenni glo (11 Chwefror 2021)
• Mark Drakeford, y Prif Weinidog, yn galw ynghyd uwch-gynhadledd ar ddiogelwch tomenni glo (23 Rhagfyr 2020)
• Prif Weinidog Cymru Mark Drakeford a’r Ysgrifennydd Gwladol Simon Hart yn cadeirio’r Uwchgynhadledd Tomenni Glo (5 Awst 2020)
• Simon Hart, yr Ysgrifennydd Gwladol, a Mark Drakeford, y Prif Weinidog, yn cadeirio cyfarfod i drafod diogelwch tomennydd glo (25 Chwefror 2020)